اولین کنفرانس علمی «صحیفه سجادیه» در مرکز اسلامی انگلیس

به گزارش تبیان به نقل از خبرگزاری مهر، شنبه ۱۳ فوریه ۲۰۱۶ برابر با ۲۴ بهمن ۱۳۹۴، کنفرانسی علمی با موضوع  «صحیفه سجادیه» در محل مرکز اسلامی انگلیس در لندن برگزار شد. در این کنفرانس یک روزه که در دو بخش عربی و انگلیسی برپا می شد، سخنرانان مقالاتی پیرامون اهمیت تاریخی، دینی و معنوی صحیفه سجادیه حضرت امام زین العابدین(ع) ارائه کردند.

سخنران اول این برنامه حجت الاسلام والمسلمین سید عبدالمنعم الحسن مشاور و حقوق دان از کشور سودان بود که در بخش عربی این کنفرانس سخنان خود را با اشاره به حدیث ثقلین آغاز کرده و توضیح داد که از این حدیث جایگاه رفیع اهل بیت و اهمیت مطالبی که به ما آموخته اند آشکار می شود. وی به اهمیت نقش امام سجاد(ع) به ویژه پس از حادثه کربلا اشاره کرده و گفت: آن امام در زمانه بسیار دشواری به امامت رسید که راه انحرافی بنی امیه به حضیض خود رسیده بود. پس از واقعه کربلا جهان اسلام شاهد قیام های مختلفی بود؛ مانند خروج عبدالله زبیر و قیام مختار و امثال آن. امام سجاد در این دوره به امامت رسید و غیر از اینکه وارث ائمه قبل از خود بود وارث شهدای کربلا نیز محسوب می شد. وی گفت: ائمه در هر دوره ای هر کدام از زاویه خاصی با مردم زمان خود رفتار می کردند و امام سجاد ضمن اینکه باید واقعه عاشورا را ضبط می کرد، از طریق ادعیه صحیفه سجادیه معرفت حق تعالی را نیز به مردم آموزش داد.

به گفته این سخنران امام سجاد(ع) به مردم نشان داد که هدف از تمام خلقت عبادت خداست و شرط درک و معرفت خدا، معرفت به نفس و معرفت به سایر خلق است.

وی توضیح داد که امام دعا را به عنوان روشی از مبارزه انتخاب کرد و همانطور که گفته شده، دعا سلاح انبیاء است و امام نیز از دعا به عنوان سلاح استفاده کرد. به گفته وی امام در دعاهای صحیفه اول از همه درباره عظمت خدا سخن می گوید و بعد به انسان در مورد مسوولیت او در برابر خالق و مخلقوق تذکر می دهد. به گفته وی معرفت خدا فقط درک صرف نیست، بلکه فهم و عمل به مسوولیت ها را نیز شامل می شود.

حجت الاسلام والمسلمین سید عبدالمنعم الحسن به عنوان مثال دعای امام برای مرزداران اسلام را به عنوان دعایی در زمینه مسوولیت اجتماعی مورد اشاره قرار داد و در خاتمه گفت که همه دعاهای صحیفه جنبه آموزشی در زمینه های خانوادگی و اجتماعی و معنوی دارند.

سخنران دوم بخش عربی کنفرانس دکتر عماد حمرون استاد دانشگاه از کشور فرانسه و رییس جمعیت اهل بیت (ع) پاریس بود که سخنان خود را با یادآوری اوضاع جاری جهان اسلام آغاز کرد.

وی با اشاره به مقام عظیم صحیفه سجادیه در نزد خدا و رسول و امامان گفت: باید سعی کنیم صحیفه را آنگونه که مناسب این دوره است بخوانیم. وی امام سجاد را نه به عنوان صرفاً یک امام شیعه بلکه به عنوان کسی که از دید همه مسلمانان هدفش تقرّب به خدا بوده است معرفی کرد. وی امام علی بن الحسین (ع) را کسی دانست که خود را به عنوان معصوم به خلیفه طاغوت معرفی کرد و اشاره نمود که شناخت از نظر مومن فقط شناخت توحید نبوده بلکه حب اهل بیت را نیز شامل می شود. وی بخش هایی از خطبه امام در دربار یزید را قرائت کرده و آن را نمونه ای عالی فصاحت و شجاعت در گفتار در معرفی اهل بیت توصیف نمود.

دکتر عماد حمرون گفت: باید دانست که امام تنها وارث دولت حقیقی اسلام بود و او بود که برای اولین بار هویت شیعی را به عنوان هویت مستقل بوجود آورد. در واقع شیعه پس از واقعه عاشورا و تحت امامت امام سجاد هویت خود را پیدا کرد. وی گفت امام سجاد مردی بود آگاه به اهمیت تداوم قیام عاشورا و با این حال صحیفه سجادیه کتابی است درباره محبت و صلح و دوستی.

وی گفت: ادوار اسلام را با توجه به معصومین آل کسا (پنج تن) می توان به پنج دوره تقسیم کرد. به نظر وی دوره سوم از این پنج دوره، توسط امام سجاد آغاز شده و با امام باقر و امام صادق (ع) ادامه پیدا می کند. این دوره به گفته وی دوره شکل گیری هویت شیعه به طور مستقل بوده و دوره ای است که تفکر سیاسی اسلام پایه گذاری می شود.

پس از تنفسی کوتاه کنفرانس علمی صحیفه سجادیه وارد بخش دوم و بخش مقالات انگلیسی شد. دراین قسمت ابتدا مجری برنامه، آقای هانی الوردی صحیفه سجادیه را کتابی معرفی کرد که پس از حدود ۱۳۰۰ سال تقریباً محفوظ و دست نخورده بدست ما رسیده و اگر فقط همین قدمت را در نظر بگیریم، آن را کتابی برجسته و ممتاز خواهیم یافت.

اولین سخنران این بخش خانم پروفسور جوئن گریفیس دیکسون محقق مطالعات اسلامی و استاد دانشگاه در انگلیس بود که در خصوص صحیفه سجادیه از دید معنویت در زندگی روزمره سخنانی ایراد کرد. وی گفت برای آنهایی که در زندگی روزمره به دنبال معنویت هستند، خواندن صحیفه لایه های گوناگونی از معنویت و اندیشه و عرفان را آشکار می کند.

به گفته وی امام سجاد کسی است که علی رغم معصومیت، از گناه، وسوسه، از مظلومیت و از رنج انسانها آگاه است و راه پناه بردن به خدا از این وسوسه ها را به ما می آموزد. وی گفت نباید صحیفه را به عنوان زندگی نامه امام سجاد خواند، چرا که بسیاری از دعاها را او از طرف ما و برای ما کرده است. از جمله وقتی وسوسه های گناه را بر می شمرد منظورش ما هستیم نه خودش. امام می خواهد به ما بیاموزد که ما مسوول همه اعمال، وسوسه ها و گناهان خود بوده و تنها کاری که می توانیم بکنیم پناه بردن به خداست.

پروفسور دیکسون با اشاره به دعای بیستم صحیفه سجادیه گفت: تعادل بین مسوولیت فردی و توکل به خدا در گفتار امام سجاد در سرتاسر صحیفه دیده می شود.

وی گفت ما در صحیفه می آموزیم که هر لحظه از رنج در این دنیا فرصتی است برای نزدیکی به خدا و شاید دریچه ای باشد به رستگاری ما. وی گفت این پاسخی است به شبهه معروف عدل خدا که می گوید اگر خدا عادل است چرا دردنیا این همه رنج وجود دارد. وی ادامه داد که در دعاهای صحیفه ما همه فراز و فرود های زندگی انسان را می توانیم ببینیم. فراز و فرودهایی که می توانند ما را به خدا نزدیک تر کنند.

خانم دکتر ربکا مسترتون دیگر محقق و استاد دانشگاه انگلیس سخنران بعدی این جلسه بود. وی مقاله خود رابه روان خانم زهرا اسلامیه تقدیم کرد که به گفته وی با وجود علاقه به اسلام و انقلاب اسلامی همچنان فردی ناشناخته باقی ماند.

وی سپس به ارائه مقاله خود با موضوع وامدار بودن سنت تصوف و عرفان اهل سنت به مکتب شیعه امامیه پرداخت. وی توضیح داد که عرفا و مشایخ صوفی اهل سنت مفاهیم و تعبیراتی را استفاده کرده اند که قبلاً توسط امامان شیعه بکار برده شده است. به عنوان مثال «محبت» یکی از این تعبیرات است. به گفته او برخی محققیق معتقد هستند که مفهوم عشق به خدا و رابطه عاشقانه با خدا پس از شهادت امام حسین (ع) درجهان اسلام رشد کرد.

دکتر مسترتون گفت در زمان خلفای عباسی سعی بر این بود که مکتب حنفی ترویج شود و معمولاً علمای آن عصر را برای بحث و تایید عقاید به دربار عباسی احضار کرده و توسط علمای حنفی مورد بازپرسی قرار داده و اگر دینشان تایید نمی شد اعدام می شدند. وی جنید بغدادی را یکی از این علما معرفی کرد که پس از مدتها معاشرت با علمای امامیه و معتزله معتقد شده بود که خدا و انسان رابطه عاشقانه دارند. خدا انسان را و انسان خدا را دوست دارد. جنید معاصر دوران غیبت صغرا بود و عقیده او به مذاق خلفای عباسی خوش نیامد. به دربار احضار شد و آنجا با تقیه و گفتن اینکه او فقیه است و عارف نیست جان بدر برد. با این حال او یکی از اولین عرفای سنی است که عقاید خود را از امامیه اخذ کرده است.

وی گفت: یکی از عناصر و مفاهیم اصلی تصوف سنی مفهوم «ولایت» است و دیگری مفهوم «محبت» که هر دو در قرآن ذکر شده و به نوعی می توان گفت اهل سنت این مفاهیم را از تفکر امامیه و به خصوص از صحیفه سجادیه آموخته اند. وی افزود: سالها قبل از اینکه جنید بغدادی به دربار خلیفه احضار شود، امام سجاد در صحیفه اش از محبت و عشق به خدا سخن گفته بود. به عنوان نمونه ای دیگر وی به مفهوم «مرید» در طریقت عرفانی اشاره کرد که تا قرن ۱۲ میلادی هنوز شکل نگرفته بود. اما همین مفهوم مرید و مفهوم عشق به عنوان راهی برای رسیدن به خدا، سالها قبل در صحیفه سجادیه ذکر شده است.

وی همچنین به حکیم ترمذی خراسانی (ترمذی عارف و نه ترمذی محدث) اشاره کرد: حکیم ترمذی خراسانی از مروجین عرفان سنی در جهان اسلام بود و کسی است که تاسیس دانش تصوف سنی را به او نسبت می دهند؛ اما اگر به ریشه های او نگاه کنیم خواهیم دید که عمده آموزه های او از اصول کافی و سپس از صحیفه سجادیه اخذ شده اند.
سخنران بعدی کنفرانس علمی صحیفه سجادیه غلامعباس لکها در سخنان خود به بررسی تاریخی شروح نوشته شده بر صحیفه تمرکز کرد. وی گفت اولین تدوین صحیفه به طور مکتوب که حاشیه ای نیز به همراه دارد توسط محمدبن ادریس الحلی (که با حلی محدث فرق دارد) جمع آوری شده است.

او خود شرحی در حاشیه بر صحیفه نوشته است. پس از او ابراهیم بن علی کفعمی حاشیه ای بر صحیفه نگاشت و تا زمان همه گیر شدن شیعه در ایران در عصر صفوی، شرح دیگری دیده نمی شود. با پیدایش صفویه تعداد شروح بر صحیفه افزایش چشمگیری پیدا می کند. خود کفعمی قبل از تصرف تبریز توسط شاه اسماعیل فوت می کند اما نوشتن شرح بر این کتاب با شرح صدرالدین سید علی خان مدنی شیرازی متوفی به ۱۷۰۷ میلادی ادامه پیدا می کند. شرح دیگری به نام ریاض السالکین فی شرح صحیفه به قلم سید نعمت الله حسینی جزایری متوفی به ۱۷۰۱ نیز موجود است. وی همچین شرح شیخ علی الصغیربن زین الدین آملی نیز به عنوان نمونه ای از این شرح ها اشاره کرد.

وی در ادامه به بررسی شرح دعای مکارم الاخلاق پرداخت و اظهار داشت: شارحین بسیاری در مورد این دعا مطلب نوشته اند و با توجه به مفاهیم عمیق آن گاه شرح این دعای دو صفحه ای گاه به پنجاه صفحه می رسد. وی به رشد و گسترش شرح نویسی بر صحیفه اشاره کرد و از نمونه های معاصر مانند شرح علامه محمد تقی جعفری نام برد.

سخنران پایانی این کنفرانس حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد علی شمالی، رئیس مرکز اسلامی انگلیس بود. وی در سخنان خود به روش طبقه بندی امام سجاد از رابطه بین انسان و خدا پرداخت که به گفته وی یکی از داغ ترین بحث ها در فلسفه و کلام اسلامی است. رابطه بین کثیر و واحد، یعنی رابطه بین خدای واحد و مخلوقات کثیر، همیشه یکی از چالش برانگیز ترین سوالات و مباحث دنیای اسلام بوده است. وی توضیح داد که مفاهیم فلسفی هرچند مفید، اما نمی توانند رابطه انسان را با خدا به روشی صمیمانه توضیح دهند. وی گفت در صحیفه ما می آموزیم که چگونه با خدا باید سخن بگوییم و اگر قرآن نشان دهنده روش سخن گفتن خدا با انسان است، صحیفه روش سخن گفتن انسان را با خدا آموزش می دهد.

وی گفت: از بین ۱۲ نوع رابطه ای که می توان بین خدا و انسان برشمرد، فقط رابطه محبت دوطرفه است. رابطه های دیگر مانند خالق و مخلوق، یا رازق و مرزوق، همه یک طرفه هستند. یعنی خدا رازق ماست و ما رازق خدا نیستیم. اما در بحث محبت خدا ما را دوست دارد و ما نیز خدا را دوست داریم. وی سپس به فرازهایی از صحیفه سجادیه به ویژه دعای «مناجات المریدین» برای تایید نظرات خود اشاره کرد.

وی گفت: در این دعا می خوانیم که صراط برای آنهایی که هدایت خدا را برگزیده اند چقدر گسترده و روشن است و برای دیگران چقدر باریک و تاریک. وی گفت در این دعا از خدا می خواهیم که ما را از بهترین نصیب برندگان از رحمتش قرار دهد و توضیح داد که تنها در عشق به خداست که معشوق می تواند کاملاً مال تو باشد بدون آنکه از بهره عاشقان دیگر چیزی کم شود. به گفته وی این فراز نشان دهنده تواضع در عین جاه طلبی است، داعی بزرگترین نصیب را می خواهد ولی در عین تواضع. وی توضیح داد که بدون این کلمات از ناحیه معصوم ما کاملاً در برابر اینکه چگونه باید خدا را بخوانیم سرگشته می شدیم و معصومین راه و رسم دعا را به ما آموختند.

کنفرانس علمی صحیفه سجادیه با برنامه پرسش و پاسخ خاتمه یافت.