بررسی وضعیت شیعیان نیجریه
بنابر آمارهای رسمی طی سال های 1955 تا 1975 میلادی ، شیعه ای در نیجریه زندگی نمی کرد، اما منابع تحقیقاتی تاکید می کنند، در سال 1980 حدود 5 هزار شیعه مهاجر موسوم به «خوجه» در نیجریه زندگی می کردند.
ریشه تشیع در نیجریه
«خوجه» نام یک قبیله از شیعیان هندی است که در گذشته به آفریقا مهاجرت کرده و اکنون در غرب و مرکز آفریقا سکونت دارند. آنها همچنان وابستگی خود به سرزمین مادریشان (هندوستان) را حفظ کرده اند و به علت فرهنگ بسته ای که دارند، از مراوده با بومیان آفریقایی اجتناب می کنند.
در ابتدای انقلاب اسلامی، «شیخ ابراهیم زکزاکی» با هدف تحقیق درباره حکومت اسلامی به ایران سفر می کند و در همین سفر به تشیع در می آید و پس از بازگشت به نیجریه، تبلیغ تشیع میان بومیان نیجریه را آغاز می کند.
وی طی نزدیک به 30 سال، حدود 10 میلیون نیجریه ای را به تشیع در می آورد. یک محاسبه ساده نشان می دهد، درصورتی که سیر رشد تشیع در نیجریه بر همین منوال ادامه داشته باشد، در دهه 2020 میلادی، تشیع به مذهب اول نیجریه تبدیل می شود.
این موضوع حائز اهمیت بسیاری است، چون نیجریه پر جمعیت ترین کشور آفریقاست و به نوعی مرز میان آفریقای شمالی (مسلمان) و آفریقای مرکزی و جنوبی (مسیحی و ادیان بومی و محلی) محسوب می شود.
البته اطلاعات و آمار دقیقی از جمعیت شیعیان نیجریه وجود ندارد، درحالی که برخی منابع جمعیت آنان در سال 2008 میلادی حدود 7 میلیون نفر برآورد کرده اند، منابع دیگر جمعیت آنها را 2 تا 4 میلیون نفر ذکر نموده بودند.
شبکه خبری بی بی سی در گزارشی از شیعیان نیجریه، جمعیت آنها را 3 تا 7 میلیون نفر تخمین زده بود.
یکی از دلایل بسیار مهم نبود، اطلاعات و آمار دقیق و مستند از جمعیت شیعیان نیجریه شرایط امنیتی و اجتماعی خاص حاکم بر این کشور است که موجب می شود، آنها «تقیه» پیشه کرده و از اعلام تشیع خود ممانعت کنند. به جز شیعیان بومی که دوازده امامی هستند، شماری مهاجر شیعی لبنانی نیز در نیجریه زندگی می کنند.
شیعیان نیجریه علاوه بر برگزاری مراسم مذهبی - مانند تشکیل دسته های چند هزار نفری در مراسم عاشورا - روزنامه، مجله، کتاب ، سایت و تولیدات صوتی و تصویری درباره مذهب اهل بیت و ائمه معصومین به زبان های بومی نیجریه دارند.
جنبش اسلامی و رهبر شیعیان نیجریه
شیعیان نیجریه دارای تشکلی سازمانی به نام «جنبش اسلامی نیجریه» هستند که رهبری آن را بیش از سه دهه است، «شیخ ابراهیم زاکزاکی» برعهده دارد.
«شیخ حافط محمد سعید»، رئیس «مؤسسه شیعی حیدر لنشر الاسلام» نیز از دیگر شخصیت های برجسته شیعی در نیجریه است که پیشتر دارای مذهب مالکی بود و سپس به تشیع درآمد.
مؤسسه شیعی حیدر لنشر الاسلام؛ با هدف تربیت مبلغان و مدرسان بومی نیجریه، توسط «شیخ حافظ محمد سعید» اداره می شود. راه اندازی و گسترش مدارس اسلامی در ایالات مختلف نیجریه از فعالیت های این مؤسسه است.
کانون تجمع شیعیان نیجریه
شهر «كادونا» مهمترین شهر شیعه نشین نیجریه است. در این شهر می توان آثار و بناهای قدیمی مربوط به قرن 19 میلادی یعنی زمان ورود اسلام به نیجریه را مشاهده كرد.
این شهر مورد توجه بسیاری از رسانه های بین المللی قرار دارد، چون بسیاری از دفاتر جنبش اسلامی شیعیان نیجریه را در برگرفته است. شهرهای لاگوس، زاریا و کانو، در شمال نیجریه از دیگر شهرهای شیعه نشین این کشور است.
شیعیان نیجریه در شهر زاریا دارای حسینیه ای به نام «بقیة الله» هستند که مرکز فعالیت های دینی، فرهنگی، تبلیغی، اجتماعی و هنری آنها شمرده می شود.
95 درصد شیعیان نیجریه را «مستبصرین» تشکیل می دهند که به افرادی اطلاق می شود که در ابتدا مذهبی غیر شیعی داشته و سپس به تشیع درآمدند.
جنبش شیعیان در نیجریه از 20 سال پیش تاكنون روزانه، روزنامه منتشر می كند و قرار است، به زودی یک شبكه رادیویی اینترنتی و یک شبکه تلویزیونی راه اندازی كند.
نگرانی های داخلی و خارجی از شیعیان نیجریه
در گذشته، این جنبش، كوچك و محدود بود، اما هم اكنون گسترش یافته و افراد زیادی به عضویت آن درآمده اند و موجب شده تا خیلی زود به جنبش بزرگی تبدیل شود.
این موضوع نگرانی برخی محافل نیجریه ای را درپی داشته است. در این باره «عیسی»، تحلیلگر نیجریه ای و از مخالفان شیعیان این کشور بر این باور است که « جنبش اسلامی شیعیان در نیجریه، تهدیدی واقعی برای این كشور است».
این تحلیلگر امور سیاسی نیجریه در گفت وگو با شبکه بی بی سی ادعا کرد که «جنبش اسلامی شیعیان نیجریه به رهبری شیخ ابراهیم زكزاكی حكومتی در حكومت ایجاد كرده است».
عیسی ادامه می دهد: «جنبش اسلامی شیعیان نیجریه به اعضای خود آموزش های نظامی می دهد و برای آنها دوره های نظامی برگزار می كند و این بدین معناست که آنها منتظر اتفاقی هستند.
با وجود این اظهارات این تحلیلگر امور سیاسی نیجریه، خبرنگار شبکه بی بی سی در گزارش خود تاکید می کند : «به نظر نمی رسد كه این جنبش شیعی، تهدیدی برای حكومت یا ملت نیجریه ایجاد کند».
جنبش شیعیان در نیجریه از 20 سال پیش تاكنون روزانه، روزنامه منتشر می كند و قرار است، به زودی یک شبكه رادیویی اینترنتی و یک شبکه تلویزیونی راه اندازی كند
در حقیقت رشد تشیع در نیجریه، کشورهای نزدیک به آن را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده است. روزنامه الشرق الاوسط در گزارشی با موضوع «رشد بی سابقه تشیع در غرب آفریقا» در سال 2013 به نقل از «شیخ محمود عبدالله ابراهیم»، رهبر شیعیان جزیره کومور می نویسد: «من خود در سال 2004 شیعه شدم و در سال 2006 با بازگشت به وطن، تبلیغ تشیع را آغاز کردم و تا به امروز بیش از هزار نفر را در کومور به تشیع درآورده ام و تقریبا 50 نفر از آنها در حال تحصیل علوم دینی هستند و به زودی به عنوان مبلغ به کشور باز خواهند گشت».
بنابر این گزارش سنگال و مالی نیز شاهد رشد تشیع بوده و هم اکنون شیعیان به ترتیب پنج و یک درصد جمعیت این دو کشور را شکیل می دهند، درحالی که تا چندی قبل، حتی یک شیعه هم در این کشورها زندگی نمی کرد.
طبق ارزیابی های رایج، مؤثرترین عامل در گرایش مردم کشورهای همجوار نیجریه به تشیع، موج میلیونی گرایش به این مکتب در خود نیجریه است.
عوامل تاثیر گذار بر تشدید و تسریع روند تشیع در نیجریه
آنچه روند تشیع در نیجریه را تسریع بخشیده، برنامه های تبلیغی است که در مقیاس میلیونی برگزار می شود و بزرگترین فعالیت دینی و اجتماعی و فرهنگی در نیجریه شمرده می شود، به عنوان مثال در مراسم اربعین حسینی سال جاری 3 تا 5 میلیون شیعی نیجریه ای شرکت داشتند.
از دیگر فعالیت های باشکوه شیعیان نیجریه، راهپیمایی روز جهانی قدس است که طول جمعیت شرکت کننده در راهپیمایی سال گذشته به چند کیلومتر می رسید که بیانگر شکوه وعظمت این مراسم و شرکت کنندگان در آن است.
وضعیت امنیتی و جایگاه اجتماعی شیعیان
شیعیان نیجریه همواره در معرض ظلم و ستم جامعه ای بوده اند که در آن زندگی می کنند، به گونه ای که بارها از سوی گروه های تکفیری مورد حمله قرار گرفته و در برخی از این حملات شاهد کشته شدن ده ها تن و وقوع ده ها جنایت کشتار و قتل عام علیه شیعیان بوده ایم.
با این حال شیعیان نیجریه همواره از روی آوردن و استفاده از خشونت و دست بردن به سلاح خودداری کرده و با خویشتنداری سعی کرده اند، به تنش ها و ناآرامی های موجود در کشور دامن نزنند و در این زمینه، شیخ ابراهیم زکزاکی نقش بسزایی را در کنترل امور ایفا کرده است.
اوج خویشتنداری رهبر شیعیان نیجریه در وقایع روز قدس سال گذشته مشاهده شد. درحالی که میلیون ها نفر با آرمان آزادی قدس و مبارزه با رژیم صهیونیستی و نفی اشغالگری و تجاوز در راهپیمایی این روز شرکت کرده بودند، با حمله ارتش نیجریه مواجه می شوند که در نتیجه آن سه فرزند رهبر شیعیان نیجریه به شهادت می رسند، با این حال شیخ ابراهیم زکزاکی خویشتنداری کرده و مانع اقدام متقابل شیعیان خشمگین می شود.
