دب اکبر و آسمان زمستان

دب اکبر اولین الگوی آسمانی است که منجمین غیرحرفه ای به خوبی یاد می گیرند، زیرا بسیار ساده و نورانی است. دب اصغر کوچک تر و کم نورتر است. در شهرها، بیشتر ستارگان دب اصغر قابل رؤیت نیستند، ولی ستاره ی قطبی که مهمترین ستاره ی دب اصغر است، خیلی کم نور نیست و در شهر معمولاً قابل دیدن است.

عَیوق (Ayyuq)، پرنورترین ستاره ای است که در زمستان به بالای سر می رسد. برای یافتن آن کافی است که دو ستاره ی دب اکبر که در تصویر 2 مشخص شده است، را ادامه دهیم تا به عیوق برسیم. البته عیوق آنقدر پر نور هست که نیازی به راهنما نداشته باشد، زیرا در زمستان درست در بالای سر قرار می گیرد. ولی ممکن است در بهار یا پاییز نیز در ابتدا یا انتهای شب، این ستاره را در حال غروب یا طلوع ببینیم. در نتیجه استفاده از خطوط راهنما به ما کمک می کند که آن را با دیگر ستارگان نورانی آسمان اشتباه نگیریم. عیوق پرنورترین ستاره ی صورت فلکی ارابه ران (مُمسِکُ العِنان) است. (تصویر 1)

صورت فلکی ذات الکرسی که شبیه یک M می باشد، نیز درست به همان فاصله ی عیوق از دب اکبر در سمت چپ دب اکبر دیده می شود. در بالای ذات الکرسی، صورت فلکی کم نورتر برساووش قرار دارد. (تصویر2) و بین این دو صورت فلکی خوشه ی دوگانه ی x و h قرار دارد.

جبار و ستارگان زمستانی

ستارگان زمستانی بسیار درخشان تر از دیگر فصول سال هستند. نه بخاطر اینکه زمستان هوای تمیزتری دارد، بلکه ستارگان زمستانی خودشان تابان و درخشان اند. در تصویر 3، مهمانی آسمان زمستان، با صورت فلکی جبار شروع می شود. جبار پادشاه صورفلکی زمستانی ویا شاید همه ی فصول دیگر می باشد. جبار بیش از هر صورت فلکی دیگری ستاره ی پرنور دارد. این صورت فلکی واقعاً به یک شکارچی شباهت دارد، به همین دلیل به آن شکارچی هم می گویند. (تصویر 4 و 5): سه ستاره که کمربند جبار را نشان می دهند، دو ستاره برای کتفها و دوستاره برای زانوان. ستاره ی درخشان و قرمزرنگ اِبطُ الجُّوزا روی شانه ی چپ جبار قرار دارد. این ستاره در واقع یک اَبَرغول سرخ است که یکی از بزرگترین ستارگان آسمان محسوب می شود. اگر ابط الجوزا را به جای خورشید بگذاریم، بزرگی آن تا مدار زمین را فرا می گرفت و زمین درون این ستاره قرار می گرفت. فاصله ی این ستاره تا ما درحدود 600 سال نوری است، ولی با این فاصله ی زیاد هنوز از پرنورترین ستارگان آسمان شمرده می شود. از طرف دیگر به خاطر دمای سطحی کم، رنگ این ستاره به سرخی گراییده و از زمین به رنگ نارنجی دیده می شود.

بقیه ی ستارگان جبار همگی ستاره هایی داغ و آبی رنگ هستند. پرنورترینشان ستاره ی رِجلُ الجَبّار است که یک ستاره ی غول آبی با قطری حدود 30 برابر خورشید است. رجل الجبار 1000 سال نوری از زمین فاصله دارد.

درست در زیر کمربند جبار ستاره ای مه آلود دیده می شود. این نقطه ی مه آلود در واقع سحابی بزرگ جبار است، توده ای بزرگ از گاز و غبار که در فاصله ی 1500 سال نوری از زمین قرار گرفته است. این سحابی بزرگ در واقع زادگاه بزرگ ستاره ای است! توده های گاز درون این سحابی بسیار فشرده می شوند و ستارگان را بوجود می آورند. (تصویر6) اگر با یک دوربین دو چشمی به این سحابی نگاه کنیم می توانیم نمایی زیبا از این سحابی را ببینیم: تصویر 7. علت روشنایی این سحابی وجود تعدادی ستاره درون آن است که او را روشن می کنند. این ستارگان از خود این سحابی زاییده شده اند! این سحابی حدود 25 سال نوری قطر دارد. یعنی نور برای سفر از یک سوی آن به سوی دیگر 25 سال زمان صرف می کند.

از آنجایی که جبار مثل دب اکبر، ستارگان پرنوری دارد، می توانیم برای یافتن بقیه ی صور فلکی، از جبار استفاده کنیم: تصویر 8

صورت فلکی ثور که نمایش دهنده ی شکل یک گاو نر است، در نزدیکی جبار خود نمایی می کند. اگر سه ستاره ی کمر بند جبار را به سمت راست ادامه دهیم به ستاره ی دبران که پرنورترین ستاره ی ثور است می رسیم. دبران چشم قرمزگاونر محسوب می شود! (تصویر 9و10) زیرا این ستاره نارنجی رنگ است. دبران یک ستاره ی غول سرخ است و دارای قطری 45 برابر قطر خورشید است! اگر دبران را به جای خورشید قرار دهیم تا مدار عطارد می رسد!

اگر خطی که از کمربند جبار به سمت راست کشیدیم و به دبران رسیدیم، را ادامه دهیم به خوشه ی زیبای پروین می رسیم. تصویر 11، این خوشه ی بازِ ستاره ای مجموعه ای از چندین ستاره است که در موقعیت یکسانی در کهکشان قرار گرفته اند(تصویر 12). شکل ظاهری این خوشه با چشم غیر مسلح شبیه مدل کوچکتر دب اکبر می باشد، به همین دلیل بعضی افراد که با آسمان آشنا نیستند، گمان می کنند که این همان دب اصغر است!

درست در 45 درجه ای بالای جبار، ستاره ی درخشان عیوق نور افشانی می کند. بدین ترتیب همانطور که قبلاً بیان شد، صورت فلکی ارابه ران را می توان هم به وسیله ی دب اکبر و هم از طریق جبار یافت.

ستاره ی درخشان شعرای یمانی نه تنها پرنورترین ستاره ی آسمان زمستان است، بلکه درخشان ترین ستاره ی آسمان شب هم می باشد. تنها بعضی سیارات مثل مشتری و زهره و مریخ (درحالت نزدیک) از شعرای یمانی پرنورترند. شعرای یمانی ستاره ی درخشان صورت فلکی سگ بزرگ (کلب اکبر) است. سگ بزرگ در واقع سگ شکاری جبار است و همیشه در کنار پای صاحب خود ایستاده است.(تصویر 13) برای یافتن شعرای یمانی کافی است، سه ستاره ی کمربند جبار را به سمت چپ ادامه دهیم. این ستاره در واقع ستاره ای بسیار پرنور نیست، بلکه به خاطر اینکه به ما نزدیک است، پرنور به نظر می رسد. فاصله اش تنها 6ر8 سال نوری است. البته این ستاره از خورشید ما درخشان تر است و 23 برابر خورشید از خود نور می تاباند.