جایگاه موسیقی محلی و سنتی در میان نوجوانان - جلسه ششم

اهداف جلسه:
آشنایی با موسیقی زیر زمینی
آشنایی با شهرت خوانندگان زیر زمینی میان نوجوانان
آشنایی با  موسیقی در اسلام
وسایل مورد نیاز:
کامپیوتر مجهز به اینترنت
چند قطعه موسیقی زیر زمینی

مقدمه

تا این مرحله از پروژه با تعریف موسیقی، موسیقی سنتی و ویژگی های آن، تاریخ موسیقی ایران و موسیقی محلی، موسیقی تلفیقی و انواع سبک های موسیقی در ایران و جهان آشنا شدیم. در ادامه این پژوهش قصد داریم به شناسایی موسیقی زیر زمینی و میزان علاقمندی نوجوانان به این سبک از موسیقی بپردازیم. همچنین در ادامه به مبحث موسیقی در اسلام می پردازیم.

تغییرات ممکن است در زمینه های مختلف (اعتقادات مذهبی، آیین، هنر و...) در یک جامعه صورت بگیرد که هر کدام از این موارد از مهمترین اساس شکل هنده ی فرهنگ یک جامعه است. حال اگر این تغییرات به صورت مداوم صورت بگیرد سنن و فرهنگ جدید جایگزین داشته های ارزشمند قبلی شده و یک فرهنگ واحد برای آیندگان باقی نخواهد ماند. اگر به این مساله در کشور خود که همواره به عنوان یکی از متمدن ترین کشورهای جهان مورد توجه بوده است نگاه کنیم، به بزرگی آن پی خواهیم برد. حال اگر تغییرات موسیقی را  به عنوان بخشی از تحولات این دوران در نظر بگیریم، می توانیم با افزایش میزان محبوبت موسیقی سنتی  در میان جوانان جلوی از بین رفتن آن را بگیریم.

6 -1 موسیقی زیر زمینی

در چشم انداز جهانی، موسیقی زیرزمینی به آن نوع موسیقی اطلاق می شود که برخلاف جریان تجاری رایج در صنعت موسیقی حرکت می کند. بدین معنا که گروه های فعال در این حوزه ترجیح می دهند استقلال هنری خویش را حفظ کرده و از نظر ذائقه هنری دنباله روی شرکت های بزرگ موسیقی نشوند. چراکه در صنعت موسیقی روز، این شرکت ها و شبکه های تجاری موسیقی مانند ام تی وی، سونی ب ی ام وی جی، یونیورسال و وارنر هستند که ذائقه موسیقیایی توده مردم را شکل می دهند و الزاما این نوع موسیقی از نوع پرمحتوا نیست و بیشتر پرزرق و برق و عامه پسند است. موسیقی زیرزمینی محدود به سبک خاصی نمی شود و هر موسیقی که به طور مستقل و بدون تأثیر بازار تولید شود می تواند موسیقی زیرزمینی نامیده شود. البته واضح است که این گروه ها خود به مرور زمان می توانند به نیروی محرک صنعت موسیقی تبدیل شوند، همچون پینک فلوید ، تول و بسیاری از گروه های معروف دیگر که از دل همین موسیقی زیرزمینی بیرون آمده اند.

اما در ایران موسیقی زیرزمینی تعریف دیگری دارد . درواقع در ایران هر قطعه موسیقی که نتواند مجوز وزارت ارشاد برای ورود به بازار رسمی را بگیرد، موسیقی زیرزمینی نام می گیرد و گروه های تولید کننده این نوع موسیقی ها را گروه های زیرزمینی می گویند. البته نباید فراموش کرد، عدم مجوز به یک قطعه موسیقی و زیرزمینی شدن آن ، دلیلی بر تکثیر و توزیع آن موسیقی در تعداد محدود و کم مخاطب بودن آن نیست، بلکه برعکس بعضی قعطان موسیقی زیرزمینی رکورد تکثیر در کشور را شکسته اند. به عنوان مثال بعضی آهنگ ها توانسته اند رکورد تکثیر بیش از یک میلیون نسخه را بشکنند و یا بسیاری از آهنگ های "رپ فارسی"میزان دانلود چند صد هزاری در اینترنت داشته اند . ارقامی که برای بازار رسمی موسیقی کشور ارقامی افسانه ای به شمار می آیند امروزه در ایران بسیاری از موسیقی هایی که در سبک های پاپ ، متال ، راک، رپ و هیپ هاپ تولید می شوند ، در زمر موسیقی زیرزمینی به شمار می آیند و به  صورت زیرزمینی تکثیر و توزیع می شوند.

6 -2 شهرت خوانندگان زیر زمینی میان نوجوانان

علیرغم اینکه هیچ رسانه رسمی ای در کشور به پخش آثار سمعی و بصری موسیقی زیر زمینی نمی پردازند و این رپرها حتی از فروش آلبوم های خود در بازار رسمی کشور نیز محرومند، ولی طیف جوان و نوجوان کشور اغلب خوانندگان موسیقی رپ کشور را به خوبی می شناسند . عکس ها و آهنگ های این خوانندگان بر روی موبایل ها یا سی دی های کامپیوتری و یا از طریق اینترنت میان جوانان و نوجوانان رد و بدل می شوند. در واقع شبکه های دوستی غیر رسمی بهترین محل رد و بدل کردن آثار این افراد به شمار می آیند. اغلب خوانندگان موسیقی های زیرزمینی ادعا می کنند که موقع قدم زدن در خیابان ها و حضور در پاساژها و مراکز خرید توسط جوانان و نوجوانان شناخته شده و مورد لطف آن ان قرار می گیرند. جالب این جاست که در مقابل شناخته شده بودن رپرهای معروف نزد نسل نوجوان و جوان امروز جامعه، نسل های قبل کمتر با این خوانندگان آشنایی دارند و کلاً از حضور این سبک موسیقی بی اطلاعند.

6 -3 موسیقی در اسلام

قبل از بیان تعاریف غنا و موسیقی لازم است بدانیم که موسیقی یک دانشِ آمیخته با هنر است تا آن جا که ارسطو موسیقی را یکی از شاخه های ریاضیات دانسته، ولی دیگران آن را هنر نامیده اند. وظیفه علم، کشف قوانین است، اما در هنر، ذوق، قریحه و احساس انسان دخالت دارد. علم کاری به زشتی و زیبایی ندارد. بنابراین، موسیقی هم علم است، زیرا دارای قاعده و قانون می باشد و هم هنر است، چون از ذوق و قریحه ناشی می شود. پس اسلامی که می فرماید: (الحکمة ضالة المؤمن);1 حکمت گم شده انسان مؤمن است، نمی تواند یکی از علوم مؤثر و رایج جوامع بشری را نادیده بگیرد. هر علم و هنری می تواند در طریق خدمت به خلق و یا ضلالت و خیانت قرار بگیرد، لیکن باید جهات حلیت آن را یافت و به کار گرفت. موسیقی نیز این گونه است; یعنی می توان از آن در جهت ابتذال و هرزه گری بهره جست و می توان آن را در راه هدایت افراد به خصوص جوان ها به کار برد و ده ها هزار تن را با قرآن و اهلبیت آشنا کرد و یا به کمک آن، شیوه های جدیدی را برای ارشاد و تربیت جوانان و نوجوانان خلق کرد، به طوری که بازدهی مفید و مطلوبی را از آن به دست آورد.

قرآن می فرماید: (کل یوم هو فی شأن);2 مؤمنان که متخلق به اخلاق الهی هستند باید بکوشند مطابق زمان حرکت کنند و از ابزارهای تازه برای هدایت خلق استفاده نمایند. مگر خداوند متعال صدا و آهنگی زیبا به حضرت داود عطا نکرده بود، آن جا که می فرماید: (یا جبال اوبی معه والطیر);3 ای کوه ها با او هم صدا شوید و ای پرندگان با او هم آواز شوید.

کلمه اوبی در اصل از (تأویب) به معنای ترجیع و گرداندن صدا در گلو است. امام صادق(ع) فرمود: (وکان اذا قرأ الزبور لایَبقی جَبَل و لا حَجَر و لا طائر اِلاّ اَجابَه)4; هنگامی که زبور را تلاوت می کرد، هیچ کوه و سنگ و پرنده ای نبود مگر این که با او هم صدا می شد.

 توجه کنید و تأثیر اعجازگونه موسیقی را دریابید. این آهنگ در واقع برای هدایت مردم بود، ولی به قدری عجیب بود که پرندگان و کوه و بیابان نیز با او هم راهی می کردند. کتاب آسمانی با موسیقی به بندگان خدا عرضه می شد، چرا که هر زمان و مکانی مقتضیاتی دارد. تنوع در معجزات و استفاده از ابزارهای گوناگون در تبلیغ، الهامی است برای مروّجان دین که از ابزارهای به روز و مؤثر غفلت نکنند.

تولستوی، نویسنده روسی که عشق آتشینی به موسیقی داشت و از موسیقی بیش از هر هنر دیگری لذت می برد، کلام عجیبی دارد; می گوید: (اگر تمدن بشر نابود شود، حسرت هیچ چیز جز از دست رفتن موسیقی را نمی خورم.)

مقام معظم رهبری در عصر ریاست جمهوری در پاسخ دانشجویان سخنان جالبی دارند که قسمتی از آن را می آوریم: (من تصدیق می کنم که خیلی زودتر از این بایستی تکلیف موسیقی را روشن می کردیم. آن چیزی که در اسلام حرام است، غنا است نه موسیقی. آن چه حرام است، نوع خاصی از موسیقی است که غنا می باشد. علت این که نظرات مختلف است آن است که ما در غنا آیات و روایات صریحی که حدود مفهوم غنا را مشخص کند، نداریم. از این رو استنباط فقهی از غنا متفاوت است; مثلاً مرحوم آیةاللّه العظمی بروجردی رضوان الله علیه معتقد بودند غنا چیزی است که مخصوص مجالس لهو باشد. یعنی آهنگ ها و آوازهایی که فقط در مجالس لهو و خوش گذرانی خوانده می شود حرام است، که در آن زمان، ما با ترانه هایی که معمول بود منطبق می کردیم، قدر مسلّم ،غنا ترانه های رایج بود.

 تمدن اسلامی اهمیت زیادی برای موسیقی قائل است. از این نظر می توان برخورد اسلام با موسیقی را همانند برخورد سایز تمدن ها ارزیابی کرد.اما در این میان یک تفاوت عمده وجود دارد که بی هیچ گونه شک و تردیدی برتری فرهنگی اسلام را در این زمینه به اثبات می رساند: سایر تمدن ها فقط در این مورد که باید به موسیقی بها داد و از موسیقی خوب و اندیشمندانه دفاع کرد سخن گفته اند، در حالی که اسلام علاوه بر اهمیت قائل شدن برای این هنر، در عین حال همگان را به استقبال از موسیقی خوب و ارزشمند دعوت می کند و از مسلمانان می خواهد که هرگز به موسیقی بی ارزش و مبتذل گوش فرا ندهند. بنابراین، اسلام اساساً شنیدن موسیقی مبتذل را حرام دانسته است تا هیچ مسلمانی دیگر نتواند حتی تفننی به این نوع موسیقی که اسلام آن را با صفت لهو و لعب شناسایی کرده است، گوش فرا دهد. این منع اجباری اختصاصاً به فرهنگ اسلامی تعلق دارد و ثابت می کند که یک مسلمان جز این که به سوی تکامل گام بردارد، هیچ راه دیگری ندارد.

 در حالی که فرهنگ های دیگر با این که ممکن است موسیقی بی ارزش را نپسندند، ولی هیچ گونه اجباری برای دوری جستن از آن در نظر نگرفته اند. پیروان این فرهنگ ها مختارند که خوب یا بد باشند، اما اسلام، مسلمانان را فقط برای به تکامل رسیدن و عالی بودن آزاد می گذارد! راه بد بودن، در هر زمینه ای از جمله موسیقی، در فرهنگ اسلامی مسدود است.

 اکنون اگر بخواهیم جایگاه حقیقی موسیقی را در جهان اسلام مشخص کرده، مورد بررسی قرار دهیم، ضرورتا باید همه ی زیرمجموعه های شناخته شده در فرهنگ اسلامی را مبنا قرار دهیم و در خصوص شاکله های آن پژوهش کنیم. اولین تقسیم بندی حقیقی که سایر جزئیات و ممیزه ها را تحت الشعاع قرار می دهد، تقسیم بندی دوگانه ی شریعت و طریقت است.

 گفتن ندارد که شریعت و طریقت از هم جدا نیستند و تنها به طور پیوسته و به صورت مجموع به ظهور و بروز می رسند.اما روشن است که هر یک صاحب ویژگی هایی است که جدا از دیگری، به رسمیت شناخته می شود.

آنچه عموماً در باور جامعه ی اسلامی حاکمیت دارد، این است که طریقت اسلامی بسیار آشکار به موسیقی اهمیت می دهد و به عنوان رکن مهمی از رئوس طریقت، روی آن حساب می کند. در این باور عمومی، چنین تلقی می شود که شریعت اسلامی چندان اهمیتی برای موسیقی قائل نیست و حتی به قوت آن را نفی می کند.

در حالی که ظاهرا اهل طریقت و بزرگان عرفانی هیچ سخن مشهور و آشکاری در رد موسیقی ندارند و حتی به نوعی در تایید و اشاعه ی آن نیز کوشیده اند. این پندار البته کاملا مصداق دارد. امّا بخش واقع بین جوامع اسلامی می دانند که عکس آن نیز مورد اشاره قرار گرفته است؛ یعنی اهل شریعت بر اهمیت و ارزش موسیقی صحّه گذاشته و اهل طریقت آرا و اقوال آشکاری را در ردّ و ذمّ آن بر زبان آورده اند.

تکلیف1:  درباره "موسیقی زیر زمینی" تحقیق کنید و برای ما بفرمایید چرا این گونه موسیقی در یک جامعه شکل می گیرد و آیا این نوع موسیقی طرفداران بیشتری دارد یا خیر؟ مطالب جمع آوری شده را طبقه بندی نموده و به صورت گزارش مختصر برای ما ارسال نمایید.
محل بازدید/ اردو/ خرید:  ________
منابع مطالعه:  برای کسب اطلاع بیشتر در زمینه موسیقی زیر زمینی و سبک های موسیقی در ایران، کتاب آواز های زیر زمین نوشته سید ابرایم نبوی، انتشارات: نشر نوگام را مطالعه نمایید.