فرسایش خاک
چکیده
می دانید که خاک مناسب برای کشاورزی خاکی است که دارای گیاخاک و املاح باشد. عوامل گوناگونی باعث از بین رفتن خاک مناسب کشاورزی می شوند. عواملی مثل نابود شدن پوشش گیاهی توسط انسان یا حیوانات، کندن و یا برداشتن خاک و ... سبب از بین رفتن خاک می شوند. از بین رفتن خاک مساوی با کمبود و از بین رفتن مواد غذایی است.
اهداف
دانش آموز با فرآیند فرسایش خاک و عوامل موثر بر آن آشنا شود.
راه های جلوگیری از فرسایش خاک را بشناسد.
شرح درس
از بین خواص فیزیکی خاک موثر در میزان فرسایش مهم ترین آن ها قابلیت نفوذ خاک و ثبات ساختمانی خاک است. قابلیت نفوذ خاک به عواملی مانند ثبات ساختمانی، بافت، نوع رس، عمق خاک و وجود لایه های غیر قابل نفوذ بستگی دارد. ثبات ساختمانی ذرات خاک سبب می شود که علی رغم هرز روی سطح آب فرسایش زیادی صورت نگیرد.
عوامل متعددی سبب از بین رفتن خاک می شوند. برخی از این عوامل عبارتند از: نابود شدن پوشش گیاهی، کندن و برداشتن خاک، شخم زدن نامناسب، شیب زمین، آب های جاری مثل رودها و سیلاب ها که سبب کندن و بردن خاک و در نتیجه فرسایش و از بین رفتن خاک می شود، هم چنین چریدن پی در پی و بی رویه دام ها نیز می تواند باعث نابود شدن پوشش گیاهی یک منطقه شود.
نبودن پوشش گیاهی در یک منطقه نیز می تواند باعث فرسایش خاک شود. ریشه کلمه فرسایش به معنی ساییده شدن سطح زمین و ساییدگی است. فرسایش فرآیندی است که طی آن ذرات خاک از بستر اصلی خود جدا می شوند و به کمک یک عامل که آن ها را منتقل می کند، به مکانی دیگر حمل می شوند. انتقال ذرات خاک از محلی به محل دیگر می تواند توسط آب صورت بگیرد که در این صورت به آن فرسایش آبی گفته می شود.
اگر انتقال ذرات توسط باد انجام شود به آن فرسایش بادی گفته می شود. فرسایش آبی در واقع یکی از پدیده های معمولی زمین شناسی است که به وسیله آن کوه ها بتدریج فرسوده شده و دشت ها، دره ها و بستر رودخانه ها و دلتاها، تشکیل می یابند. این نوع فرسایش که به کندی صورت می گیرد، فرسایش طبیعی نامیده می شود. در صورتی که فرسایش با سرعت خیلی بیشتری انجام شود و حالت تخریبی به خود بگیرد، به آن فرسایش تخریبی گفته می شود.
در اثر وجود برخی عوامل در بعضی زمان ها، فرسایش افزایش و کاهش پیدا می کند، اما فرسایش پیوسته در حال انجام گرفتن بوده هست و در آینده نیز همچنان ادامه خواهد یافت. روش های نادرست بهره برداری از زمین سبب تشدید فرسایش می گردد.
برخی از این روش ها عبارتند از: قطع بی رویه درختان، چرای بیش از حد، توسعه بی رویه اراضی دیم، شخم در جهت شیب، معدن كاری، جاده سازیی و... قطع درختان جنگلی و از بین بردن فضای سبز سبب فرسایش می شود. این کار ممکن است با اهداف صنعتی، تجاری، کشاورزی و ... انجام شود. هم چنین چریدن بیش از حد دام ها و رفت و آمد دام سبب جدا شدن ذرات خاک ار هم و در نتیجه فرسایش خاک می شود.
علاوه بر روش های نادرست بهره برداری از زمین که گفته شد، روش های نادرست زیر در میزان فرسایش مؤثرند.
- صاف کردن تپه ها، مداخله در مجاری طبیعی سیلاب ها وریشه كن كردن بوته ها.
- كشت متمركز و پشت سر هم بدون انجام تناوب كه منجر به كاهش حاصلخیزی خاك و تخریب ساختمان آن می شود.
- مصرف بی رویه كود شیمیایی به جای كود حیوانی.
- سوزاندن كاه و كلش.
كنترل فرسایش
می توان روند فرسایش خاک را با رعایت و انجام دادن کارهایی کند و یا متوقف کرد. برخی از این امور عبارتند از:
- كنترل فرسایش با كشاورزی خوب
- رعایت تناوب زراعی
- کنترل فرسایش به وسیله پوشش گیاهی. می توان از طریق جلوگیری از قطع درختان و نابودی جنگل ها و فضای سبز و یا ایجاد و گسترش فضای سبز به کاهش فرسایش خاک کمک کرد.
