دستگاه عصبی
چکیده
بدن انسان دستگاه های مختلفی دارد که هرکدام وظایف گوناگونی دارند. یکی از دستگاه های بدن، دستگاه عصبی است. این دستگاه مغز و نخاع را شامل می شود. مغز در داخل سر و نخاع در داخل ستون مهره ها در بدن ما قرار دارند. تمام آموخته ها و کنترل تمامی حرکات ما توسط مغز انجام می شود. مغز است که به همه ی اندام ها و ماهیچه ها دستور انجام حرکت گوناگون را می دهد.
اهداف
دانش آموز با سیستم عصبی بدن و عملکرد آن آشنا شود.
بداند که کنترل همه ی فعالیت ها و حرکات به عهده ی مغز است.
رشته های عصبی بدن و وظیفه ی آن ها را بشناسد.
شرح درس
دستگاه عصبی مهم ترین دستگاه ارتباطی بدن است. این دستگاه که از مغز و نخاع تشکیل می شود، کارکردهای حیاتی بدن ما را کنترل می کند و با جهان خارج تعامل دارد. در واقع می توان فعالیت دستگاه عصبی را به یک دستگاه هدایت الکتریکی تشبیه کرد، که باعث هماهنگی و کنترل تمام اعمال بدن می شود. دستگاه عصبی دو بخش دارد، که یکی دستگاه عصبی مرکزی و دیگری دستگاه عصبی محیطی نام دارد. دستگاه عصبی مرکزی از مغز و نخاع، و دستگاه عصبی محیطی از گره های عصبی تشکیل می شود.
فکر کنید
فرض کنید برای انجام یک مسابقه قرار است دور زمین بسکتبال مدرسه بدوید. برای این کار بدن شما باید چه کارهایی را انجام دهد؟
مغز ما مسئول کنترل تمامی اعمال بدن و رفتارهای ما است. هرکاری که ما انجام می دهیم جزئی از رفتار ما محسوب می شود. این رفتار یا ارادی است یا غیر ارادی. اعمال ارادی و آگاهانه مانند حرکت اندام ها که ما به اراده خود آن ها را انجام می دهیم. مثلا زمانی که تصمیم می گریم از خیابان رد شویم و برای این کار ماهیچه های مختلفی را حرکت می دهیم، و اعمال غیر ارادی مانند حفظ دمای بدن و هضم غذاهایی که می خوریم. مغز به غیر از کنترل اعمال و حرکات انسان، کارهایی مانند یادگیری، استدلال، حافظه و تفکر و ... را نیز انجام می دهد. در واقع می توان مغز را پیچیده ترین عضو بدن دانست.
اگر بخواهیم به طور خلاصه فعالیت دستگاه عصبی را شرح دهیم باید بگوییم که:
- دستگاه عصبی پیام ها را از محیط داخل و بیرون دریافت می کند و این کار را توسط گیرنده های حسی انجام می دهد.
- دستگاه عصبی اطلاعات را از نقاط مختلف به سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع منتقل می کند.
- دستگاه عصبی از طریق تجزیه و تحلیل و محاسبات پیام های دریافتی، پاسخ های مناسب به موقعیت های گوناگون می دهد.
- دستگاه عصبی برای ایجاد حرکات بدنی اطلاعات را به نواحی لازم منتقل می کند.
دستگاه عصبیجهت دانلود فیلم آموزشی کلیک نمایید.
عصب
همان طور که در شکل مشاهده می کنید، رشته های زیادی که در واقع رگ های خونی هستند، از همه جای بدن به دستگاه عصبی رسیده و متصل شده اند. این رشته ها عصب نام دارند. مثلا هنگامی که دست شما به جایی برخورد کرده و درد می گیرد، قبل از این که شما درد را حس کنید، این احساس توسط عصب ها به مغز منتقل می شود و احساس درد را ایجاد می کند.
پوست دست شما، رشته های عصبی فراوانی دارد که هرکدام از آن ها کار ویژه ای انجام می دهند. یکی این کارها حس کردن درد است.
به بیان دیگر، پیام های حسی در اندام های حسی تولید می شوند و از طریق اعصاب (همان رگ های خونی) به نخاع و مغز می روند. در سطح پوست ما پایانه های خاصی وجود دارند که کار آن ها حس کردن است. سلول های موجود در این پایانه ها قادر هستند لمس، فشار، دما و درد را حس کرده و آن ها را به صورت پیغام هایی از طریق عصب به مغز ارسال کنند. جنس این پیغام ها الکتریسیته است. یعنی تحریک پایانه های حسی در پوست موجب تولید جریان های الکتریکی می شود و سپس این جریان از طریق عصب به مغز رفته و در آن جا برحسب این که از کدام پایانه ارسال شده باشد به صورت حس لمس، فشار، گرما و سرما و درد احساس می شود.
حالا مغز باید پاسخی به این پیام های ارسال شده بدهد. مغز دستوراتی را آماده می کند و از طریق نخاع و عصب ها به عضلات و اندام ها می فرستد.
پرسش
چرا بیمارانی که دچار قطع نخاع شده اند، نمی توانند دست و پای خود را حرکت دهند؟
از نظر ظاهری عصب ها را می توان به طناب تشبیه کرد. که بین نخاع و اندام های مختلف حسی و حرکتی بدن امتداد دارند. در داخل یک عصب تعداد زیادی رشته قرار دارد که در کنار هم قرار گرفته اند مانند تعداد زیادی رشته مو که در کنار هم قرار گرفته و یک دسته مو را تشکیل می دهند. هر رشته عصبی که به آن فیبر عصبی می گویند در واقع قسمتی از یک سلول است که به آن سلول عصبی یا نورون می گویند.
در نوشتار بعدی به شرح اندام های حسی مختلف بدن می پردازیم.
