اندیشه‌های امام خمینی(ره) سهل و ممتنع است
به گزارش تبیان به نقل از خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، علیرضا صدرا، استاد دانشگاه تهران، در پاسخ به این سوال که گفتار دانشمندان با نظریه آن‌ها چه تفاوتی دارد، اظهار کرد: الفاظ و گفته‌ها قالبهای معنا و مفهومِ نظریات هستند و نظریه محتوا و قلب بیان است و بیان، قالبی بوده که در آن نظریات افاضه و ارائه می‌شوند.
وی ادامه داد: در حقیقت ما تفکر و اندیشه خود را در قالب زبان ارائه می‌کنیم و الفاظ و واژگان و گفتارهای یک دانشمند نیز نوعا قالبهای لفظی و نشانه‌هایی برای ظهور و بروز مفاهیم و اندیشه‌ها و نظریات و انتقال آن‌ها از فکر اندیشمند به ذهن مخاطب است.
وی زبان را ترجمان افکار و نظریات اندیشمندان دانست که آن‌ها را قالب بندی کرده و انتقال می‌دهد و گفت: این اصلی اساسی است؛ از سوی دیگر الفاظ و گفتار‌ها و بیان و زبان در میان دانشمندان متفاوت است، برخی دانشمندان به صورت کلاسیک کار کرده‌اند. به طور مثال می‌توان به آراء و آثار ارسطو و فارابی اشاره کرد که بسیار یکدست بوده و به همین دلیل به ارسطو معلم اول و به فارابی معلم ثانی گفته می‌شود هر چند افلاطون بیش از ارسطو کار کرده اما آراء او به تناسب مخاطب تفاوت دارد به این ترتیب که او گاهی با مردم عامی صحبت می‌کند و بنابراین سخن او خطابی است،گاه با دانشمندان مذاکره می‌کند و سخن او برهانی است،گاه با مغالطه گران و سوفیست‌ها حرف می‌زند و سخن او جدلی است نه از روی مغالطه، و او جدل می‌کند تا مغالطه کنندگان را از موضع خود ساقط کند.
صدرا با بیان اینکه موارد یاد شده، صنایع بیانی بوده که‌گاه این گفتار‌ها برهانی است، گاه جدلی، در پاره‌ای اوقات خطابی و حتی‌گاه با شعر یا نقل قول از دیگران، تصریح کرد: اغلب سخنان ارسطو و فارابی برای دانشجویان و صاحب علوم بیان شده و مخاطب آن توده‌های مردم نیستند و آثار آن‌ها باید جزو کتاب‌های دانشگاهی باشند، بنابراین نمی‌توان گفته‌های این دو فرد را نظریه ندانست.
اندیشه‌های امام خمینی(ره) سهل ممتنع است
وی اضافه کرد: از سوی دیگر امام خمینی (ره) نیز آثاری دارد که هم بخشی از آن‌ها اختصاص به قشری خاص دارد، به طور مثال مصباح الهدایه اثری است که حتی عرفای عریف نیز نمی‌توانند مفهوم آن را درک کنند و نظریاتی که در آن بیان شده، اوج عرفان نظری و عملی است یا گفتارهای ایشان در شرح جنود عقل و جهل، فلسفی و نظری است و مخاطب آن بیشتر طلاب یا دانشمندان تازه پا گرفته است. اما همین شخصیت بزرگوار در عین حال کتابی به نام ولایت فقیه را تدوین می‌کنند که نظریات ایشان برای توده مردم بیان شده یا آراء خود را در صحیفه نور چنان بیان می‌کنند که باسواد، بی‌سواد، کشاورز، مهندس، دکتر، کارگر و … می‌توانند آن را فهم کرده و سخنان حکیمانه بنیانگذار کبیر انقلاب را درک کنند لذا نظریات ایشان در این کتاب اگر چه با قالب عامیانه است اما عوامانه نیست.
این استاد دانشگاه در ادامه ابراز کرد: ضمن آنکه آراء و آثار امام خمینی (ره) سهل و ممتنع است و سهل آن را توده مردم درک می‌کنند. در واقع آراء برخی از دانشمندان تنها ممتنع است مانند افلاطون و به نوعی نیز ارسطو، و آراء و آثار عده‌ای از دانشمندان نیز سهل است مانند جمال‌زاده. یا شهید مطهری شرح مبسوط منظومه را دارد که ممتنع بوده و هر فردی آن را فهم نمی‌کند و نظریاتی بود که تنها اساتید آن‌ها را می‌فهمیدند و نزد این اندیشمند بزرگ اسلامی تلمذ می‌کردند در عین حال اثری به نام داستان راستان دارد که برای بچه‌ها تدوین شده و قابل درک برای آن‌ها است.
وی با بیان اینکه بنابراین اندیشه همان اندیشه است اما‌گاه در قالب سهل بیان می‌شود و گاه ممتنع و‌گاه خطابه و حتی‌گاه در فیلم یا تابلوی نقاشی، تصریح کرد: از سوی دیگر اندیشه و نظریه مربوط به فهم درونی و ذهن است، اما زبان یک منطقی دارد که بر پایه گرامرهای مختلف تبیین می‌شود. در حقیقت گفتار یک دانشمند، جسمِ نظر و فهم است و نظریه و فهم و علم، روح زبان و قالبهای بیانی و گفتاری است.
صدار با تاکید بر اینکه گفتار یک دانشمند و حکیم، به طور طبیعی حکیمانه و روشمند و قاعده‌مند و نظاممند و هدفمند است و از نظریه او سرچشمه می‌گیرد، بیان کرد: بنابراین نمی‌توان گفت او سخنی خلاف نظریه خود می‌گوید، اما این گفتار‌ها به تدریج می‌تواند تکمیل شود و به نظریه تبدیل شود. به دیگر سخن گفتار یک دانشمند ناشی از نظریات اوست و جز در برخی موارد، نمی‌توان آن را از نظریه جدا دانست هر چند ممکن است گفتار او در همان زمانی که بیان می‌شود، دچار خطا و اشتباه شود و در فرصتی دیگر که در قالب نظریه‌ای جامع و کامل مطرح شد، اصلاح شود، اما این دو را نمی‌توان از یکدیگر جدا دانست.
وی اضافه کرد: در همین راستا می‌توان به دانشنامه علائی ابن سینا اشاره کرد که در سن ۱۶ سالگی‌اش آن را به زبان روان و غنی و فارسی تدوین کرد اما تا پایان عمر خود که کتاب‌های دیگری همچون شفا یا الهیات را نوشت، نظریه‌ای در این اثر تغییر نکرد و تنها بسط و گسترش یافت. بنابراین تفاوت گفتار و نظریه یک دانشمند در آن است که نظریه به صورت فرمولی و با دقت و وسواس نوشته می‌شود اما در گفتار همین نظریه بیان می‌شود که تنها آن خشکی و نظام منطقی خود را کاهش می‌دهد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: البته همان طور که گفته شد ممکن است برخی از دانشمندان در هنگام طرح نظریه، از گفتارهای پیشین خود عدول کنند یا حتی از نظریه سابق خود بازگردند که در این راستا می‌توان به غزالی اشاره کرد که اثری را نوشت اما اثر بعدی او، نظریات سابق را نقض کرد اما این اتفاق به ندرت رخ می‌دهد و غالبا نظریه یک دانشمند، گفتارهای پیشین او را تکمیل و پخته‌تر می‌کند و تکرار ندارد. ضمن آنکه همان گونه که دانشمندی می‌تواند در گفتار خود مرتکب اشتباه و خطا شود، در نظریه‌اش نیز احتمال به خطا رفتن است.
وی در پایان سخنان خود اظهار کرد: بنابراین گفتارهای دانشمندان از نظریات آن‌ها سرچشمه می‌گیرد که بعد‌ها تکمیل‌تر می‌شود و تنها به تناسب مخاطب، قالبهای بیان آن تفاوت پیدا می‌کند.
منبع: طلیعه
