پرسش هایی از رابطه تئاتر و سیاست

کتاب «تئاتر و سیاست»،  رابطه  پیچیده  میان تئاتر و سیاست را مورد کاوش قرار می دهد، و برخی از پیش فرض های رایج موجود را در فصل مشترک این دو به پرسش می کشد.

«کار تئاتر، به بیان سیاسی، مقابله با وضع موجودِ هم رأیی با دامن زدن به انواع گوناگون اختلاف نظر یا عدم توافق است... شاید هم صدا با ژاک رانسیر، فیلسوف فرانسوی، کسی که در "ده تز درباره ی سیاست" مجادله و مباحثه ی سیاسی را "ساخت جهانی پارادوکسیکال" می داند که "دو جهان مجزا را به هم مربوط می سازد"، تنها کاری که تئاتر قادر باشد انجام دهد تخیل و تصور این جهان های پارادوکسیکال متفاوت است. این خود به معنای ساخت تصاویری واقعی از این جهان های دیگر متفاوت نیز است... جهانی دیگر، هرچند کوتاه، هرچند مجازی، و هرچند داستانی (امر کوتاه، مجازی و داستانی هم در نهایت می تواند نیرویی به همان اندازه فراموش نشدنی وارد کند) وجود خواهد داشت که جایش را در این جهان پیدا می کند و به وقوع می پیوندد: اگرچه صرفا در مدت کم وبیش یک ساعت تئاتر، همان هنگامی که به یاد می آوریم چقدر کم همدیگر را می شناسیم. از جمله شیوه هایی که بدان وسیله تئاتر می تواند جهان های دیگری را تصور کند که با این جهان در تضاد هستند می توان به پروژه سیاسی ای اشاره کرد که برشت و دیگران آن را طرح کردند؛ در این پروژه سهم تئاتر در سیاست عبارت است از ایجاد گسست در هر آنچه به شکلی بی چون وچرا "سیاسی" تلقی شده، و شکل دادن به امر نو. باید توجه داشت فرض ما این نیست که امر نویی که تئاتر قادر به تولید آن است نمی تواند چیزی بسیار کهن باشد که آمده تا تقاضاهایش را از ما دوباره طلب کند.» 1
کتاب تئاتر و سیاست، رابطه ی پیچیده ی میان تئاتر و سیاست را مورد کاوش قرار می دهد، و برخی از پیش فرض های رایج موجود را در فصل مشترک این دو به پرسش می کشد. کتاب، با به چالش کشیدن ایده های مرتبط با "سرگرمی" و "ارتباط"، گستره ی وسیعی از نویسندگان کلیدی و مهم تاریخ و دامنه ای متنوع از مثال های تئاتری را فرامی خواند.

مترجم در یادداشتی به بهانه معرفی کتاب می نویسد: «جوکلهر، نویسنده ی کتاب تئاتر و سیاست، بی شک دیوانه ای در پیچ و خم ها و آستانه های تاریخی تئاتر نیست، کارمند اداره ای ست به نام "دانشگاه". و حقیقت مطلب آن که کتاب تئاتر و سیاست نیز در چارچوب مناسبات آکادمی، و به عنوان راهنمایی برای مطالعات مُد روز بینا رشته ای نوشته شده است. مقصود و مقصد ترجمه، لیکن، به هیچ وجه با بهانه های چاپ کتاب در زبان مبدأ هم خوان نیست؛ نه دانشگاه در ایران همان جایگاهی را دارد که در غرب، و نه تئاتر.  انگیزه ی مترجم نه انتقال اطلاعات، یا تدارک کتابی درسی، که تسهیم امکانی برای جستجوی گشودگی های تئاتر به سیاست، و تأکید بر رابطه ی ضروری میان این دو است. چنین تأکیدی، قبل از هرچیز، خودْ ژستی پرفورماتیو برای اعلام وفاداری به قسمی حیات تئاتری ست که در هیاهوی شعبده بازی های ناشیانه و خوش رقصی های چاکرانه، کم و بیش فراموش شده، و به سایه رفته است: نوعی حیات تئاتری که در خود فروبسته نیست؛ و دست خوش های دولتی و درآمدهای گیشه آن را قانع نمی کند. طرفه آن که علت وجودی تئاتر، هم چنان که زایش تراژیکش در یونان باستان مؤید آن است، چیزی جز آری گویی به چنین حیاتی نبوده است.  جو کلهر، در تئاتر و سیاست، برآن است که فری م هایی از چنین حیاتی را نشان دهد؛ فراتر از آن، او سعی می کند گره ها و گر ه گاه های ناگریز تئاتر و سیاست را پی بگیرد و دنبال کند. دشواربودن چنین مأموریتی خوشبختانه به دشوارشدن کتاب منجر نشده؛ تئاتر و سیاست کتاب دشوار و پرمدعایی نیست. پیگیری مسیری که نویسنده برای طرح بحث انتخاب می کند، نه مستلزم دانستن الفبا و زبانی ویژه است، و نه تجربه ی زیسته ی خاص و ممتازی را می طلبد. در عین حال، متن فشرده ی کلهر تا بدان اندازه غنی هست که خوانندگانش بتوانند، در مسیر جستجوی دون کیشوت های واقعی تر و دیوانگی های اصیل تر، منابع ضروری را استخراج کنند؛ منابع ضروری و حداقلی برای زیستی که شایسته ی تاریخ تئاتر است.»
جو کلهر استاد تئاتر و پرفورمنس (اجرا) در دانشگاه روهمپتون در بریتانیا است. اولین کتاب او در سال 2005 با عنوان «تونی هریسون-نویسندگان و کارهای شان» منتشر شد که کتابی  درباره تونی هریسون شاعر، مترجم و بازیگر انگلیسی است. «تئاتر و سیاست» کتاب دوم کلهر است که در سال 2009 منتشر شد. وی در کتاب دیگری با عنوان «رنج تصاویر» مباحث کلام، تصویر و تماشاگر را بررسی کرده است. او همچنین یکی از ویراستاران کتاب تئاتر معاصر در اروپا: یک کتاب راهنمای انتقادی است.
آلن رید درباره پژوهش های کلهر می گوید: «به گواهی این هنرنمایی و این کار دشوار، جو کلهر ثابت می کند چرا بسیاری او را یکی از بزرگ ترین مفسران درخشان تئاتر معاصر در حوزه ی انگلیسی زبان برمی شمارند.»
کتاب تئاتر و سیاست در شش فصل "سیاست"، "تئاتر"، "کار"، "لذت"، "تئاتر سیاسی؟"، "پیامبران لجوج" و یک فصل با عنوان "برای مطالعه بیشتر" با معرفی ده ها منبع تأثیرگذار و ضروری در این زمینه تدوین شده است.
ناشر انگلیسی در مقدم کتاب، مجموعه کتاب های کوچک خود با عنوان «تئاتر و هر چیز دیگر» را، که کتاب تئاتر و سیاست نیز یکی از آن ها است، این گونه معرفی می کند: «تئاتر و هر چیز دیگر مجموعه ای است از کتاب های کوچک که قصد دارد ظرفیت های بینا رشته ای را به چنگ آورد که در هنر تئاتر و اجرا نهفته است. کتاب های این مجموعه در پی کشف ارتباط میان تئاتر و ابعاد دیگری از جهانی پهناورتر است؛ همچنین این موضوع را بررسی می کند که چطور جهان در تئاتر و تئاتر در جهان به نمایش درمی آید. هر کتاب را یکی از اساتید برجسته ی تئاتر نوشته است و بیانگر تفکر منتقدانه ی پیشرو در زمینه ی مورد بحث است. آنچه در گردآوری این مجموعه مد نظر قرار داده ایم سهولت در خوانش آن بوده است تا پیچیدگی های فلسفی و نظری که در اغلب نوشته های آکادمیک موجود است، مانعی در جذب طیف وسیعی از خوانندگان نگردد و هر کسی با اندکی کنجکاوی و توجه به این موضوعات بتواند آن را دنبال کند. کتاب ها جذاب، بحث برانگیز، شفاف، ساده و گاهی ممکن است غیرعلمی نیز به نظر برسند. امیدمان این است که از آنها لذت ببرید."
این کتاب با ترجمه خوب و روان امیر کیانپور و از سوی انتشارات مروارید به بازار کتاب عرضه شده است.
تئاتر و سیاست/ نوشته جو کِلهِر/ ترجمه امیر کیانپور/ انتشارات مروارید/ چاپ اول/ تهران: 1393/ 1100نسخه/ 106 صفحه/ قیمت: 6100 تومان

پی نوشت:

ص 92-91 کتاب