خاک زندگی بخش

چکیده
دانشمندان خاک را رابط بین جهان زنده و جهان غیر زنده می دانند. خاک ها مخلوطی از مواد معدنی و آلی هستند که از تجزیه و تخریب سنگ ها در نتیجهٔ هوازدگی به وجود می آیند. خاک ها انواع گوناگونی دارند و در نقاط مخلف یافت می شوند. گیاهان و برخی از جانوران برای ادامه حیات و زندگی خود به خاک نیاز دارند. بعضی از خاک ها قادر هستند در خود آب بیشتری نگهداری کنند. برخی از خاک ها نرم و برخی از خاک ها سفت هستند، آب، خاک های نرم را بیشتر از خاک های سفت با خود می شوید و می برد.

اهداف
دانش آموز درباره چگونگی تشکیل خاک اطلاعات به دست بیاورد.
دانش آموز با اجزای تشکیل دهنده خاک آشنا شود.
ضرورت و اهمیت وجود خاک را بداند.

شرح درس
تقریبا زندگی همه ی جانداران به خاک بستگی دارد. خاک برای کشاورزی لازم است، بدون وجود خاک که لازمه ی رشد غذا، میوه و گیاهان است، زندگی انسان و بسیاری از موجودات دیگر ناممکن به نظر می رسد. اکنون می خواهیم بدانیم این خاک زندگی بخش چگونه تشکیل می شود؟

خاک در نتیجه تخریب و خرد شدن سنگ ها به وجود می آید. فرآیند خرد شدن سنگ ها سالیان دراز به طول می انجامد. این زمان حدود 100 تا 1000 سال زمان برای تشکیل یک سانتی متر خاک متغیر است. در حقیقت خاک محصول نهایی هوازدگی و نتیجه تخریب فیزیکی و شیمیایی سنگ ها است.

 خرد شدن سنگ ها به چند صورت انجام می شود:
- ترک خردن سنگ ها، که بر اثر داغ شدن آن ها در روز زیر آفتاب، و سرد شدن آن ها در شب در طول سالیان دراز اتفاق می افتد.
- بر اثر رشد گیاهان، ریشه ی آن ها در زیر خاک گسترش پیدا می کند و باعث خرد شدن سنگ ها می شود. 
- در زمستان بر اثر یخ بستن آب در بین ترک های موجود در سنگ ها، سنگ ها خرد می شوند.

بعد از خرد شدن سنگ ها اغلب دچار تغییر شیمیایی می شوند. ذرات خرد شده سنگ ها ممکن است با اکسیژن هوا ترکیب شوند و و ترکیبات ناپایداری مانند زنگ آهن را به وجود بیاورند. علت سرخ رنگ بودن برخی از خاک ها وجود اکسید آهن در آن ها است.

عوامل زیادی در تشکیل خاک تاثیر گذار هستند که برخی از آن ها عبارتند از:
 سنگ مادر: در واقع منظور همان سنگ اولیه ای است که در اثر خرد شدن آن خاک یه وجود آمده است. 
زمان، هرچقدر که زمان تخریب سنگ ها بیشتر باشد، تغییرات سنگ های خرد شده کامل تر و بهتر انجام می شود.

محل تشکیل خاک: در نقاطی که صاف و مسطح هستند، سنگ های خرد شده فرصت بهتری برای انجام و تکمیل فعل و انفعالات لازم برای تبدیل به خاک را دارند، ولی در نقاطی که دارای شیب تند هستند، وجود آب و باران می تواند باعث جا به جایی خاک و سنگ های خرد شده شود.

آب و هوا: فراوانی آب باعث نفوذ در سنگ ها و یا شستشو و بردن خاک ها به نقاط دیگر می شود و این عمل همراه با رطوبت هوا سبب می شود که فرآیند تشکیل خاک تکمیل نشود.

اکنون می خواهیم بدانیم که خاک از چه مواد  و اجزایی تشکیل شده است؟

به طور کلی می توان مواد تشکیل دهنده خاک را به چهار بخش تقسیم کرد:
1- هوا: در خاک هوا وجود دارد، که این ها برای رشد گیاهان ضروری است. مقدار اکسیژن موجود در خاک از دی اکسید کربن کمتر است و دلیل آن این است که ریشه ی گیاهان برای رشد خود نیاز به مصرف اکسیژن دارند.
2- آب: در خاک آب نیز وجود دارد، در مواقع خشکی آب موجود در خاک از محل خود خارج می شود و به مصرف می رسد. این آب از آب باران و آب های زیرزمینی تشکیل شده است و وظیفه ی حمل مواد را در خاک به عهده دارد.
3- موجودات زنده: در خاک موجوداتی مثل باکتری ها، کرم ها، حلزون ها و قارچ ها وجود دارند که باعث تغییرات خاک می شوند.
4- مواد سخت: این مواد بعد از خرد شدن سنگ ها به مقادیر مختلف در خاک وجود دارند. مانند نمک.
در نوشتار بعدی به شرح نفوذ آب در خاک و تاثیر خاک در رشد گیاهان خواهیم پرداخت.

مرکز یادگیری تبیان، تهیه: نسیم گوهری

تنظیم: مرجان سلیمانیان