عطاران ؛ چهره برتر سینمای 94

آنالیز سینمای ایران در سال 1394

این نمایی کلی از سینمای ایران در سال 94 است ؛ سعی کرده ایم بر اساس فیلم های اکران شده نکاتی جذاب را برجسته کنیم. سینمای ایران در مجموع نزدیك به 60 میلیارد تومان فروش داشت. البته این میزان فروش بدون احتساب فیلم های اكران شده در بخش هنر و تجربه است. از این میزان فروش، یك چهارمش مربوط به فیلم محمد رسول الله (ص) است و پس از آن نهنگ عنبر، ایران برگر و شاهزاده روم در رتبه های بعدی قرار گرفته اند. رضا عطاران باز هم مهم ترین چهره سال است که با حضور در فیلم های «نهنگ عنبر» ، «گینس» ، «استراحت مطلق» و «من سالوادر نیستم» فروش همه آن ها را تضمین کرد.

شگفتی سازها

شاهزاده روم : سابقه انیمیشن سینمایی در كشور ما نزدیك به صفر است؛ بعد از «تهران 1500» كه توفیق نسبی هم در اكران بدست آورد چند فیلم دیگر ساخته شد اما به موفقیت دست نیافتند. با این سابقه نمی شد به «شاهزاده روم» امید داشت؛ فیلم اما خیلی زود جای خود را باز كرد و عنوان چهارمین فیلم پرفروش سال را با نزدیك به سه میلیارد و هفتصد میلیون تومان بدست آورده. هادی محمدیان آن طور كه روایت كرده با بودجه ای معمول فیلمش را ساخته  ولی نتیجه در حد استانداردهای جهانی است.
 دوران عاشقی : پیش از اكران «دوران عاشقی» می شد پیش بینی كرد كه از استقبال نسبی برخوردار خواهد بود اما فروش بیش از دو میلیاردی اش اندكی دور از تصور بود. حتی خود علیرضا رئیسان اعتراف كرده بود كه انتظار این میزان از استقبال را نداشته. «دوران عاشقی» اما به خاطر برخورداری از سوژه ملتهب یعنی مساله صیغه ، شاخك خیلی ها را قلقك داد تا ببینند این بار سینمای ایران در برابر این سوژه حساس چه برخوردی داشته. از آن سو زوج سینمایی شهاب حسینی و لیلا حاتمی به كمك فیلم آمدند و بخشی از فروش آن را تضمین كردند.
جامه دران : نزدیك به یك میلیارد و دویست میلیون تومان فروش داشته و برای یك فیلم اول رقم معقولی است ؛ آن هم در شرایطی كه خیلی از فیلم ها اكران موفقی نداشتند. حمید رضا قطبی توانست فیلمی داستان گو روانه اكران كند و موفق شد مخاطب را با «جامه دران» سرگرم كند. داستان فیلم نو نیست اما قطبی در كارگردانی توانست مخاطب را با اثری سر پا و سرگرم كننده روبرو كند. فضاسازی و بازی ها معقول و منطقی و در خدمت فیلم بود و به روایت داستانی آن كمك دوچندانی كرد.
در مدت معلوم: سوژه ملتهب فیلم وحید امیرخانی یعنی ازدواج موقت شاخک خیلی ها را حساس کرد تا آن را ببینند. «در مدت معلوم» با فروش  حدود سه میلیارد و چهارصد میلیون تومانی از شگفتی های سال 94 بود.

شكست مطلق

كمال تبریزی : سیر نزولی كمال تبریزی چند سالی است شروع شده اما در سال جاری به اوج رسید. همزمان با نومیدی از سریال خانگی اش «ابله» فیلم «طعم شیرین خیال» او اكران شد و پس از آن «پاداش» به نمایش عمومی رسید. درباره اولی باید گفت كه فیلم سفارشی ساختن اصلا بد نیست به ویژه اگر درباره محیط زیست و لزوم نگه داری از آن باشد. فاجعه وقتی رخ می دهد كه سفارش رنگ تبلیغ بگیرد. «طعم شیرین خیال » به رغم تلاش كمال تبریزی از همان ابتدا در دام تبلیغ وسفارش می افتد تا جایی كه بعد از گذشت یك سوم فیلم احساس می كنی داری یك كلیپ مخصوص میتینگ های حفظ محیط زیست می بینی! نومیدی مطلق از كارگردان بعد اكران «پاداش» رخ داد؛ این فیلم كه در دولت قبل به محاق رفته بود ، هفت سال پس از رفع توقیف نشان داد تبریزی خواسته «مارمولك»ی دیگر بسازد اما نه شوخی هایش درآمده نه موقعیت داستانی اش.
فرزاد موتمن : بعد از «پوپک و مش ماشاالله» تلاش زیادی كرده به دوران «شب های روشن» برسد اما این تلاش آن طور كه باید جواب نداده. از فرزاد موتمن امسال سه فیلم «خداحافظی طولانی» ، «سایه روشن» و «بیداری» اكران شده. اولی تمجید و تحسین برخی منتقدان را برانگیخت اما در گیشه شكست سختی خورد . «سایه روشن» را سال پیش از «خداحافظی طولانی» ساخته بود اما این فیلم هم رضایت سخت پسندها را جلب نكرده و نتیجه اثری خسته كننده شده. وضع برای «بیداری» بدتر از همه است. این فیلم را سال 87 كلید زد و در جشنواره سی و ام بالاخره اكران شد و مورد اعتراض و سوت و كف در برج میلاد قرار گرفت.

توقیفی ها

رستاخیز : فیلم «رستاخیز» در حالی كه اعلام شد مجوزهای شرعی از علما و مراجع تقلید و مجوز قانونی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را داراست ، تنها یك روز فرصت اكران در روز ۲۴ تیر بدست آورد.حساسیت ها روی برخی موارد فیلم باعث شد احمد رضا درویش اصلاحاتی در فیلمش اعمال كند اما مخالفان با تجمع مقابل وزارت ارشاد ، مسئولان را وادار به صدور بیانه ای كوتاه كردند كه فیلم تا اطلاع ثانوی اكران نخواهد شد.
 خانه دختر:  سال پیش «خانه دختر» خیلی زود با واكنش منفی چند رسانه مواجه شد؛ آن ها بر این باور بودند كه فیلم حرمت های خانوادگی را زیر سوال برده و نباید اكران شود. هر چه قدر نویسنده و كارگردان توضیح دادند و گفتند تعابیر فرامتنی حاصل ذهن مخالفان است، افاقه نكرد. ازآن سو وزارت ارشاد خواستار برخی اصلاحات بود و در حالی كه می رفت به اكران نزدیك شود وزیر ارشاد شخصا درباره آن اعلام موضع كرد: « این فیلم اشکالاتی داشت که منجر به توقیف آن شده و علی رغم اصلاحاتی که داده شده بود آن را برطرف نکردند. من با توجه به اصلاحاتی که داده بودند در آخرین مرحله فیلم را دوباره دیدم اما اصلاحات انجام نشده بود به همین خاطر؛ ما به عقیده گذشته خود پا برجا هستیم و نمی توانیم به راحتی اجازه اکران این فیلم را بدهیم.»

از توقیف درآمده ها

قصه ها : مهمترین فیلم توقیفی که امسال بالاخره رنگ اکران به خودش گرفت، «قصه ها» بود. این فیلم توقیفی بازمانده دولت دهم بود که در دولت یازدهم هم برای اکران با موانع زیادی روبه رو شد. بنی اعتماد این فیلم را سال 90 در سکوت خبری و بدون پروانه ساخت کلید زد. همین نداشتن پروانه ساخت، بهترین بهانه برای مسئولان وقت بود تا آن را توقیف کنند؛ هرچند به لحاظ محتوایی هم با فیلم زاویه داشتند. «قصه ها» دو سالی در آرشیو خاک خورد تا اینکه در دولت یازدهم مجوز نمایش گرفت. بعد از جشنواره یک سال بعد هم «قصه ها» در آرشیو ماند تا اینکه اردیبهشت امسال بالاخره اکران شد. با اینکه انتظار می رفت فیلم با وجود این همه بازیگر مطرح، سر و صدای زیادی به راه بیندازد اما موج خاصی به وجود نیاورد و نهایتا با 800 میلیون فروش از اکران خارج شد.
 از رئیس جمهور پاداش نگیرید :  فیلم «پاداش» کمال تبریزی هم امسال بالاخره بعد از هفت سال از توقیف بیرون آمد و با اسم «از رئیس جمهور پاداش نگیرید» روی پرده رفت. کمال تبریزی سال 86 و همزمان با شروع مراسم حج، فیلمبرداری آن را شروع کرد و سال 87 آن را به آخر رساند اما دی ماه 88 وزیر ارشاد وقت رسمات اعلام کرد که این فیلم توقیف است. فیلم امسال با شرط حذف 15 دقیقه از آن، اکران شد و این فیلم هم موجی در جامعه به وجود نیاورد.
خواب تلخ : «خواب تلخ» محسن امیریوسفی در سال ٨٢ و در شرایط سختی ساخته شد و توانست در جشنواره کن 2004 جایزه دوربین طلایی را به دست آورد. فیلم از هیئت انتخاب جشنواره فجر رای نگرفت و هیچ وقت اجازه اکران پیدا نکرد. تا اینکه بالاخره امسال بعد از 12 سال، این فیلم در بخش هنر و تجربه اکران شد.

سرنوشت سیمرغی ها

رخ دیوانه : مهمترین فیلم جشنواره پارسال بود که جدای از پذیرفته شدن در بخش بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین صدا و بهترین جلوه های ویژه بصری، بین مردم هم بهترین فیلم شناخته شد و سیمرغ بهترین فیلم از نگاه مردم را گرفت. انتظار می رفت فیلم با توجه به فضای جوانانه ای که دارد و از حضور بازیگران موفقی بهره برده، در اکران عمومی بسیار به چشم بیاید و جزو پرفروش ترین ها دسته بندی شود اما اسم این فیلم حتی جزو فهرست پنج فیلم پرفروش سینما در سال 94 هم به چشم نمی خورد. فیلم «رخ دیوانه» با فروشی معادل 2 میلیارد و 700 میلیون تومان، حتی به لحاظ فروش،  پایینتر از انیمیشن «شاهزاده روم» و «گینس» قرار گرفت. این مسئله نشان داد که شاید مردم در اوضاع کنونی، بیشتر از اینکه دنبال تماشای یک فیلم موفق اجتماعی باشند، کمدی و کارتون را ترجیح می دهند. 
چهارشنبه 19 اردیبهشت : سال گذشته تمام جوایز بخش نگاه نوی جشنواره را درو کرد. در بخش بهترین فیلم و بهترین کارگردانی، سیمرغ گرفت و در بخش بهترین فیلمنامه  هم نامزد دریافت آن شد و حتی منتقدان هم از آن استقبال کردند. چهارشنبه 19 اردیبهشت در هفتاد و دومین جشنواره فیلم هم برنده جایزه فیپرشی شد. برخلاف انتظاری که از این فیلم می رفت اما در فروش اقبال زیادی به دست نیاورد. این فیلم آبان امسال اکران شد اما آنطور که باید از سوی مخاطبان از آن استقبال نشد. فیلم نزدیک به 600 میلیون فروش کرد و در جدول فروش، حتی از «آتیش بازی» و «این سیب هم برای تو» و فیلم هایی از این دست هم پایین تر ایستاد.  
من دیه گو مارادونا هستم : آخرین فیلم بهرام توکلی، در جشنواره سال گذشته با استقبال زیادی روبه رو شد. حتی در کاخ جشنواره تشویق آن چند دقیقه از سوی تماشاگران ادامه پیدا کرد. «من دیه گو مارادونا هستم» در یازده رشته نامزد دریافت سیمرغ شد و نهایت بهرام توکلی به خاطر این فیلم دیپلم افتخار بهترین کارگردانی را گرفت و علاوه برسیمرغ بهترین صدا، سیمرغ بهترین بازیگر نقش مکمل مرد هم به هومن سیدی برای این فیلم رسید. فیلم توکلی در جشن انجمن منتقدان هم مورد توجه قرار گرفت اما برخلاف انتظار، این فیلم هم در اکران اقبالی به دست نیاورد. مردم با جنس کمدی فیلم ارتباط برقرار نکردند و خیلی زود از کف فروش افتاد. نهایتا فروش آن به 500 میلیون هم نرسید و از اکران برداشته شد.

زیر خاكی ها

رقص خاك: عنوان زیر خاكی ترین فیلم به «رقص خاك» تعلق می گیرد. ابوالفضل جلیلی این فیلم را سال هفتاد با چند بازیگر آماتور كارگردانی كرد اما مثل دیگر فیلم هایی كه پیش و پس از آن ساخت رنگ پرده ندیدند. فیلم در این بیست سال حضور مستمر در جشنواره های بین المللی داشته (حدود چهل ) و از موفق ترین فیلم های او در جشنواره های خارجی بود. گروه هنر و تجربه فرصتی برای «رقص خاك» فراهم كرد كه ضمن اكران ، نوار به نمایش در نیامدن فیلم های جلیلی را پاره كند.
باز هم سیب داری: بایرام فضلی چند فیلم كوتاه ساخته بود كه به «باز هم سیب داری» رسید. با این حال نامش نه به عنوان فیلمساز بلكه به عنوان فیلمبردار در سینما تثبیت شده. او سال 1385 تنها فیلم بلندش را تجربه كرد اما 9 سال طول كشید تا«باز هم سیب داری» به اكران عمومی برسد. در این مدت فیلم اكران هایی خصوصی داشت و مهرماه امسال به لطف گروه هنر و تجربه رنگ پرده دید و البته اکران ناموفقی داشت.
اشكان ، انگشتر متبرك و چند داستان دیگر : سال 87 نخستین فیلم بلند شهرام مکرى در جشنواره فجر رونمایی شد و تحسین منتقدان و مخاطبان خاص سینما را برانگیخت. با این حال « اشكان ، انگشتر متبرك و چند داستان دیگر » فرصت اكران پیدا نكرد و در برهه ای شائبه توقیفش به گوش رسید. مكری سال پیش دومین فیلم بلندش یعنی«ماهی و گربه» را در گروه هنر و تجربه در اكران داشت كه همپای فیلم های به نمایش در آمده در سرگروه و گاهی بیش از آن ها فروش داشت. ضمن آن كه موجی ایجاد كرد و باعث اعتبار گروه هنر و تجربه شد. این زمینه درخشان خیلی ها را به موفقیت « اشكان ، انگشتر متبرك و چند داستان دیگر » هم امیدوار كرده بود اما هرگز آن اتفاق تكرار نشد.