فاطمه ای که گفت، فاطمه ای که عمل کرد

همان بانویی که می فرماید: «خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لایَرِیْنَ الرِّجَالَ وَ لَایَرَاهُنَّ الرِّجَالُ»، با کمال وقار و شجاعت در حضور عده زیادی از مردان، با بلیغ ترین و فصیح ترین کلمات، پرده از چهره واقعی مدعیان خلافت بر می دارد.

سیدعبداله سیدحسینی- بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

روزی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله از یاران خویش پرسید: در كدام لحظه، زن به خدا نزدیكتر است؟ هیچ یک از اصحاب پاسخ سوال حضرت را نمی دانستند تا اینكه حضرت زهرا علیهاالسلام سؤال پدر را شنید و این گونه پاسخ فرمود: «أَدْنَی مَا تَكُوَن مِنْ ربّها أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بیتها» نزدیكترین حالت زن به پروردگارش، آن زمانی است كه در خانه خویش می ماند (و به امور خانواده و تربیت فرزند می پردازد).(1)
ما در این بخش از مقاله، بر آنیم تا با نیم نگاهی به سیره عملی آن حضرت، فهم دقیقتری از معنای کلام صدیقه کبری علیهاالسلام به دست آوریم.

اما قبل از ورود به بحث، لازم است که یک قاعده کلی را به خاطر بسپاریم و آن اینکه:

قاعده ای کلیدی برای حل شبهات

یک روایت به تنهایی، هیچ گاه نمی تواند نشان دهنده نظر و دیدگاه اسلام باشد. کسی که می خواهد نظر نهایی اسلام را در مورد یک موضوع کشف کند، ابتدا باید قانون اساسی اسلام یعنی قرآن را به طور کامل و جامع بشناسد، سپس تمامی کلمات مفسرین قانون اساسی اسلام، یعنی اهل بیت علیهم السلام را بررسی کند و به واسطه صلاحیت و قدرت علمی بتواند تعارضهایی که احیانا در بین ادله دیده می شود، حل و فصل کند تا در نهایت ماحصل معنای همه ادله را به عنوان دیدگاه اسلام ارائه دهد. پس آنچه از معنای یک روایت فهمیده می شود، نظر و دیدگاه همان روایت است و چنین نیست که لزوما دیدگاه اسلام هم مطابق با آن باشد.
یکی از نکاتی که می تواند به تبیین معنای یک روایت کمک کند، توجه به سیره عملی معصوم است. خوشبختانه، در مورد بحث ما نیز، سیره عملی حضرت صدیقه کبری علیهاالسلام ابهامات و اشکالات روایت فوق الذکر را که ممکن است در اذهان برخی به وجود آمده باشد، حل و فصل می کند. ما در این مقاله تنها به ذکر یک نمونه از سیره عملی ایشان اکتفا می کنیم.

ما را با فدک چه کار

پس از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در زمانی کوتاه، اتفاقات عجیبی در جامعه اسلامی رخ داد. عده ای به این بهانه که مبادا جامعه اسلامی بدون رهبر بماند، دور هم جمع شدند و از میان خود شخصی را به عنوان رهبر جامعه اسلامی انتخاب کردند. در همان روزهای اول، حکومت جدید، فدک یعنی ملکی را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به دستور الهی به دخترشان فاطمه زهرا علیهاالسلام بخشیده بودند، از ایشان گرفتند و مدعی شدند که این ملک، برای عموم مسلمین است و باید تحت اختیار حاکم اسلامی قرار بگیرد.
در این میان، حضرت صدیقه کبری علیهاالسلام با اهداف مشخصی، برای باز پس گیری فدک وارد میدان شدند. آنچه در ظاهر قضیه اتفاق افتاد این بود که ایشان، مصرانه و با جدیت تمام، به دنبال احقاق یک حق مالی بودند که توسط حکومت، زیر پا گذاشته شده بود ولی توجه به محتوای احتجاجات آن حضرت علیهاالسلام در مقابل غاصبین حکومت و همچنین دیگر بیانات ائمه علیهم السلام در مسأله فدک، این حقیقت را به وضوح نشان می دهد که ایشان، اهدافی بس والاتر از صرف باز پس گیری یک قطعه زمین را دنبال می نمودند.

امیرالمومنین علیه السلام در نامه ای به عثمان بن حنیف (2) می فرمایند: «از این دنیای عظیم در دست ما جز فدک چیزی نبود. بعضی ها راضی بودند به این که در دست ما باشد ولی کسانی نخواستند.» بعد می فرمایند: «و ما اصنع بفدک و غیر فدک؛ مرا با فدک و غیر فدک چه کار؟» (3) فدک تنها بهانه ای بود برای رسوا ساختن کسانی که منصب و جایگاه اهل بیت علیهم السلام را غصب نمودند.

اقدام عملی بانو، مفسّرِ کلام او

حضرت صدیقه کبری علیهاالسلام دو بار علیه اقدام غاصبانه حکومت، علنا فریاد شکایت بلند کرد. یکی در قضیه احتجاج با شخص ابوبکر و دیگری با ایراد خطبه آتشین و پر مغز فدکیه در میان جمع مهاجرین و انصار. همان بانویی که می فرماید: «خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لایَرِیْنَ الرِّجَالَ وَ لَایَرَاهُنَّ الرِّجَالُ»، با کمال وقار و شجاعت در حضور عده زیادی از مردان، با بلیغترین و فصیحترین کلمات، پرده از چهره واقعی مدعیان خلافت بر می دارد. این سیره عملی حضرت در واقع مفسّر کلام خود ایشان است.
بنابراین، می توان چنین نتیجه گرفت زمانیکه وظیفه دینی و یا وجود یک امر مرجّحی اقتضای ورود زن به عرصه اجتماعی را نداشته باشد، بهترین حالت برای او این است که در خانه بماند و به امور خانواده بپردازد.

کدام وظیفه است

وظیفه اصلی و ابتدایی زن، شوهرداری و تربیت فرزند است. همچنانکه در روایات همچنین آمده است: «جهاد المرأة حسن التبعّل»؛(4) یعنی جهاد زن، خوب شوهر داری کردن است. از طرفی، این تنها مادر است که به واسطه موهبتهای ذاتی و خدادادی خود می تواند با سرانگشتان پرمهرش، تار و پود عواطف فرزند را بسازد و نضج دهد.
اگر زن به واسطه ورود در اجتماع و فعالیتهای اجتماعی از وظیفه اصلی خود باز بماند، دیگر کسی نمی تواند خلأ جایگاه مادر را پر نماید؛ در حالیکه به طور معمول نیروهای آماده به کار زیادی در جامعه حضور دارند که می توانند خلأ مسئولیت و شغلی را که زن در بیرون از منزل انجام می دهد، پر کنند.
بله، در صورتی که زنی به واسطه استعدادها و قابلیتهای درونی فراوان خود، می تواند هم وظایف و مسئولیتهای مادری را به نحو احسن انجام دهد و هم با رعایت ضوابط و حدود شرعی، نقش مثبت و موثری را در عرصه های اجتماعی ایفا کند، نه تنها از نظر اسلام منعی ندارد بلکه مطلوب و ممدوح نیز می باشد. (5)

پی نوشت:

1. بحار الانوار ج 43 ص 92