اگر در نماز ذهنتان هزار راه میرود بخوانید!!

حضور قلب روح نماز است و یكی از موارد تحقق حضور قلب در نماز توجه به معانی كلمات آن است. توجه به معانی کلمات مسیری برای رسیدن به حضور قلب است. حضور قلب در ابتدا با توجه به معانی کلمات حاصل می شود اما باید از این مرحله نیز گذر کرد و به حضور واقعی رسید. حضور واقعی آن است که خود را در محضر خدا ببینیم و بزرگی و صفات بلند مرتبه او را درک کنیم.

یک سوال مهم همواره برای بسیاری از مومنین همیشه مطرح است و آن اینکه: برای حضور قلب در نماز و عدم ارتكاب به ریا چه باید كرد؟ البته این سؤال در واقع دارای دو بخش است؛ یكی راه های كسب حضور قلب در نماز و دیگری دغدغه عدم ارتكاب به ریا. این دو موضوع رابطه عمیق و تنگاتنگ با یكدیگر دارند، هر اندازه بتوان مصونیت از ریا را در وجود خویش ایجاد كرد به همان میزان می توان در زمینه كسب حضور قلب در نماز موفق شد. برای پیشگیری از ریا و تقویت و ایجاد حضور قلب در نماز باید حقیقت ریا و انگیزه های آن را شناخت و همزمان روش هایی را در اعمال و رفتار خود ایجاد كرد كه بتوان از ریا به دور ماند.

حقیقت و معنای ریا

اصل «ریا» از كلمه رویت (دیدن) است و در اصطلاح به معنای طلب مقام و منزلت در قلوب مردم به كار می رود كه به وسیله نشان دادن اعمال خوب و تظاهر به آن در حضور دیگران حاصل می شود.
هنگامی كه انسان اعمال نیك خود را (مانند نماز، روزه، حج، صدقه و...) برای جلب توجه دیگران و خوب جلوه دادن خود نزد مردم انجام دهد، به این اعمال، اعمال ریایی گفته می شود.

چه کنیم که عبادتهایمان به ریا آمیخته نشود؟

برای این كه عبادات ما به ریا آمیخته نشود، باید مواظب بود كه نیت ما محض رضای خدا باشد و جز رضای خداوند هیچ هدف و نیت دیگری را در اعمال و رفتار خود مدّ نظر نداشته باشیم. ملا مهدی نراقی در كتاب ارزشمند «معراج السعاده» می نویسد: «شیطان برای افساد كار بندگان و آمیخته نمودن عبادات آنان به ریا، افراد را در مورد نیت، قرائت یا طهارت به وسواس می اندازد. اگر چند دفعه كسی اعتنا نكند و به آن چه از شرع رسیده اكتفا كند، دست از او بر می دارد و موفق نمی شود كه اعمال و عبادات او را به ریا آلوده كند؛ امّا اگر به وسوسه های شیطان گوش فرا دهد و در هر عملی شك كند، كارش به جایی می رسد كه از عبادت بازماند و اعمالش به ریا آمیخته شود.»

خلاصه برای رهایی از ریا باید نفس خود را به پنهان داشتن عبادات عادت داد و همان گونه كه درها را بر روی اعمال زشت خویش بسته ایم باید بر فاش شدن عبادات و اعمال خویش نیز بسته نگهداریم و تا حدّ ممكن سعی كنیم كه اعمال خود را فقط برای خدا انجام دهیم. و هیچ گاه هدف این نباشد كه دیگران اعمال را ببینند و تعریف و تمجید كنند، توجه داشته باشید كه اگر تصمیم قطعی بگیریم و هدف رضای خدا باشد، خداوند ما را در این زمینه یاری می كند؛ زیرا خداوند فرموده است: «و الذین جاهدوا فینا لنهدیّنهم سُبلَنا» و كسانی كه در راه ما تلاش و كوشش می كنند، ما آنها را بر راه های خویش هدایت می كنیم. نکته ای که بیان آن بسیار مهم است این است که از آن جا که اسلام دینی اجتماعی است و بسیاری ار عبادات ما اجتماعی است باید با «تمرین» تلاش کنیم که این عبادات با ریا از بین نرد.
علی علیه السّلام نیز می فرماید: «بر تو باد به اخلاص، در نیت و عمل، به راستی كه پاكی نیت و عمل خالص، سبب قبولی اعمال و ارزشمند شدن عبادت و بندگی خدا است.»
اخلاص علاوه بر آن كه زمینه ریا را از بین می برد، در ایجاد حضور قلب نیز مؤثر است. برای كسب حضور قلب در نماز به این نكات توجه شود:
١ـ در مكان خلوت نماز بخوانیم (اگر نماز فرادا یا نماز مستحب می خوانیم بهتر است جای خلوتی را انتخاب كرده كه سر و صدا و مزاحمت نباشد)
٢ـ عواملی را كه باعث حواس پرتی در نماز می شود، قبل از نماز برطرف كنیم.

٣ـ به معنای نماز و جملات و كلمات آن توجه داشته باشیم. به عبارت دیگر نماز را با طمأنینه و دقت در مفاهیم و معانى آن بخوانیم و آن را با توجه به عظمت خداوند و کوچکی خود به جا آوریم
٤ـ درباره نماز و راه های ایجاد حضور قلب كتاب مطالعه كنیم.

٥ـ در انجام مقدمات نماز دقت کنیم، مانند وضوى با معنویت، انجام مستحباتى چون اذان، اقامه و...
٦ـ تا آن جا كه ممكن است اول وقت نماز را بخوانیم.
٧ـ تا حد امكان در مسجد و با جماعت نماز بخوانیم و دعا کنیم (به ویژه در جماعاتى كه بعد معنوى بیشترى دارد)
٨ـ کنترل قوه خیال و آن اینکه انسان باید در نماز از اول با قاطعیت بنا را بر این بگذارد كه تمام توجه خود را به سوى پروردگار معطوف دارد و هرگاه پرنده خیال از چنگ او گریخت، بلافاصله آن رابه همان جهت برگرداند. اگر چندین مرتبه در ایام متوالى چنین كند، كم كم ذهنش عادت خواهد كرد.

راهكاری از علامه طباطبایی (ره)

یكى از شاگردان علامه طباطبایى (ره) از نداشتن خشوع در نماز و عدم حضور قلب رنج مى برد به خدمت علامه (ره) رسید و راهكارى خواست. ایشان نخست از پاسخ خوددارى كردند، پس از چندبار اصرار، ایشان فرمودند: «شما نمى توانى!» شاگرد گفت: آقا شما بفرمایید حداقل اگر كسى پرسید به او بگویم. علامه (ره) فرمودند: «فكر در نماز دنباله افكار شبانه روز است. كسى كه صبح تا ظهر به یاد خدا نبوده نمى تواند هنگام نماز یاد خدا را استمرار دهد.

منابع:
سایت اندیشه قم
سایت پرسمانی