اثر ترك جهاد از دیدگاه قرآن و ائمه

عدم برداشت صحیح از مفهوم زندگى، منجر به كردار غلط و جبران ناپذیر مى گردد، وقتى كه مفهوم دنیا در بعد حیوانى انسان خلاصه شود، دلبستگى و وابستگى به پدر، مادر، فرزند، برادر، زن، مال، تجارت، خانه و خانواده چنان دست و پاى او را مى بندد كه از فیض عظیمى چون، جهاد در راه خدا سرباز مى زند اینجاست كه نهیب قرآن بر او وارد مى شود حالا كه چنانى منتظر امر خدا باش. منتظر عذاب دو جهان باش در دنیا عذاب سلطه بیگانه و در آخرت عذاب الهى، آرى تو را لیاقت این امر نیست، باید كسان دیگر بیایند كه خدا را دوست داشته باشند و خدا آنها را، و در هر صورت ضرر متوجه توست.

به این آیات شریفه توجه كنید:

قُلْ إِن كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَآؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِیرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْكُم مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّى یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ (آیه 24 سوره توبه)

«اى رسول به امّت) بگو اگر پدران و پسران و برادران و زنان و خویشاوندان خود را و اموالى كه جمع كرده اید و مال التجاره اى كه از كسادى آن بیمناك هستید، و منازلى كه به آن دل خوش داشته اید را، بیش از خدا و رسول و جهاد در راه او دوست مى دارید، پس منتظر باشید تا امر نافذ (و قضاى حتمى) خدا جارى گردد (و اسلام را بر كفر غالب و فاتح گرداند، شما دنیاطلبان بدكار از فعل خود پشیمان و زیانكار شوید) و خدا فاسقین و بدكاران را (به راه بهشت و سعادت) هدایت نخواهد كرد».

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَا لَكُمْ إِذَا قِیلَ لَكُمُ انفِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِیتُم بِالْحَیَاةِ الدُّنْیَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فِی الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِیلٌ (38) إِلاَّ تَنفِرُواْ یُعَذِّبْكُمْ عَذَاباً أَلِیماً وَیَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَكُمْ وَلاَ تَضُرُّوهُ شَیْئاً وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (آیه 38 و 39 سوره توبه)

«اى كسانى كه ایمان آورده اید، چرا وقتى به شما امر مى شود براى جهاد در راه دین، بیدرنگ آماده شود (چون بار گران) به خاك زمین دلبسته اید، آیا به زندگانى دنیا به جاى حیات ابدى راضى شده اید؟ در صورتى كه متاع دنیا در برابر عالم آخرت اندك و ناچیز است * بدانید كه اگر در راه دین خدا براى جهاد بیرون نشوید، خدا شما را به عذبى دردناك، عذاب خواهد داد، و قومى دیگر را براى جهاد به جاى شما مى گمارد و شما به خدا هیچ زیانى نمى رسانید (بلكه خود را زیانكار ابدى مى كنید) و خدا بر همه چیز تواناست».

براى ترك جهاد، وسوه هاى شیطانى بسیار است، گاه انسان از گرماى تابستان مى نالد، و گاه از سرماى زمستان، و خلاصه مرتب عذر تراشى مى كند، درد دلهاى حضرت امیرالمؤمنین كه در قالب سخن به عنوان شكایت از مردم بى وفاى زمان ریخته شده است، حاكى از همین عذر تراشى هائى است كه آنها مرتب بر زبان مى آورند، و همین سمپاشى هاى تبلیغاتى در زمان پیامبر اكرم نیز وجود داشت، منافقین همین بهانه ها را مى آوردند و مى خواستند، مردم را از جنگ بازدارند، دور پیامبر را خالى كنند.

مرحوم علامه طباطبایى در تفسیر المیزان، نقل مى كند كه پیامبر اكرم در گرماى سوزانى به سوى تبوك (در جنگ تبوك) خارج شد، مردى از بنى سلمه خطاب به مردم گفت، در گرما نروید، (و هوا سوزناك است) خداوند این آیه شریفه را نازل كرد كه آتش جهنم سوزان تر است (المیزان، ج 9, ص 364 ) این آیات شریفه راجع به ترك كنندگان جهاد است، دقت كنید:

فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلاَفَ رَسُولِ اللّهِ وَكَرِهُواْ أَن یُجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَقَالُواْ لاَ تَنفِرُواْ فِی الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرّاً لَّوْ كَانُوا یَفْقَهُونَ (81 ) فَلْیَضْحَكُواْ قَلِیلاً وَلْیَبْكُواْ كَثِیراً جَزَاء بِمَا كَانُواْ یَكْسِبُونَ(آیه 81 - 82 سوره توبه)

«آنهائى كه خوشحالند كه از حكم جهاد در ركاب رسول اللّه تخلف ورزیدند و جهاد به جان و مالشان در راه خدا بر آنان سخت ناگوار بود و مؤمنان را از جهاد منع كرده، به آنها مى گفتند، شما در این هواى سوزان از وطن خود بیرون نروید، به آنان بگو، آتش دورخ بسیار سوزان تر از این هواست، اگر بفهمید * اكنون آنها باید خنده كم و گریه بسیار كنند كه به مجازات سخت اعمال خود خواهند رسید».

وَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُواْ بِاللّهِ وَجَاهِدُواْ مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَكَ أُوْلُواْ الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُواْ ذَرْنَا نَكُن مَّعَ الْقَاعِدِینَ (86)‏ رَضُواْ بِأَن یَكُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ یَفْقَهُونَ (آیات 86و 87سوره توبه)

«وهرگاه سوره اى نازل مى شد كه امر به ایمان به خدا و جهاد در ركاب رسول، در راه دین خدا مى كرد، منافقان ثروتمند، از تو تقاضاى معافى از جهاد كرده، مى گفتند: ما را از معاف شدگان محسوب دار * بدان راضى بودند كه با زنان و كودكان در خانه بنشینند (و به جهاد حاضر نشوند)، دلهاى آنان نقش كفر و ظلمت گرفت و دیگر درك حقایق نكردند».

از نظر قرآن مجید عذر كسانى كه به واسطه پیرى، بیمارى و خلاصه ناتوانى قدرت بر جهاد ندارند، پذیرفته شده است، اما كسانى كه توانائى دارند و مى خواهند، جزء معاف شدگان (مانند پیران، كودكان، زنان و بیماران) باشند، و به جهاد نروند، فاسق هستند و عذر و سوگند آنها قابل پذیرش نیست.

این آیات دنبال آیات پیشین راجع به منافقین است. توجه كنید:

إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَكَ وَهُمْ أَغْنِیَاء رَضُواْ بِأَن یَكُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ (93 )‏ یَعْتَذِرُونَ إِلَیْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَیْهِمْ قُل لاَّ تَعْتَذِرُواْ لَن نُّؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللّهُ مِنْ أَخْبَارِكُمْ وَسَیَرَى اللّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ (94 ) سَیَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَكُمْ إِذَا انقَلَبْتُمْ إِلَیْهِمْ لِتُعْرِضُواْ عَنْهُمْ فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ جَزَاء بِمَا كَانُواْ یَكْسِبُونَ (95 ) یَحْلِفُونَ لَكُمْ لِتَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِن تَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ یَرْضَى عَنِ الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ (آیات 93 تا 96 سوره توبه)

«منحصراً گناه و عقوبت براى كسانى است، كه با وجود تمكن و دارائى، از تو درخواست معافیت از جنگ مى كنند و دوست دارند با زنان و كودكانشان در خانه بنشینند (و به جهاد حاضر نشوند) خدا بر دل آنها نقش كفر و ظلمت زده، لذا حقایق را درك نمى كنند * وقتى كه شما (از جنگ سالم و فاتح) به سوى آنها برمى گردید، آنها به عذرهاى بى جا مى پردازند، به آنها پاسخ ده كه گفتار كوته كنید، ما هرگز با این عذر و بهانه ها شما را تصدیق نخواهیم كرد، خدا حقیقت حال شما را بر ما روشن گردانیده است و به زودى، خدا و رسولش، كردار و نفاق شما را آشكار مى سازند (تا نزد مؤمنان رسوا شوید) آنگاه به سوى خدائى كه داناى غیب و شهود است، باز مى گردید، تا شما را به كیفر كردارتان برساند * چون شما به سوى آنها بازگردید براى شما قسمهاى مؤكّد به خدا مى خورند، كه از تخلّف آنها چشم پوشى كنید (فریب آنها را نخورید) از آنها اعراض كنید كه مردمى پلیدند و به موجب كردار زشت خود، به آتش دوزخ مأوا خواهند یافت * براى اینكه از آن مردم منافق، راضى شوید قسمها یاد مى كنند، پس اگر شما (مؤمنان هم فریب قسمهاى دروغ آنها را بخورید، و (از آنها راضى شوید، خدا هرگز از آن گروه فاسق راضى نخواهد شد.»

شیوه مبارزه منفى با ترك كنندگان جهاد یكى از مطالبى است كه در قرآن شریف مورد توجه واقع شده است، بدین گونه كه تمامى مردم كوچه و بازار، حتى زن و بچه آنها، باید با مخالفین سخن نگویند، تا زندگى براى آنها بسیار دردآور و جهنّمى شود.

نقل شده، سه نفر به نامهاى: كعب بن مالك و مرارة بن الربیع و هلال بن امیه، همران پیامبر براى جنگ خارج نشدند، اما نه از روى نفاق، بلكه از روى سستى، بعد پشیمان شدند، وقتى كه پیامبر به مدینه بازگشت، آمدند و عذرخواهى كردند. اما پیامبر بها آنها سخن نگفت، به سراغ مسلمانان رفتند، هیچ كدام حتى كودكان با آنها سخن نگفتند، و خلاصه شهر مدینه بر آنها تنگ آمد و زندگى برایشان بسیار سخت شد، شهر را ترك كردند و به طرف كوهها روان شدند، حتى خانواده هایشان كه براى آنان غذا مى بردند با آنها سخن نمى گفتند! خودشان هم تصمیم گرفتند كه از یكدیگر جدا شوند، پنجاه روز به درگاه خداوند ضجه و ناله كردند، اظهار توبه كردند تا خداوند رحیم، توبه آنها را پذیرفت و این آیه شریفه در حق آنان نازل شد (تفسیر المیزان، ج 9, ص 407 ):

وَعَلَى الثَّلاَثَةِ الَّذِینَ خُلِّفُواْ حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَیْهِمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَیْهِمْ أَنفُسُهُمْ وَظَنُّواْ أَن لاَّ مَلْجَأَ مِنَ اللّهِ إِلاَّ إِلَیْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (آیه 118 سوره توبه)

«و بر آن سه تن (مرار، هلال و كعب) كه (از تو در جنگ تبوك) تخلّف ورزیدند، تا آنكه زمین با همه پهناورى بر آنها تنگ شد و از خود دلتنگ شدند و دانستند كه از غضب خدا جز به لطف او ملجأ و پناهى نیست، پس خدا بر آنها باز لطف فرمود تا توبه كنند كه خدا بسیار توبه پذیر و در حق خلق مشفق و مهربان است».

1- قال ابو عبداللّه(ع): «فَإِنَّ مُجاهَدَةَ الْعَدُوِّ فَرْضٌ عَلَى جَمیعِ الاُمَّةِ، وَلَوْ تَرَكُوا الْجِهادَ لأتاهُمُ الْعَذابُ» (وسائل الشیعة، ج 11, ص 16 - فروع، ج 5, ص 9- تهذیب، ج 6, ص 124 - خصال، چاپ نجف، ص 218).

امام صادق(ع) فرمود: «پس به درستى كه جهاد كردن با دشمن بر همه امّت واجب است، و اگر جهاد را ترك كنند، هر آینه عذاب به سراغشان خواهد آمد».

2- قال امیرالمؤمنین(ع): «... فَمَنْ تَرَكَهُ (اَىْ الجِهادَ) رَغْبَةً عَنْهُ ألْبَسَهُ اللّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ، وَ شَمَلَةَ الْبَلاءِ وَ دُیِّثَ بِالصِّغارِ وَ الْقَماءَةِ وَ ضُرِبَ عَلى قَلْبِهِ بِالأسْهابِ وَ أُدیلَ الْحَقُّ مِنْهُ بِتَضْییعِ الْجِهادِ، وَسِیمَ الْخَسْفُ وَمُنِعَ النِّصْفُ». (نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه 27, ص 94 - همین معنى با مختصر فرقى در وافى، ج 2, جزء 9, ص 8 نقل شده است).

حضرت على (ع) فرمود: «هر كس كه آن را (جهاد را) ترك كند، خداوند بر او جامه ذلّت و خوارى، و رداى بلاء و گرفتارى مى پوشاند، و بر اثر این حقارت و پستى زبون و بیچاره مى شو و چون خداوند رحمت خود را از دل او برداشته به بى خردى مبتلاگردد (در كار خویش حیران و سرگردان ماند) و به سبب نرفتن به جهاد و اهمیّت ندادن به این امر مهم، از راه حق دور شده، در راه باطل قدم مى گذارد، و به نكبت و بیچارگى گرفتار گردیده، از عدل و انصاف محروم مى شود، (یا ستمكار بر او تسلّط مى یابد یا خود با بى انصافى رفتار خواهد كرد».

3- و من كتاب لامیرالمؤمنین الى اهل مصر: «... اِنْفِرُوا - رَحِمَكُمُ اللّهُ - إلَى قِتالِ عَدُوِّكُم وَ لا تَثّاقَلُوا إلى الأرضِ فَتُقِرُّوا بِالْخَسْفِ، وَتَبُؤوا بِالذُّلِّ، وَ یَكوُنَ نَصیبُكُمُ الاْخَسَّ».

از نامه هاى حضرت على(ع) به مردم مصر: «به چنگ با دشمن خود بروید - خدا شما را بیامرزد - و خود را بر زمین گران مسازید (در خانه نمانده، سستى مورزید) كه به خوارى تن دهید، و به بیچارگى گرفتار شوید، و بهره شما بى ارزشترین چیزها شود».

4-قال رسول اللّه(ص): «فَمَنْ تَرَكَ الْجِهادَ أَلْبَسَهُ اللّهُ ذُلاًّ فى نَفْسِهِ وَ فَقْراً فى مَعیشَتِهِ وَ مَحْقاً فى دینِهِ» (بحارالانوار، ج 100, ص 9.)

پیامبر اكرم(ص) فرمود: «هر كس كه جهاد را ترك كند، خداوند لباس ذلت در نفس و فقر و تنگدستى در زندگى و تباهى در دین بر او خواهد پوشاند».

5- عن ابى عبداللّه(ع) قال: قال رسول اللّه(ص): «... فَمَنْ تَرَكَ الْجِهادَ أَلْبَسَهُ اللّهُ ذُلاًّ فى نَفْسِهِ وَ فَقْراً فى مَعیشَتِهِ وَ مَحْقاً فى دینِهِ» (وافى: ج 2, جزء 9, ص 7).

امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا(ص) فرمود: «هر كس كه جهاد را ترك كند، خداوند لباس ذلت در نفس و فقر و تنگدستى در زندگى و تباهى در دین بر او خواهد پوشاند».