چالش رشیدپور و شجونی در برنامه دید در شب!
مدتی است در فضای مجازی مصاحبه ای از جناب آقای جعفر شجونی منتشر شده است که نقدهایی را به همراه دارد.
در بخش نخست شجونی در گفت وگو با مجری دید در شب، زمانی که درباره خاطره جنجالی پرویز ثابتی، معاون امنیت ساواک و تصاویری که از وی و برخی دیگر از روحانیون برجسته آن زمان منتشر شده بود، مورد سؤال قرار گرفت، گفت: ساواک این برنامه را برای ۳۰۰ نفر از وعاظ مشهور تهران ترتیب داده بود و حتی برای مصطفی خمینی هم از این عکس ها درست کرده بودند.
او در ادامه، سخنانی دربار مرحوم فلسفی بر زبان آورد که نشان از واقعی بودن آن عکسها درباره آن مرحوم می داد. سخنان او درباره مرحوم فلسفی با واکنش رسمی مؤسسه نشر آثار وی مبنی بر کذب بودن عکسهای منتشر شده مواجه شد. اما وقتی او با سؤال صریح مجری درباره اینکه آیا عکس خودش هم مونتاژ بوده است یا خیر، با لبخندی گفت: ان شاء الله که مونتاژ بوده است.
نقد و بررسی
شایسته بود آقای شجونی در پاسخ به سوال مجری با محور قراردادن خود، پاسخی شفاف می داد که آیا عکس مورد ادعا، حقیقت دارد یا ساختگی است؟ و اگر واقعیت داشت صریح می گفت که من خلاف شرع مرتکب نشدم؛ خلاف شرع را ساواکی مرتکب شد که مخفیانه عکس برداری کرد تا بجای آنکه در ذهن بیننده، مؤمنین متهم به بی تقوایی شوند؛ ماهیت فاسقان هویدا شود
1. مبنای این سخن خاطره پرویز ثابتی عنصر فاسق ساواک است. قرآن کریم به ما دستور می دهد خبر فاسق را قبل از تحقیق و بررسی باور نکرده، بر اساس آن اقدامی نکنید.(حجرات:6) پس ابتدا باید به درستی تحقیق شود که آیا اساساً ادعای ثابتی واقعیت داشته است یا نه. نام مؤسسه نشر آثار مرحوم فلسفی دلیل خوبی است که این ادعا حداقل درباره مرحوم فلسفی کذب است و آنچه آقای شجونی می گوید به شدت محل تردید است. به فرض اگر خلوتی هم بوده است و عکسی هم گرفته شده؛ اتهام متوجه تهیه کنندگان عکس و منتشر کنندگان آن است؛ نه کسی که هیچ خلاف شرعی مرتکب نشده است.
2. اشکال جدی به آقای شجونی پیش کشیدن موضوع مرحوم فلسفی و دیگران به این گفتگوست. مجری درباره خود او می پرسد و شجونی از دیگرانی نام می برد که نیستند تا دفاعی کنند یا توضیحی دهند و این در بهترین حالت؛ افزودن بر حیرت شنونده و تخریب چهره اوست؛ کاری که به یقین مصداق غیبت و تهمت است.
3. شایسته بود آقای شجونی در پاسخ به سوال مجری با محور قرار دادن خود، پاسخی شفاف می داد که آیا عکس مورد ادعا، حقیقت دارد یا ساختگی است؟ و اگر واقعیت داشت صریح می گفت که من خلاف شرع مرتکب نشدم؛ خلاف شرع را ساواکی مرتکب شد که مخفیانه عکس برداری کرد تا بجای آنکه در ذهن بیننده، مؤمنین متهم به بی تقوایی شوند؛ ماهیت فاسقان هویدا شود.
بخش دوم سخنان آقای شجونی
در بخش دوم شجونی گفتگوی خود با آیة الله جنتی را تعریف می کند که در آن سه لطیفه مردم ساخته را بازگو کرده، واکنش آیة الله جنتی را با تقلید صدا و حرکات دست بازگو می کند: «گفتم: می گویند "اولین خواستگار حضرت حوا تو بودی! منتها چون سنت بالا بود او را به تو ندادند و آدم رفت و با حوا ازدواج کرد." آیة الله جنتی هم شروع کرد به خندیدن. گفت: «دیگر چه می گویند؟» گفتم: می گویند: «حضرت آدم به خدا گفت: خدایا این پیرمرد کیست که اینجا می پلکد؟ خدا گفت: این جنتی است قبل از من هم اینجا بود.» که باز هم خندید و گفت «دیگر چه می گویند؟» گفتم: می گویند: «خدا رفت بهشت را بسازد دید تو در آنجا نشسته ای. گفت: تو کی هستی؟ و تو پاسخ دادی من جنتی هستم. لذا خدا بهشت را ساخت و اسم آن را جنت گذاشت.» باز هم خندید.»
نقد و بررسی
1. در اینکه شوخی و مطایبه بخشی از اخلاق اسلامی است حرفی نیست؛ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من مزاح مى كنم؛ اما جز حقّ نمى گویم (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید: 6/330)؛ اما نباید فراموش کرد که برای این رفتار هم به مانند دیگر رفتارها حد و مرزی تعریف شده است.
برخی از قوانین شوخی در آیات و روایات:
پرهیز از تمسخر دیگران (حجرات: 11)
پرهیز از دروغ گفتن به شوخی (خصال: 144)
پرهیز از آزار دیگری؛ مانند ترساندن او با شوخی (مسند ابن حنبل: 9/35)
خارج نشدن از مسیر حق گویی (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید: 6/330)
بنابراین خنده و خنداندن اگر به قیمت ریختن آبروی مؤمنی باشد یا عقاید حق را به باد تمسخر بگیرد و یا آنها را در معرض تردید قرار دهد در اسلام ممنوع است.
صرف واقعیت داشتن یک امری دلیل بر جواز نقل آن نخواهد بود به ویژه که در این نقل خاطره، آبروی مؤمنی آسیب ببیند و لوده گری های عده ای تایید شود و مجوزی ضمنی بر ادامه آن صادر گردد و بدتر از آن، عقایدی حقه نسبت به خدا و بهشت و خلقت مورد تمسخر قرار گیرد
گرچه برخی علمای دین طنز و شوخی با دیگران را فی نفسه جایز دانسته اند؛ مگر آنکه آلوده به حرامی شود؛ اما هستند کسانی مانند مرحوم علامه جعفری (ره) که اصل در طنز و شوخی با دیگران را بر حرمت می دانند. ایشان می گوید: « طنز فى نفسه قبیح و حرام است و اگر مستلزم هتك حرمت و لهو و ایذاء و یا حرام دیگرى نباشد حلال است؛ دلیل این مدعا هم ماهیّت طنز است كه عموماً در آن اهانت وجود دارد.» (رسائل فقهى علامه جعفرى، ص: 332-333)
گذشته از فتوای علامه جعفری (ره)، در خاطر طنزی که آقای شجونی نقل می کند، به راحتی قوانین یاد شده زیر پا گذاشته می شود؛ هر چند آنچه او می گوید نقل سخن مردم است؛ اما در نهایت این اوست که با تقلید صدا و حرکات بدن، بذله گویی کرده، مخاطب را می خنداند؛ برای همین او نمی تواند از این خلاف شرع و اخلاق، شانه خالی کند.
2. کسی حق ندارد گفتگوی خصوصی خود با دیگری را علنی کند به ویژه که حاصل آن تخریب چهره آن مؤمن و مورد تمسخر قرارگرفتن او باشد. به فرض، گفتگویی دوستانه بین ایشان و آیة الله جنتی گذشته است و سخنانی رد و بدل گشته است؛ صرف واقعیت داشتن یک امری دلیل بر جواز نقل آن نخواهد بود به ویژه که در این نقل خاطره، آبروی مؤمنی آسیب ببیند و لوده گری های عده ای تایید شود و مجوزی ضمنی بر ادامه آن صادر گردد و بدتر از آن، عقایدی حقه نسبت به خدا و بهشت و خلقت مورد تمسخر قرار گیرد.
3. ممکن است گفته شود آیة الله جنتی بر نقل این خاطره راضی است. جواب این است که آبروی مؤمن ملک شخصی کسی حتی خودش هم نیست تا مجاز باشد با رضایت خود، آن را در اختیار دیگران قرار دهد یا چوب حراج به آن بزند. برای همین کسی حق ندارد به دیگران اجازه دهد به او بد بگویند و آبرویش را ببرند و مانند آن.
سخنی با مجریان و مصاحبه شوندگان
شایسته است در پرسش و پاسخ های عمومی نکات زیر مورد توجه قرارگیرد:
1. موضوعاتی مطرح شود که برای دین و دنیای مردم مفید باشد. تجسس در گذشته و حال کسی یا سخن از خصوصیات فردی یا علایق شخصی او و یا بحث از رخدادهای مشکوک و غیر مفید بایستی از متن مصاحبه ها بیرون رود.
2. برای ایجاد نشاط و دادن جذابیت به گفتگو اگر از شوخی و مزاح بهره می گیرند با توجه به اصول اسلامی آن باشد که ما در این نوشته، مواردی از آن را بیان کردیم.
یکی از بهترین نمونه ها که توانسته است به خوبی بین حکمت و مزاح جمع کند و الگوی بسیار خوبی برای گویندگان باشد؛ جناب آقای قرائتی است که کلامش در عین سرورآفرین بودن، برای عام و خاص سراسر فایده است.
1. این خاطره عینا برای «خبر آنلاین» نیز نقل شده بود که ما از آنجا نقل کردیم. شماره خبر 480540
