وقتی زمین می لرزد

چکیده

زمین لرزه لرزش زمین است که به دلیل آزاد شدن انرژی های درون زمین صورت می گیرد. زلزله مانند شکسته شدن قطعه چوب خشک شده ای می ماند که از یک طرف موجب گسیخته شدن چوب و از طرف دیگر موجب انتشار امواج در اطراف خود می شود. زمین لرزه خرابی های زیادی از خود به جای باقی می گذاردکه به شدت و ضعف آن بستگی دارد. میزان خسارات زمین لرزه به جز شدت آن به یک سری عوامل انسانی دیگر مانند استحکام ساختمان ها نیز بستگی دارد.

اهداف

دانش آموز با زمین لرزه و چگونگی ایجاد آن آشنا شود.
دانش آموز تدابیر لازم در هنگام وقوع زمین لرزه را بشناسد.

شرح درس

زمین لرزه تعاریف بسیار زیادی دارد که ساده ترین آن این است: زمین لرزه حرکات ناگهانی و شدید سطح زمین است. زلزله یکسری ازتکان ها ولرزش های ناگهانی است که از آزاد شدن فشار در طول گسل های فعال ودر مناطق آتشفشانی فعال ناشی می شود.

تکان ها و لرزش های سطح زمین که در ارتباط با حرکات پوسته زمین در زیر زمین می باشد. اگر به سنگ ها نیرو وارد شود، از خود عکس العمل نشان  می دهند و این عکس العمل به مقدار نیروی وارد شده، حالت و جنس سنگ و مدت زمان وارد آمدن نیرو بستگی دارد. حال اگر این نیرو به تدریج و به صورت پی در پی به سنگ های اعماق پوسته ی زمین وارد شود، سنگ ها چین می خورند و رشته کوه های بزرگ را به وجود می آورند.

حال اگر این نیرو به صورت ناگهانی و به سنگ هایی وارد شود که نزدیک سطح زمین قرار دارند، این سنگ ها می شکنند و از شکستن آن ها انرژی آزاد می شود. به این شکستگی ها گسل می گویند. بیشتر زمین لرزه هایی در محل گسل ها به وقوع می پیوندند، زیرا این مناطق مستعد هستند که با لرزش اندک بعدی حرکت کنند.

آیا می توان زمین لرزه را پیش بینی کرد؟
سال ها است که دانشمندان در تلاش برای یافتن راه کارهایی جهت پیش بینی زلزله هستند. ولی تاکنون به نتیجه ای که به صورت قطعی بتواند زلزله را پیش بینی کند نرسیده اند. نتایج مطالعات آن ها باعث کشف نواحی شده که به آن ها کمربند زلزله می گویند. یعنی نواحی که در آن ها زلزله زیاد اتفاق می افتد.

تحقیق کنید
زمین لرزه های زیادی در کشور ما اتفاق افتاده است. با پرسش از اطرافیان و مطالعه، نام چند منطقه که زلزله در آن ها خسارات مالی و جانی زیادی داشته و سال وقوع آن ها را به خاطر بسپارید.

خوب است بدانید که زمین لرزه بسیار زیاد اتفاق می افتد . در برخی نواحی در یک ساعت چندین زمین لرزه رخ می دهد . اما تعداد بسیار کمی از آن ها باعث تخریب و خسارات جانی و مالی می شود. بسیاری از آن ها آن قدر خفیف هستند که به هیچ وجه حس نمی شوند و فقط توسط دستگاه لرزه نگار می توان به وجود آن پی برد.

گفتیم که مقدار انرژی که زمین لرزه آزاد می کند متفاوت است. این انرژی را با مقیاس ریشتر اندازه گیری می کنند. هر چقدر عدد ریشتر زیاد تر باشد، شدت آن بیشتر و امکان تخریب و خسارات جانی و مالی آن بیشتر می شود.

نوع اسکلت ساختمان و زمین ساختمان در میزان مقاومت آن در برابر زلزله تاثیر دارد. گاهی استحکام ساختمان و مصالح آن خوب است ولی زمین آن نمی تواند در برابر زلزله مقاومت کند و باعث ریزش ساختمان می شود.

فکر کنید
با توجه به تصویر زیر، اگر زلزله ای با شدت یکسان رخ دهد خسارت در کدام محل بیشتر اتفاق می افتد؟ خانه روستایی کاهگلی یا ساختمانی محکم؟

ایران کشوری زلزله خیز است و احتمال وقوع زلزله در همه مناطق آن وجود دارد. احتمال وقوع زلزله در بعضی مناطق بیشتر، و در بعضی مناطق نیز کمتر است. عدم امکان پیش بینی زلزله ایجاب می کند که همه در برابر وقوع زلزله آموزش دیده و آمادگی لازم را داشته باشند تا خسارات جانی و مالی زلزله کاهش پیدا کند.

هنگام وقوع زمین لرزه چه باید کرد؟
اگر در منزل یا محل کار یا مدرسه هستید، زیر میز محکم، کنار دیوارهای خالی، داخل چارچوب در و داخل راهروهای کم وسعت شوید، و از آشپزخانه، نزدیک کتابخانه و قفسه، زیر سقف های وسیع و کنار دیوارهای خارجی دور شوید. اگر در کوچه و خیابان هستید از نزدیکی تیر برق، زیر و روی پل هوایی، و ساختمان های بلند دوری کنید. اگر در مکان های پر جمعیت مثل استادیوم و سینما هستید، در صندلی خود بمانید و سر خود را با دست بگیرید و به سمت در خروجی نروید. همیشه به یاد داشته باشید که در هنگام وقوع زلزله آرامش خود را حفظ کنید.

پرسش
چرا هنگام زمین لرزه آشپزخانه جای امنی نیست؟
ایستادن زیر سقف های وسیع در هنگام وقوع زلزله و بعد از آن چه خطراتی دارد؟
چرا راهرو ها امن تر هستند؟

مرکز یادگیری سایت تبیان، تهیه: نسیم گوهری

 تنظیم: مرجان سلیمانیان