اهداف جلسه:
آشنایی با ساپونین
آشنایی با خصوصیات ساپونین ها
آشنایی با استخراج ساپونین
آشنایی با میزان شویندگی آلوئه ورا
وسایل مورد نیاز:
گیاه آلوئه ورا کشت شده
قابلمه کوچک
قابلمه بزرگ
محل کشت
الکل
صافی

مقدمه
در شش درس گذشته با خواص گیاه آلوئه ورا و چگونگی تشکیل تراریوم آشنا شدید. در ادامه قصد داریم با نحوه عصاره گیری از گیاهی که در تراریوم پرورش دادیم آشنا شویم تا میزان شویندگی این ماده را مورد آزمایش قرار دهیم.

7 -1 ساپونین چیست؟  

 ساپونین ها گلایکوزیدهای با وزن مولکولی بالا هستند که دارای گروه قندی متصل به اگلایکون تری ترپن یا استروئیدی می باشند. توصیف کلاسیک ساپونین ها براساس فعالیت سطحی آنها است زیرا بسیاری از ساپونین ها دارای خاصیت پاک کنندگی هستند، در آب کف پایدار تولید می کنند، فعالیت همولیتیک دارند، تلخ هستند و برای ماهی ها، سمی می باشند. ساپونین ها برای کاهش کشش سطحی در موارد متعددی از جمله به عنوان امولسیون کننده و فرونشاننده آتش به کار می روند. این مواد دارای طعم گس می باشند و به شکل پودر، تولید عطسه می نمایند.

ساپونین ها در حالت خالص، بی رنگ و یا سفید و از نظر نوری فعال بوده و درالکل خالص و یا الکل رقیق حل می شوند ساپونین ها در بسیاری از داروهای سنتی و گیاهان داروئی به خصوص در مشرق زمین یافت می شوند و در نتیجه تلاش های زیادی جهت تعیین ویژگی ها و تحقیق در زمینه خواص فارماکولوژیک و بیولوژیک آنها صورت گرفته است. این ترکیبات را معمولاً از گیاهان عالی استخراج می کنند ولی امروزه استفاده از جانوران پست دریائی برای تهیه ساپونین ها نیز مورد توجه قرار گرفته است. ساپونین تجارتی از گیاه یوکا و یا کیلایا تهیه می گردد.

7 -2 خصوصیات ساپونین ها

ساپونین ها محلول کلوئیدی را در آب تشکیل می دهند (کلوئیدهای آب دوست) که تحت تکان دادن بوجود می آید. این مواد تغییر ایجاد کردن و کمتر در سطح کش می آیند و بنابراین زمانی که تکان داده می شوند بوجود می آیند. این منجر به استفاده شان می شود. کاربرد صنعتی ساپونین ها شامل استفاده شان در تمیز کردن وسایل صنعتی و رقیق کردن محصولات و به عنوان امولسیون قدرتمند رزین های مشخص, چربی ها و روغن های فیکس شده استفاده می شوند. ساختار ساپونین هامطابق با ساختار آگلیکون یا ساپوجنین است، دو نوع از ساپونین ها تشخیص داده شده اند:
1.     نوع استروئیدال(steroidal) تتراسیکلیک تری ترپنوئید, , C-27
2.     نوع تری ترپنوئید پنتا سیکلیک تری ترپنوئید , C-30

 هر دو یک اتصال گلیکوزیدال در کربن 3 دارند و یک ناحیه بیوسنتزی متداول که از طریق موالونیک اسید و واحد های ایزوپرن دارا می باشد. نقش ساپونین ها در  بوم شناسی گیاهی و اثر روی علوفه گیاهان در گیاهان ساپونین دار، ممکن است به صورت   anti ٓ feedant بکار روند و برای دفاع گیاهان در برابر میکروب ها و قارچ ها بکار می رود. بعضی ساپونین های گیاهی (مثل اسفناج و چاودار) ممکن است جذب غذایی را بالا ببرند و در هضم گیاهان کمک کنند. به هر حال ساپونین ها اغلب تلخ مزه هستند. بنابراین می توانند تبدیل به دلچسبی گیاهان شوند. (در تغذیه حیوانات اهلی) یا اشباع شدن آنها با خبر دادن تهدید زندگی حیوانات با سمیتشان. داده ها روشن است که بعضی ساپونین ها سمی هستند.

7 -3 استخراج ساپونین

گیاه آلوئه ورای خود را از باغ شیشه ای جدا کنید و سپس ماده درون آن یعنی ساپونین را با کمک چاقویی خارج کنید و آن را درون ظرفی ریخته و به آن الکل متالیتیک اضافه کنید. به مدت هفت روز روزی یکبار آن را  تکان داده و ماده استخراج شده را از صافی رد کنید تا ساپونین بدست آید. سپس ساپونین بدست آمده را جوشانید.

7 -4 میزان شویندگی  

محل کشتی با کمک پودر ژلاتین با  روش بنماری بسازید و به مدت یک هفته زمان دهید تا کپک بزند و در آن میکروب رشد کند. سپس مقداری از ساپونین آماده شده از گیاه آلوئه ورا را روی آن بریزید. مشاهده می کنید که ساپونین میکروب ها را در ظرف که کپک زده بود از بین می برد و اجازه نمیدهد که کپک مجدد در آن رشد کند.

 تکلیف1:  بعد از تهیه تراریوم و کاشت گیاه آلوئه ورا در آن، بخشی از این گیاه را از تراریوم خود جدا کنید و آن را برای انجام آزمایش و تحقیقات بردارید. سپس با توجه به راهنمایی های این درس از خاصیت ضد میکروبی این گیاه استفاده نمایید. از مراحل کار خود عکس و فیلم تهیه نموده و آن را همراه با یک گزارش کامل برای ما ارسال نمایید.
محل بازدید/ اردو/ خرید:  _______

منابع مطالعه:  جهت کسب اطلاع بیشتر در زمینه ساپونین و استخراج آن کتاب ساپونین ها و گیاهان حاوی ساپونین، تالیف اسکندر مقیمی پور، نسرین عاقل، سحر لطفیان را مطالعه نمایید.

مطالب مرتبط:

تولید شوینده طبیعی از تراریوم گیاه آلوئه ورا - جلسه اول
تولید شوینده طبیعی از تراریوم گیاه آلوئه ورا - جلسه دوم
تولید شوینده طبیعی از تراریوم گیاه آلوئه ورا - جلسه سوم
تولید شوینده طبیعی از تراریوم گیاه آلوئه ورا - جلسه چهارم
تولید شوینده طبیعی از تراریوم گیاه آلوئه ورا - جلسه پنجم
تولید شوینده طبیعی از تراریوم گیاه آلوئه ورا - جلسه ششم
تولید شوینده طبیعی از تراریوم گیاه آلوئه ورا - جلسه هفتم
تولید شوینده طبیعی از تراریوم گیاه آلوئه ورا - جلسه هشتم

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تهیه: الهام گارسچی- تنظیم: نیلوفر یاقوتی