تبیان، دستیار زندگی
آیین باستانی «پیر شالیار» با قدمتی چند هزار ساله، هر سال اواسط بهمن ماه در روستای «اورامان تخت»، از توابع شهرستان سروآباد، با شکوه خاصی برگزار می شود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

عروسی پیر شالیار در اورامانات

آیین باستانی «پیر شالیار» با قدمتی چند هزار ساله، هر سال اواسط بهمن ماه در روستای «اورامان تخت»، از توابع شهرستان سروآباد، با شکوه خاصی برگزار می شود.

به کوشش: رحیمه زرگر-بخش گردشگری تبیان
عروسی پیر شالیار در اورامانات

مراسم پیر شالیار که مردم منطقه آن را «عروسی پیرشالیار» می گویند در روستای اورامان تخت (هورامان) کردستان، هر سال دو بار در نیمه بهار و نیمه زمستان برگزار شده و عروسی «پیر شالیار» در سه روز جشن گرفته می شود. مقبره پیر شالیار که از موبدان عبدالقادر گیلانی بوده است در انتهای جاده آسفالته اورامان قرار دارد.این مراسم شامل ذبح دام قربانی، دف زنی، نوعی رقص، خوردن آش، و شب نشینی و خواندن شعر و دعا است.

عروسی پیر شالیار در اورامانات

این مراسم، نماد عینی مشارکت فعال مردم در مناسبت های مختلف اجتماعی و فرهنگی است و سابقه ای به قدمت تاریخ دارد.  
هر چند نام مراسم عروسی است، ولی در اصل پیر شالیار یک مراسم آیینی و سنتی است که در آن قربانی می کنند و به ذکر و راز و نیاز با خدا می پردازند.

آش تهیه شده از مواد مشارکتی و گوشت های قربانی (که به آن "ولوشین" می گویند ) به عنوان خوراکی سمبولیک و نمادین غذایی است که در روز مراسم همه اهالی روستا با دارا بودن نقشی ها و پایگاه های اجتماعی مختلف از آن می خورند و به نوعی خوردن این غذا در روزهای جشن را متبرک می دانند

در افسانه های مردم منطقه اورامانات پیری اسطوره ای به نام «پیر شالیار» هست که می گویند صاحب کرامات بوده است. از جمله این کرامات عجیبی که درباره او روایت می کنند ماجرای شفا یافتن «شاه بهار خاتون» دختر شاه بخارا است که «پیر شالیار» او را شفا می دهد. ماجرا از این قرار بوده است که «شاه بهار خاتون» کر و لال است و تمام طبیبان از مداوای او عاجز می مانند تا اینکه آوازه «پیر شالیار اورامی» به بخارا می رسد. پادشاه بخارا هم شرط کرده است که هر کسی دخترش را شفا دهد او را به عقد وی درمی آورد؛ بالاخره عموی پادشاه با عده ای از اطرافیان پادشاه به سمت اورامان به راه می افتند تا دختر را به نزد «پیر شالیار» ببرند. وقتی که نزدیک روستای «اورامان تخت» می رسند گوش های دختر به طوری آنی شنوا می گردند و وقتی هم به نزدیکی های خانه «پیر شالیار» می رسند صدای نعره دیوی توجه آنها را جلب می کند و سریع دیو از تنوره ای که هم اکنون اهالی به آن «تنوره دیوها» می گویند و نزدیک خانه «پیر شالیار» هست، بر زمین می افتد و کشته می شود، در این اثنا زبان «شاه بهار خاتون» هم باز می شود و شروع به صحبت کردن می کند. پادشاه دخترش را به عقد وی در می آورد و مردم جشن عروسی بزرگی برای پیرشالیار و بهار خاتون برپا میکنند که مراسمی که امروز برگزار می شود سالگرد همان روز است.

عروسی پیر شالیار در اورامانات

این مراسم شامگاه سه شنبه با تقسیم گردوهای باغ پیر شالیار بین اهالی روستا آغاز می شود و به ترتیب با مراسم "کلاو روچنه"، قربانی کردن گاو و گوسفند و بز، پخت غذاهای مخصوص، دف نوازی و رقص عرفانی، سماع، پخش نذورات بین اهالی، نماز و ذکر و دعا، همچنین برپایی مراسم شب نشینی و دست به دست گرداندن کفش چرمی پیر شالیار و تبرک آن و پخت نان مخصوصی به نام "کلیره مژگه" ( که از خمیر آرد، گردو خرد شده و پیاز درست می شود ) در طول سه روز متوالی ادامه پیدا می کند.اما امروزه چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه منتهی به 15 بهمن ماه را در نظر می گیرند و چهارشنبه قبل از آن را روز آغاز مراسم اعلام می کنند. انتخاب روز و اعلام شروع جشن بر عهده متولی پیر شالیار است که این کار را با تقسیم گردوهای درخت های وقفی پیر شالیار بین خانواده های روستای اورامان و روستاهای اطراف انجام می دهند.

عروسی پیر شالیار در اورامانات

کودکان وظیفه تقسیم این گردوه در بین اهالی روستا را بر عهده دارند به نحوی که کودکان روستای اورامان صبح چهارشنبه و قبل از طلوع آفتاب به گروه های سه یا چهار نفری تقسیم شده و با حضور در درب منازل افراد و با درب زدن و گفتن کلمه "کلاوروچنه" حضور خود در محل را اعلام می کنند و سپس صاحب خانه نیز در قبال برداشت چند عدد گروه از کیسه کودکان به آنها تنقلات و خوردنی هدیه می دهد.هر ساله تعداد زیادی گوسفند که نذورات مردم برای پیر شالیار است در روز چهارشنبه و حدود ساعات 9 صبح قربانی می شوند که این دام ها توسط اهالی و یا افرادی از روستاهای دیگر در اواخر فصل پاییز برای متولی فرستاده می شود و او در فصل زمستان از آن دام ها نگهداری کرده در روز جشن همه آنها را قربانی می کنند. تعداد گوسفندان قربانی شده گاه به 70 تا 80 راس نیز می رسد و بعد از این کار گوشتهای قربانی شده را بین اهالی تقسیم کرده و با مقداری از آن نوعی آش به نام "ولوشین" تهیه می کنند و روز چهارشنبه و بعد ساعت 16 و اقامت نماز عصر در مسجد،آن آش نیز بین اهالی روستا و مهمانهای که از سایر نقاط راهی اورامان شده اند، تقسیم می شود. مراسم جشن در عصر پنجشنبه با شرکت اهالی روستا و افرادی از روستاها و شهرهای اطراف برگزار می شود این مراسم توام با برپایی رقص و سماع عرفانی به شکل دسته جمعی و نواختن دف است و در آن عده ای به عنوان متولی کار هدایت سماع کنندگان را بر عهده می گیرند.

عروسی پیر شالیار در اورامانات

کارگزاران این مناسک مذهبی را افرادی از طوایف مختلف روستای اورامان تخت و روستاهای اطراف تشکیل می دهند و در میان این طوایف بر اساس یک قرارداد نامکتوب و شفاف اجتماعی نوعی تقسیم کار بر اساس طایفه ای وجود دارد که هر کس در آن سه روز و در طول ایام برگزاری مراسم پیرشالیار کار خود را انجام می دهد.رقص و سماع عرفانی دراویش که در بیشتر روزهای این جشن همراه با نواختن دف برپا می شود، نوعی رفتار جمعی است که آنان را به احساس مشترک می رساند. آش تهیه شده از مواد مشارکتی و گوشت های قربانی (که به آن "ولوشین" می گویند ) به عنوان خوراکی سمبولیک و نمادین غذایی است که در روز مراسم همه اهالی روستا با دارا بودن نقشی ها و پایگاه های اجتماعی مختلف از آن می خورند و به نوعی خوردن این غذا در روزهای جشن را متبرک می دانند.حضور دسته جمعی افراد شرکت کننده در مراسم، دعا و ذکر همگانی در محوطه مزار، خوردن نان "کولیره مژگه" و ماست به صورت دسته جمعی و تثبیت باورهای ذهنی خود بوسیله بستن پارچه ای بر در و دیوار و درخت مزار آخرین مرحله از این حرکت جمعی است.مراسم پیرشالیار تا روز جمعه و قبل از برگزاری نماز جمعه ادامه پیدا می کند و مردم صبح روز جمعه با حضور دسته جمعی در محل زیارتگاه پیرشالیار حاضر شده و بعد از راز و نیاز دسته جمعی راهی مسجد می شوند تا نماز جمعه را اقامه کنند.باور ذهنی زنان روستا نیز نسبت به پیرشالیار در رفتار جمعی و نقش مسلط آنان در پخت نان محلی متجلی می شود و مشارکت آنها همراه با دعاها، اعتقاد قبلی به پیرشالیار، جدیت در انجام کار و صحبت کردن با یکدیگر فضایی صمیمی در هنگام پخت نان و انجام کارهای این مراسم ایجاد می کند.


منابع:دیار آشنا،ایران بوم،عصر ایران،هورامان،ایرنا