چرا در تعطیلات نوروز خوابتان می گیرد؟

خوابیدن در زمان تعطیلات یکی از لذت بخش ترین لحظاتی است که ما می گذرانیم. در تعطیلات شیرین عید بسیاری از خانواده ها ممکن است دچار اختلاف شوند. فردی از خانواده می خواهد بخوابد در حالی که بقیه می خواهند بیرون از خانه باشند اما تا به حال فکر کرده اید که چرا در تعطیلات نوروز خوابتان می گیرد؟

خوابیدن در زمان تعطیلات یکی از لذت بخش ترین لحظاتی است که ما می گذرانیم. در تعطیلات شیرین عید بسیاری از خانواده ها ممکن است دچار اختلاف شوند. فردی از خانواده می خواهد بخوابد در حالی که بقیه می خواهند بیرون از خانه باشند. حتی برخی نیز اساساً با هدف اصلی خوابیدن و با این انگیزه خواب بیشتر، تعطیلات سفر نمی روند و سعی می کنند در خانه بمانند و بخوابند.

حتماً متوجه شده اید که در این زمینه برخی از ما بیش از دیگران به خواب وابسته اند. حتی میان گروه های همسن و سال هم تفاوت هایی میان الگوی خواب وجود دارد. به راستی علم چه پاسخی برای این پرسش دارد؟ همه می دانند که نوجوانان معمولاً بیش از بزرگسالان تمایل دارند تا دیر وقت بیدار بمانند. در واقع ما هر کداممان الگوهای طبیعی خواب خودمان را داریم. اما ممکن است تصور کنید ما بردگان ساعت های بدن مان هستیم!
 اگر شما نمی توانید به راحتی در نیمه روز جمعه از خواب بیدار شوید آن هم پس از یک شب خواب راحت، ممکن است راه هایی برای جلوگیری از خواب طولانی و خارج از قاعده بکنیم. ساعت بدن ریتم هایی را ایجاد می کند تا ما در طی روز که دمای بدن زیاد است هشیار باشیم و هشیار بمانیم و در هنگام شب که دمای بدن کم است، بخوابیم. این ساعت طوری طراحی شده است که با چرخه تاریکی و روشنایی خورشید یعنی نور طبیعی هماهنگ شود و نیز با چرخه های دمایی نیز در ارتباط باشد؛ مثلاً همان گونه که چرخش زمین ایجاد شده است. اما حالا چه اتفاقی می افتد که نور مصنوعی در اطراف ما وجود دارد؟ آیا ما تحت کنترل این چرخه هستیم؟

اثر نور

پیش از این، در دهه شصت قرن گذشته جورگن آشف و روتگر وور، ریتم های دمای بدن و رابطه آنها را با خواب انسان بررسی کردند. آنها افراد داوطلب شرکت کننده در آزمایش را در زیرزمین های بدون پنجره و بدون دسترسی به نور و به خصوص دور از چرخه نور و تاریکی طبیعی نگه داشتند. آنها زمان سنج یا ساعت هم در اختیار نداشتند. در این آزمایش ها نور غیر طبیعی دائماً روشن بود و داوطلبان هیچ دسترسی برای کنترل نور ( چه خاموش کردن و چه کم و زیاد کردن آن) نداشتند؛ مگر با بستن چشم هایشان در هنگام خواب.
 در آزمایش بعدی آنها به کلید چراغ دسترسی داشتند و می توانستند آن را مطابق نیازشان خاموش و روشن کنند. افراد گروه دوم که به کلید روشن و خاموش چراغ دسترسی داشتند، با وجود دوری از نور طبیعی و ندانستن زمان، باز هم الگوی خواب و ریتم های طبیعی بدن شان را یافتند و مطابق همان عمل می کردند. اما  بیش از چهل درصد از آنها خواب شان با دمای بدن هماهنگ نشده بود. افرادی که به تفریح می روند و چادر زده و در شب آتش روشن می کنند و تا پاسی از شب بیدار باقی می مانند، نور آتش بر روی الگوی خوابشان اثری نمی گذارد. اما نور چراغ ها از سنتز هورمون تسهیل کننده خواب ، ملاتونین، ممانعت می کند و در نتیجه مانع خواب آلودگی آنها شده و بیدار می مانند.
هنگامی که تا دیروقت بیدارید و می خواهید صبح زود هم بیدار شوید، این ساعت است که شما را بیدار می کند نه این که بدن شما حالت بیداری را بخواهد. البته قطعاً تقصیر ساعت نیست که شما به قدر کافی نخوابیده اید!

البته برعکس این حالت هم رخ می دهد. هنگامی که ما می خواهیم بخوابیم، چراغ ها را خاموش می کنیم به رختخواب می رویم اما خوابمان نمی برد! پس شروع به حرف زدن می کنیم یا کاری انجام می دهیم تا زمانی که بدن شما از حالت هماهنگی با نور و تاریکی خارج شده و بخوابید. در تعطیلات احتمالاً تا دیر وقت بیدار می مانید و صبح هم اصطلاحاً تا لنگ ظهر می خوابید تا زمانی که قرض خواب یا کمبود خواب شما جبران شود و ساعت بدن در نهایت به شما اعلام کند که زمان بیدار شدن است. تفاوت میان زمان بندی خواب در طی هفته کاری و زمان تعطیلات را بی خوابی اجتماعی می نامند. بی خوابی اجتماعی به این نکته اشاره دارد که برنامه های کاری یا زمان مدرسه رفتن از صبح زود آغاز می شود و با ساعت های بدن ما هماهنگ نیست و ایجاد مشکل می کند؛ اما در واقع این بی خوابی از ساعت بدن پیروی نمی کند.  توانایی ما در قطع ساعت بدن مان با نور مصنوعی قوی حداقل تا حدی ما را شاکی می کند.

تفاوت میان طول خواب در طی هفته و تعطیلات میان بزرگسالان و جوانان زیاد است و هر قدر پیر تر می شویم کم خوابیمان بیشتر می شود. یعنی با افزایش سن، نیاز ما به خواب کاهش می یابد. نوجوانان ممکن است به نه ساعت خواب یا بیشتر در شبانه روز نیاز داشته باشند. میزان آن در پانزده سالگی به هفت یا هشت ساعت می رسد. بنابراین افراد بزرگسال که در طی هفته مجبورند زود از خواب برخیزند و دیرتر به خواب بروند، قرض خواب آنها جمع می شود و در نتیجه  در تعطیلات بیشتر می خوابند. حتماً می پرسید پس اثر نورمصنوعی چه خواهد شد؟ برخی بزرگسالان در یک گروه سنی،  در طی تعطیلات، دیرتر به خواب می روند و طولانی تر می خوابند؛ بدون این که نور مصنوعی اثر پریشان کننده ای بر آنها بگذارد. به طور کلی بعضی افراد ساعت های بدنی سریعتری دارد که آنها را قادر می سازد در کمتر از 24 ساعت راه بیافتد و بسیاری دیگر ساعت های کندتری دارند که بیش از 24 ساعت طول می کشد تا راه بیافتد. افراد گروه دوم تأخیر خواب بیشتری در طی هفته تجربه می کنند و در تعطیلات بیشتر می خوابند. اما از همه جالب تر گروه اندکی از افراد هستند که کاملاً با دو گروه اول متفاوتند. آنها در طی هفته به راحتی می توانند عادت های خوابشان را تغییر دهند. این مسأله را شاید بتوان در حساسیت افراد به غروب آفتاب جستجو کرد. این می تواند منجر به دیرتر خوابیدن و قرض خواب بیشتر، در نتیجه ساعت دیرتر بدنی و خوابیدن های طولانی تر در تعطیلات شود. با در نظر گرفتن دیدگاه زیست شناختی چرخه خواب، و ساعت بدن، و تشخیص این که چگونه جهان طبیعی بر ما اثر می گذارد، باید در نظر بگیریم که ما تحت تأثیر عوامل ناخواسته ای هستیم که بر رفتار ما اثرگذار است. پس از ساعت بدنی تان انتقاد نکنید و او را مسئول ندانید. باید سعی کنید در طی هفته به اندازه کافی بخوابید و شبها کمتر از نور مصنوعی استفاده کنیم و به این شکل از بی خوابی اجتماعی  و در نتیجه از خوابیدن های طولانی در طی تعطیلات ممانعت کنیم.