علی اصغر صرفه جو/کارشناس حوزه - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
در بُعد تعریف فقهی این است که نماز عملی است که دارای ارکان و شرائط خاص است که انجام آن روزی پنج بار بر شخص مکلف واجب است. اما حقیقت نماز آن رابطه و عملی با خداست و معجونی است از تمام حرکاتی که برای انسان وجود دارد از ایستادن، نشستن، خم شدن و دست ها و پاها را به صورت مختلف حرکت دادن و زبان را با الفاظ گوناگون به سخن در آوردن و مانند آن ؛یعنی انسان در تمام حالات در یاد او فرو می رود، تمام اعضای او رنگ ایمان پیدا کند.

در میان آن همه دستورهای درخشان علمی و منطقی اسلام «نماز» به ستون دین لقب گرفته است و پای سایر ارزش ها قرار گرفته، نماز نه تنها در اسلام بلکه در مذاهب دیگر نیز درخشش ویژه ای دارد. هر چند که کیفیت آن مختلف بوده است؛ روی همین اساس حضرت ابراهیم (علیه السلام) که در میان همه ملل مذهبی به عنوان قهرمان یکتاپرستی لقب گرفته است، پس از آن که همسرش هاجر را با حضرت اسماعیل کنار کعبه در بیابان خشک و سوزان دور از حکومت های بت پرستی قرار می دهد، به خدا عرض می کند: «پروردگارا آنان را در این نقطه بی آب و علف آوردم تا نماز بگزارند. (ابراهیم:37) خداوند حضرت عیسی (علیه السلام) و حضرت موسی (علیه السلام) و پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) را امر به نماز قرار می دهد.

وقتی قرآن سخن از نماز به میان می آورد می فرماید: «وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِی» نماز بخوانید تا یاد مرا زنده کنید. و من در یاد شما به وسیله نماز ظهور کنم. (طه:14)
و اگر یاد خدا به وسیله نماز ظهور کرد، آن قلب مطمئن است. از طرفی یاد خدا دل ها را مطمئن می کند.

«الا بِذکر اللّه تطمئن القلوب» پس دل انسان نمازگزار، مطمئن است و هرگز از غیر خدا نمی ترسد. (رعد:28)

راه های جذب جوانان به نماز

جوانان به عنوان آینده سازان نظام اسلامی به شمار می روند و تلاش در جهت توسعه آگاهی های دینی آنان از اهمیت به سزایی برخوردار است. اگر میزان معرفت جوانان به آموزه های دینی از رشد نمو مطلوبی بهره مند باشد، شخصیت دینی آنان به گونه ای شایسته شکل خواهند گرفت و هنگام ورود به جامعه اسلامی تأثیر به سزایی در آن جامعه پدید خواهند آورد، در این یادداشت به مهم ترین راهکارهای جذب جوانان به نماز می پردازد.

1- آسان نشان دادن اطاعت و بندگی خدا

از جمله عوامل جذب جوانان، آسان نشان دادن اطاعت و عبادت خدای متعال است. جوانان به دلیل روحیه لطیفی که دارند، از سخت گیری، فشار، تحمیل و خشونت گریزان هستند. بنابراین، تا جایی که امکان دارد و باعث تضعیف احکام دین نمی شود، باید دستورهای دین اسلام را آسان نشان داد.
خداوند در قرآن می فرماید: «یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ»؛"بقره،185" خدا برای شما آسانی را می خواهد، نه دشواری.
در روایتی آمده است: «خدای متعال به دو فرشته مأمور نوشتن اعمال نیک و بد انسان ها دستور  داده است: به بنده ام در سنّ نوجوانی سخت گیری نکنید، بلکه با رفق و مهربانی و آسانی با او برخورد کنید.(بحارالانوار،ج9،ص351)

روش های آسان گیری

برای جذب جوانان به سوی نماز و عبادت خدا، در بُعد روش های آسان گیری روش های فراوانی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:

روش مرحله ای و تدریجی

یکی از مهم ترین روش ها در آسان گیری عبادت خدا، ارائه تکلیف و برنامه های دینی به صورت مرحله ای و تدریجی است. در این روش با توجه به ظرفیت و توانایی جوان، تکالیف ارائه می گردد.
پیامبر اسلام (صلی الله و علیه و آله) نیز با استفاده از این روش اساسی، به تدریج احکام اسلام را بیان کرده است. در قرآن مجید احکام ربا، زکات، شراب، حجاب و .... بر اساس این اصل ابلاغ گردید؛ چنانچه در ابتدا رسالت پیامبر (صلی الله و علیه و آله) فقط امر شد که: «قُولُو لا إِلهَ إِلّا اللّهُ تُفلِحوُا، بگویید: لا اله الا الله » تا رستگار شوید.» (بحارالانوار،ج18،ص202)
به طور مثال: برای بیان حرمت نگاه به نامحرم، اگر فوری حکم اللّه بیان شود، شاید باعث دفع جوان شود، ولی می توان ابتدا از وجود نگاه های حلال شروع کرد و آنها را برای جوان توضیح داد و در مرحله بعد نگاه های حرام را بیان کرد و وقتی که ذهن جوان کاملاً آماده شد، حکم تحریم نگاه به نامحرم گفته شود. آن وقت مشاهده می کنید که برخورد جوان با این امر، یک برخورد طبیعی و منطقی خواهد بود.

2-درک لذت اطاعت و عبادت

اگر انسان از چیزی لذت ببرد، هیچ زمان احساس خستگی نخواهد کرد. بنابراین، باید از برنامه و روشی استفاده کرد که جوان از عبادت و بندگی خدا لذّت ببرد تا زمینه جذب در او فراهم شود.

راه های ایجاد لذّت از عبادت

الف): تبیین نیاز درونی جوان به نیایش و لزوم پاسخ به این نیازها به وسیله عبادت خدا؛

ب): مقدمات عبادت را جدّی گرفتن

ج): رفع موانع: از قبیل گرسنگی، تشنگی، خواب آلودگی، خستگی، پریشانی.

د): انجام عبادات به صورت دسته جمعی، مانند نماز جماعت، اعتکاف و ....

ه) تأکید و زنده کردن احساس عدم تکراری بودن عبادات.
باید به جوان توجه داد که روح نیز مانند جسم نیازمند تجدید قواست و با هر عبادتی در هر روز، انسان به چیزهای تازه ای دست می یابد. مانند هواپیما که هر چه موتور آن دور بیشتری پیدا کند، بالاتر می رود و بیشتر اوج می گیرد.
در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) آمده است: «الصّلاه مِعراجُ المؤمن: نماز معراج مؤمن است.» (بحارالانوار، ج81، ص255)

3-روش میل و رغبت

یکی دیگر از راه های آسان نشان دادن اطاعت و عبادت خدا، استفاده از روش های ترغیبی است. یعنی ایجاد میل و رغبت نسبت به عبادت به خصوص نماز را در وجود جوانان احیاء کنیم.
در سیره معصومین(علیهم السلام) توجه به روش ترغیب زیاد به چشم می خورد که به سه مورد آن اشاره می کنیم:

الف) بشارت دادن:
بشارت دادن به جوان به دلیل انجام کار خوب که یکی از روش های متداول قرآن است. خداوند می فرماید: «وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ»؛ «مؤمنان را به رحمت خدا بشارت ده که به راستی مقامشان نزد خدا رفیع است.» (یونس،2)
در آیات قرآن، جملات کوتاه بشارت، با این عنوان زیبا (و بشّر المحسنین)؛ «وَبشّرِالصّابرینَ» «وَبشّرِالمؤمنین» زیاد به چشم می خورد که تمامی آنها دلالت بر اهمیت بشارت دادن در قرآن کریم دارد.

ب) وعده دادن:
یکی از روش های میل و رغبت که در آیات به چشم می خورد، وعده دادن به مخاطبان و به خصوص جوانان است: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ»؛ «خداوند به آنان که ایمان آوردند و نیکوکار شدند، وعده آمرزش و اجر عظیم داده است.» (مائده 9)
روایات بسیاری به بحث وعده دادن به مخاطبان اشاره کرده اند که فقط به یک نمونه از آنها اشاره می شود: امام کاظم(علیه السلام) به «علی بن یقطین» فرمود: « اگر تعهّد کنی که هرگاه یکی از شیعیان که با دستگاه حکومتی کار داشت، او را گرامی بداری و کارش را انجام دهی، من تعهّد می کنم که کشته، فقیر، و زندانی نشوی.» (بحار الانوار،ج48،ص136)

ج) بیان فواید عمل
یکی از روش های دیگر، بیان فواید و آثار عبادت است. به عنوان مثال: در بحث نماز، آثار و برکات فراوانی ذکر شده است، مانند: «نماز باعث فرود آمدن رحمت الهی می گردد.»؛ «نماز موجب تقرب هر پرهیزکاری به خداست.»، «نماز فرد را از انجام کار زشت و ناپسند باز می دارد.»؛ « نماز باعث بالا رفتن جلال و عظمت انسان نزد خدای متعال می شود.» (اصول کافی،ج3،ص265)
که این ها می تواند جوان را به نماز و توجه به خدا رهنمون سازد.

4) اعتدال و میانه روی در عبادت

اعتدال و میانه روی، یکی از اصول مهم فرهنگ اسلامی است و پرهیز از افراط و تفریط در هر امری، مخصوصاً عبادت، امری پسندیده و مطلوب است. این نوع رفتار، میل و اشتیاق به عبادت را در جوان بیشتر می کند و داشتن نشاط، یکی از ضروریات عبادات است.
پیامبر (صلی الله و علیه و آله) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: «ای جابر! این دین متین است باید با نفس خود مدارا کنی تا عبادت برای تو شیرین و گوارا باشد؛ زیرا آن کس که چندین منزل را یک سره می رود، نه مسافتی را می تواند طی کند و نه پشت سالمی برای مرکب خود باقی می گذارد!» (اصول کافی، ج2، ص86)
امام علی (علیه السلام) می فرماید: «قَلیلٌ تَدُومَ عَلیهِ اُرجَی مِن کَثیرٍ مَملُولٍ مِنهُ؛ کار اندکی که ادامه یابد، از کار بسیاری که از آن به ستوه آیی، امیدوار کننده تر است.» (نهج البلاغه، نامه 69)
از این رو، پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) و ائمه طاهرین (علیهم السلام) هر زمان احساس می کردند جوانان در موضوع عبادت از حد اعتدال خارج شده اند، با آنان برخورد می کردند.
به هر حال، میانه روی زمینه علاقه و جذابیت عبادات به خصوص نماز در قلب جوان را ایجاد و جاری می کنند، لذا پدر و مادر، مربیان و مبلغین باید به این چهار اصل مهم توجه خاصی داشته باشند تا زمینه خوشبختی و سعادت را در جوانان عزیز قرار دهند.
ان‌شاءالله که ایام آخر سال و تعطیلات نوروز فرصتی مناسب برای برقراری ارتباط بیشتر و صمیمی تر با جوانان باشد در مسیر جذب آن ها به راه دین و معنویت...