واپسین های گروه اسمی

وابسته های پیشین گروه اسمی را بهتر بشناسید.

آسیه ترک بیاتانی-بخش ادبیات تبیان

در مقاله قبل با عنوان گروه های اسمی درباره انواع گروه اسمی و وابسته های پسین گروه اسمی صحبت کردیم. در این مقاله و در ادامه آن بحث، با وابسته های پیشین گروه اسمی آشنا می شویم.
گروه های اسمی که دارای وابسته های پیشین هستند، بر حسب نوع وابسته خود به اقسامی تقسیم می شوند:

1. شبه بدل پیشین
2. صفت پیشین
3. مضاف الیه پیشین
4. روشنگر معدود
5. بعضی از وابسته های مصدر که این وابسته ها عبارتند از: مکمل و برخی از قیدها مانند: پاک کردن، لازم بودن، لازم داشتن، سرخ شدن و ... که هر کدام را جداگانه توضیح می دهیم.

شبه بدل پیشین

کلمه هایی مثل میرزا، خان، آقا، میر، جان، شاه، سلطان، کی و مانند آنها وقتی بدون کسره و بدون واسطه بعد از اسم های خاص قرار گیرند، شبه صفت یا شبه بدل یا شاخص پیشین نامیده میشوند.

مضاف الیه پیشین یا مضاف الیه موکد

امروزه گاهی برخی از مضاف الیه ها پیش از مضاف می آیند و مضاف ( خواه بی فاصله یا با فاصله) بعد از آنها قرار می گیرد و به ضمیر پیوسته ای اضافه می شود و این امر سبب می شود که مضاف الیه تاکید شود و مورد توجه قرار گیرد.
مانند: حسن کارش خوب است.
من بدنم سالم است.
مضاف الیه در این حال تکرار می شود چرا که یکبار به اسم "حسن" می آید و یک بار به شکل ضمیر "ش".
اینگونه از گروه ها از لحاظ ساختمان به بدل شبیه اند زیرا علامت اضافه یعنی کسره در آنها نیست و دو جز بدون واسطه و درنگی در کنار یکدیگر قرار می گیرند، ولی این گروه ها از نظر معنایی مضاف و مضاف الیه هستند.
بنابراین اگر ساختمان زبان و اصول ساختگرایی را بخواهیم ملاک قرار دهیم جزء دوم بدل جز اول است و اگر معنا را معیار بگیریم، جز اول مضاف الیه موکد جزو دوم است.

صفت های پیشین

صفت های پیشین اقسامی دارند که عبارتند از: 1. صفت های اشاری، 2. صفات مبهم اصلی، 3. صفت های مبهم پرسشی، 4. صفات مبهم تعجبی، 5. عدد اصلی، 6. عدد ترتیبی، 7. بعضی از صفت های بیانی.
گروه هایی که با این صفت ها به وجود می آیند، گاهی پایدار و گاهی لغزان هستند.

گروه های پایدار اسمی: گروه های پایدار اسمی یعنی آنهایی که بین صفت پیشین و موصوف آن چیزی قرار نمی گیرد و با این صفات ساخته می شوند:
1. با صفت های مبهم چند، چندین، یک ( اگر بر نکره بودن دلالت کند نه بر شماره)، عده ای، نوعی، مقداری، تعدادی، همه، قدری، کمی، چنین، چنان، اینچنین، آنچنان، اینگونه، اینطور، آنطور و غیره.
مثال: چنان مردمی، اینطور آدمها، اینگونه کارها.
2. صفت های عالی مانند: بهترین مرد، خوشترین روز، بزرگترین دانشمندان.
3. صفت ها و گروه های وصفی پرسشی: چند، چگونه، چه نوع، چه قسم، چه مقدار، چقدر، چه و غیره.
4. صفت ها و گروه های وصفی تعجبی: چه، عجب، چگونه، چقدر، اینقدر، اینهمه، آنهمه.
مثال: آنهمه کتاب!، اینهمه درد!، آنقدر زمین!.

گروه های لغزان و گریزان اسمی: با بعضی از صفت های پیشین گروه های لغزان و گریزان بوجود می آیند. این صفت ها عبارتند از:
1. صفات عددی اصلی که بین آنها و موصوف روشنگر معدود قرار می گیرد مانند: دو جلد کتاب، یک من ماست و دو نوع صفت.
2. صفت های اشاری این، آن، همان، همین. مثل: آن دو نفر مرد، آن دو زن، بین این صفات و موصوف "هر" و عدد اصلی و "روشنگر" قرار میگیرد که در مثال مشاهده کردید.
3. صفت مبهم اصلی هر و فلان مانند " هر دو نفر زن". بین این صفت و موصوف، عدد اصلی و روشنگر واقع می شود مانند مثال های بالا.
4. صفت پرسشی کدام مانند: " کدام دو نفر مرد را دیدی" که بین آن و موصوف نیز عدد روشنگر می آید.
5. روشنگر معدود: بین عدد و معدود گاهی کلمه ای می آید که معنی معدود را توضیح می دهد یا تاکید می کند یا آن را روشن می سازد که از این قبیلند: دست، نفر، من، مثقال، فرسخ، قسم، نوع و غیره. این عناصر را می توان روشنگر یا تاکیدگر معدود و گروه عددی نامید.
آمدن اینگونه روشنگرها برای معدود و اسم های شماره ناپذیر مثل گندم، کار، زمین و آب لازم است. مثل: یک لیوان آب، یک فنجان شیر، دو من گندم، سه کیلو شکر، ک ساعت کار.
روشنگر اسمی است که از لحاظ دستوری موصوف و معدود عدد به شمار می رود در حکم هسته و مضاف برای اسمی است که بعد از آن می آید و در واقع معدود معنوی به شمار می رود در حالیکه معدود معنوی از نظر دستوری شبه مضاف الیه روشنگر است. مثلا: "من" در " دو من روغن" معدود و موصوف "دو" و هسته و شبه مضاف برای روغن است.
بنابراین روشنگر عدد و اسم بعد از آن در واقع خود یک گروه اسمی به شما می روند که مجموعا موصوف و معدود عدند زیرا " دو من روغن" یعنی " دو من از روغن".
1. بعضی از صفت های بیانی: این صفات عبارتند از آنها که در گفتار به معنی یگانه و خیلی می آیند. مثال: او خیلی کارها دارد، خیلی آدمها این موضوع را به من گفتند. تنها رادمرد روزگار، مختصر کاری، بد روزی، خوب مردی.
2. صفات عددی ترتیبی با پسوند " مین": مانند دومین روز و چهارمین هفته.
اگر وابسته های پیشین با هم جمع شوند ترتیب اجزای گروه چنین خواهد بود:
"آن" و "این" در آغاز گروه می آید و بعد از آن "هر" و سپس عدد اصلی و آنگاه روشنگر
مانند: آن هر دو جلد کتاب

منابع:
دستور مفصل امروز، دکتر خسرو فرشید ورد
دستور زبان فارسی، حسن احمدی گیوی