تبیان، دستیار زندگی
مروری کوتاه بر مهم ترین رویدادهای نمایشی سال94
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : احمد رنجبر
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سالِ توقیف ها، تکرارها، تلخی ها

مروری کوتاه بر مهم ترین رویدادهای نمایشی سال94

زادمهر راست گو -بخش سینما و تلویزیون تبیان
تئاتر94

سال 94 با همه فراز و فرودها و ضعف و قوت هایش، سال چندان خوش یمن و پرباری برای تئاتر کشور نبود. چنان که با نگاهی گذرا به سیر حوادث و رخدادهای تئاتری سال، می توان امسال را سالِ تلخ و تاسف بار تئاتر نام گذاری کرد؛ سالی که تئاتر ما بسیاری از هنرمندان بزرگ خود را از دست داد، و هنرمندان زنده نیز نتوانستند اتفاق مثبت و افتخارآمیزی در کارنامه سالانه تئاتر رقم بزنند. توقیف نمایش های مکرر، عدم تولید نمایش های مطلوب و باکیفیت و گرایش به بازتولید آثار قدیمی، همه و همه حاکی از پس رفت تئاتر در سال 94 دارند. با وجود این، تئاتر ما هنوز اندک رمقی دارد و به سختی نفس می کشد. به همین بهانه شماری از مهم ترین اخبار تئاتری سال جاری را مورد بررسی قرار داده ییم.

از شیطنت بازیگر سینما روی صحنه تئاتر تا توقیف موقت

در پایان دومین ماه از نخستین فصل سال، درگذشت مصطفی عبداللهی هنرمند سرشناس تئاتر پس از تحمل یک دوره سخت بیماری سرطان، شروع غم انگیزی را برای تئاتر امسال رقم زد. عبداللهی زمانی درگذشت که نمایش «در اعماق» نوشته ماکسیم گورکی را در مقام کارگردان روی صحنه داشت. هم زمان با اجراهای عمومی نمایش «در اعماق»، بیماری عبداللهی وخامت یافت و کمی پس از شروع اجراها درگذشت. نمایش «پاییز» به کارگردانی نادر برهانی مرند که با دستور مستقیم مجید سرسنگی در زمستان93 متوقف شده بود، دوباره در آغاز سال نو روی صحنه رفت، منتها این بار در تالار شمس. بر اساس نظر مدیرعامل وقت خانه هنرمندان و رییس تماشاخانه ایرانشهر، نمایش پاییز به خاطر بداهه گویی شیطنت های امیر جعفری بازیگر نمایش در استفاده از واژه های مستهجن متوقف شد، آن هم در حالی که فقط پنج شب از اجراهایش باقی مانده بود. البته امیر جعفری نیز ساکت ننشست و در پاسخ به اظهر نظر جناب سرسنگی گفت «چطور یک استاد دانشگاه فرق کاراکتر و شخصیت حقیقی بازیگر را نمی فهمد؟!»
دومین نمایش توقیفی سال، «ولپن» اثر مهدی کوشکی بود که از نیمه اردیبهشت در تماشاخانه باران اجرا رفت. این نمایش یک بازتولید بود که سال۹۰ در کارگاه نمایش تئاترشهر اجرا شده و عنوان پرتماشاگرترین نمایش سال را کسب کرده بود. توقف های نمایشی امسال گریبان دکتر بهروز غریب پور را هم گرفت تا مانع از اجراهای نمایش سعدی در شیراز بشود. او که با گروهی صدنفره حدود ده سال برای تولید اپرای سعدی زمان صرف کرده بود، به خاطر تک خوانی بازیگر زن آن موفق نشد نمایش خود را هم زمان با بزرگداشت این شاعر نامدار ایرانی در شیراز به اجرا ببرد. شرایط برای اجرای اپرای سعدی حتی در جشنواره تئاتر فجر و موسیقی هم میسر نشد و با عدم صدور مجوز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از اجرا محروم ماند. با این همه، اپرای عروسکی «سعدی» اجراهای خود را از هفته نخست اردیبهشت در پایتخت شروع کرد.

تئاتر94

یک نمایشنامه، دو اسم، دو کارگردان!

فصل دوم سال با شروع ماه مبارک رمضان مقارن بود. به همین سبب، دوره ای از نمایش های رادیویی در تماشاخانه باران اجرا شد. ضمن این که طرحی به نام «افطار تا سحر»،که پیش تر در سینماها هم اجرا شده بود، به تئاتر راه پیدا کرد و البته نتیجه چندان درخشانی به همراه نداشت. از حدود پنج سال پیش به این سو، رفت و آمد بازیگران و کارگردانان بین تئاتر، سینما و تلویزیون باب شده بود که مهم ترین علت آن بیکاری های طولانی برخی چهره های سینمایی و تلویزیونی بود و این مساله، آنها را به بازی در تئاتر سوق می داد. یکی از چهره های شناخته شده در سینما و تلویزیون منوچهر هادی بود که امسال با نمایش «مرده های بی کفن و دفن» قدم به وادی کارگردانی تئاتر گذاشت. او در اجرای این نمایشنامه نوشته «ژان پل سارتر» به فرهنگسرای نیاوران رفت و هنرمندانی مانند یکتا ناصر، علی شادمان،کاظم بلوچی، سینا رازانی، رسول نجفیان و سیروس همتی را به بازی گرفت.
 در فصل گرما هم، بازار توقف های تئاتری داغ بود. ابتدا نمایش «اندر هدایت نسل جوان» به کارگردانی «محمد محقق منتظری» که در سالن تازه تاسیس مکتبخانه تهران اجرا می شد، به دلیل بی تعهدی نویسنده متن جلال تهرانی برای سپردن سالن به گروه تا پایان اجراها متوقف شد. سپس نمایش «پینوکیا» به کارگردانی شهره سلطانی با توقف چندروزه یی جنجال به پا کرد. سلطانی،که فقط سه روز از افتتاح نمایش اش در تماشاخانه ایرانشهر گذشته بود، از علت این توقف اظهار بی خبری کرد و گفت: «تذکرات به پوشش سر بازیگران زن با پوستیژهای پلاستیکی بود که آن را اعمال و ممیزی ها را اصلاح کردیم». دیگر نمایشی که در همین روزهای تماشاخانه ایرانشهر با توقف اجراها روبه رو شد،«ترانه ای در انتهای کوچه تاریک» با کارگردانی ناصح کامگاری بود که به دلیل انصراف یکی از بازیگران نمایش تورج دانش بهزادی صورت گرفت. امسال در همین فصل، لیلی رشیدی برای نخستین بار کارگردانی تئاتر را تجربه کرد. او نمایشنامه فرانسوی «اسم» را در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه برد که در آغاز بنا بود لیلا حاتمی در نقش اصلی آن بازی بکند و کمی از تمرین ها هم با حضور او انجام شد اما در نهایت حاتمی از بازی در این نمایش منصرف شد و جای خود را به رشیدی داد. نمایشنامه «اسم» نوشته «ماتیو دولاپورت» و «الکساندر دولاپتولیر» سال۲۰۱۰ به کارگردانی «برنارد مرات» در تئاتر ادوارد هفتم پاریس اجرا شده بود. اما نکته بامزه ماجرا این بود که نمایش دیگری به اسم «پپرونی برای دیکتاتور» بی درنگ و پس از نمایش «اسم» در همان سالن روی صحنه رفت که کارگردانش مدعی بود اقتباسی آزاد از نمایشنامه اسم است اما آن اجرای بسیار ضعیف و بازاری، یک تئاتر آزاد و تنها به قصد فروش بود. اختلاف اصلی «پپرونی...» با نمایش لیلی رشیدی، در نام نمایش ها بود.

تئاتر94

بی تو این صحنه همیشه خالی است

مثل همیشه خبر کوتاه اما بسیار تلخ و تکان دهنده بود؛ هما روستا بازیگر و کارگردان تئاتر و سینما درگذشت. نیمه دوم سال94 با یک خبر مرگ غیرمنتظره آغاز شد. پنجم مهرماه، مصادف با زادروز هما روستا،که او هم مانند مصطفی عبداللهی از بیماری سرطان رنج می برد، در آمریکا بدرود حیات گفت. پیکر او 14مهر با حضور بی سابقه هنرمندان به خاک سپرده شد. پاییز امسال شاید یکی از طوفانی ترین دوره های زمانی تئاتر کشور بود، زیرا با حاشیه های فراوانی مواجه شد. در نیمه دوم مهرماه، پیشانی سِن تالار اصلی تئاترشهر ناگهان فرو ریخت و اجرای نمایش «ترور» را در هاله ای از ابهام فرو برد. خوشبختانه این حادثه، فقط آسیب دیدگی جزیی یکی از کارکنان تئاترشهر را در برداشت. پس از این رویداد، میترا حجار که قرار بود نقش قطام را در این نمایش بازی بکند، از ادامه همکاری با گروه انصراف داد و تغییر سالن اجرای نمایش ترور را به عنوان شرط ادامه همکاری مطرح کرد اما محل اجرا عوض نشد، بلکه یکتا ناصر جای میترا حجار را گرفت. اجرای مجدد نمایش «خاطرات و کابوس های یک جامه دار درباره زندگی و قتل میرزاتقی خان فراهانی» به نویسندگی و کارگردانی دکتر علی رفیعی پس از 38سال، اجرای نمایش «غرب واقعی» نوشته «سام شپارد» و به کارگردانی داریوش مهرجویی، اعتراض محمد یعقوبی به شیوه اجرایی یکی از نمایشنامه هایش با نام «رقص کاغذپاره ها» در تماشاخانه استاد فنی زاده و استعفای مجید سرسنگی مدیرعامل خانه هنرمندان و رییس تماشاخانه ایرانشهر پس از چهار سال، از دیگر رویدادهای مهم این فصل بودند که تئاتر کشور پشت سر گذاشت، ولی تئاتر امسال، فقط با رخدادهای ناگوار همراه نبود.گاهی خبرهای خوشی نیز از گوشه و کنار شنیده می شد. از جمله این که نمایش «هیچ کس نبود بیدارمان کند» به کارگردانی پیام دهکردی پس از اجراهای پرمخاطبش در تماشاخانه باران، برای اجرا به مجتمع فرهنگی هنری فرشچیان اصفهان رفت. امسال برخی از بازیگران تئاتر که سال ها از فعالیت در این عرصه دور مانده بودند، به خانه کوچک خود برگشتند. افروز فروزند با کارگردانی نمایش «بهمن» در ماه پایانی پاییز و تالار سایه و بهزاد خداویسی با بازی در نمایش «چهار سال پیش، ساعت 11شب»، هر دو پس از 12 سال دوری به عرصه تئاتر بازگشتند. دومین بازیگری که امسال به وادی کارگردانی تئاتر گام گذاشت، علی سرابی بود. این بازیگر از هفته نخست آبان ماه نمایش «برنارد مُرده است» را در سالن استاد ناظرزاده کرمانی روی صحنه برد؛ نمایشی که توسط ناصر تقوایی افتتاح شد. محمد رحمانیان نمایشنامه خوانی «روز واقعه» اثر بی همتای بهرام بیضایی را در روزهای سوگواری ماه محرم و در سالن اصلی تئاترشهر اجرا کرد که سه شب به طول انجامید و البته حاشیه هایی را در پی داشت.
مهرداد کوروش نیا هم دیگر کارگردان پرکار امسال بود. او با سه نمایش «آخرین نامه»،«مونس» و «قرار» به میزبانی تماشاگران تئاتر رفت. در سالی که گذشت، با افتتاح چند سالن تئاتر جدید توسط بخش خصوصی، تئاتر جان دوباره یی گرفت. سالن های هما در تیرماه، عمارت مسعودیه در مهرماه،گشایش استودیو نمایش «روایت» و تماشاخانه «سرو» در آبان ماه برخی از آنها بودند. ضمن این که، بسیاری از نمایش های قدیمی بازتولید شدند. برای نمونه می توان از «مضحکه شبیه قتل» به کارگردانی حسین کیانی گرفته،«خاطرات و کابوس ها...» به کارگردانی علی رفیعی،«رابینسون کروزوئه» به کارگردانی میلاد نیک آبادی،«آخرین نامه» اثر مهرداد کوروش نیا،«پاییز» به کارگردانی نادر برهانی مرند و «گل و قداره» به کارگردانی بهزاد فراهانی نام برد. از میان این نمایش ها، مضحکه شبیه قتل پس از پایان اجراهایش در تئاتر شهر، سومین دور از اجراهایش را در تماشاخانه باران آغاز کرد که تا پایان اسفندماه ادامه دارد. امسال چند نمایش مناسبتی هم به بهانه های مختلف اجرا شدند. ابتدا نیما دهقان نمایش «جان گز» را با موضوع 175 شهید غواص در تماشاخانه تازه تاسیس سرو روی صحنه برد. سپس نمایش «قرار» با همین موضوع به کارگردانی مهرداد کوروش نیا آذرماه امسال اجرای در تماشاخانه ایرانشهر اجرا شد که گرچه قرار برنده جایزه نخست نمایشنامه نویسی جشنواره ملی مقاومت و کاندیدای نهایی مسابقه نمایشنامه نویسی جشنواره بین المللی فجر بود اما در اجرای عمومی با استقبال سرد تماشاگران روبه رو شد.

تئاتر94

آخرین تلاش ها برای جذب تماشاگران

هر سال موسم زمستان که می رسد، برگزاری جشنواره بین المللی تئاتر فجر جلوه دیگری به تئاتر می بخشد. سی وچهارمین دوره این جشنواره با دبیری سعید اسدی،گرچه حال و هوای متفاوتی به لحاظ ساختار و اجرا با خود داشت، ولی ایده های اسدی در برگزاری جشنواره، با انتقادات منتقدان و اهالی تئاتر مواجه شد و جشنواره آرام و بی رونقی را برای دوست داران و اهالی تئاتر به بار آورد. شاید تنها اهمیت این دوره از جشنواره را بتوان به حضور «توماس اوسترمایر» کارگردان شناخته شده و معتبر آلمانی ربط داد که با اجرای نمایش «هملت» شور و حالی ویژه یی به جشنواره ما تزریق کرد. نکته بامزه جشنواره امسال برگزاری مراسم چهل وسومین سالگرد تاسیس تئاترشهر در روز هشتم بهمن ماه و بحبوحه جشنواره بود. و یک اتفاق حیرت آور دیگر این که درست زمانی که در سالن استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر نمایش های جشنواره تئاتر اجرا می شدند، در سالن روبه روی آن یعنی سالن استاد ناظرزاده کرمانی نمایشی به نام «نگاه مان می کنند» و با کارگردانی محمدرضا اصلی اجراهای عمومی اش را پشت سر می گذاشت و به دلیل این برنامه ریزی نامناسب، با کمبود شدید تماشاگر روبه رو بود. در حالی که این نمایش از نمایشنامه نغمه ثمینی و بازیگرانی مانند مسعود کرامتی، کاظم سیاحی، نازنین فراهانی، شیدا خلیق، سام قریبیان و فرشته صدر عرفایی برخوردار بود و قابلیت جذب مخاطب را داشت. پس از پایان گرفتن جشنواره امسال و اعلام برندگان، سالن های نمایشی با اجراهای جدید خود به استقبال تماشاگران رفتند اما گویا این روزها مردم بیش از آن که به تماشای تئاتر در روزهای پایانی سال علاقه یی داشته باشند، به کسب و کار و خرید و شب عید روی خوش نشان داده اند. با وجود این، اسفندماه امسال کارگردان های شاخصی مانند نادر برهانی مرند، محسن حسینی و فرهاد آییش به رقابت با بسیاری از کارگردان های جوان و تازه نفس تئاتر پرداخته اند. این روزها علی شمس نمایش «داستان های میان رودان» و یاسر خاسب نمایش نمایش «رقص مرگ، بی لالا» را در ایرانشهر روی صحنه برده اند.«داستان ها...» در سی وچهارمین دوره جشنواره تئاتر نیز حضور داشت. دو نمایش «کرگدن» به کارگردانی نصیر ملکی جو و «مالی سویینی» به کارگردانی مرتضی میرمنتظمی و بازی الهام کردا، صابر ابر و عباس جمالی هم در همین تماشاخانه اجرا می شود اما تئاتر شهر در سالن اصلی خود نمایش چمدان را به نویسندگی و کارگردانی فرهاد آییش روی صحنه دارد که شنیده ها از منتقدان و صاحب نظران،گویای نارضایی مخاطبان از اجرا و ضعیف بودن آنست. همچنین نمایش های گنجفه، کوپن، دیوان غربی شرقی به ترتیب با کارگردانی نوشین تبریزی، جواد روشن و محسن حسینی در دو سالن سایه و چهارسو پذیرای مخاطبان تئاتر هستند. سامان ارسطو،که امسال نمایش «همتون منو می شناسید» را در تماشاخانه استاد مشایخی اجرا کرده بود، همان نمایش را دوباره به پلاتو اجرای تئاترشهر آورده و هم زمان نمایش دیگری به نام «همه دزدها که دزد نیستند» را در تماشاخانه فانوس روی صحنه دارد؛ نمایشی که سال گذشته هم در تماشاخانه مشایخی اجرا شده بود. اگر به نمایش های ایرانی و آیینی و سنتی علاقه مند باشید، می تونید در تماشاخانه سنگلج دو نمایش «مرگ یزدگرد» و «خاطرات هنرپیشه نقش دوم» را بر اساس نمایشنامه های استاد بهرام بیضایی و با کارگردانی سهیل بابایی و افشین زمانی ببینید.