هندسه در جهان اسلام

آثار هنر اسلامی، خصوصا تزئینات معماری، تماماً با کاربست علم هندسه و تغییر فرم های هندسی حاصل می شود.

در بین النهرین باستان، همچون مصر،  علم هندسه در زمین های زراعی و ساخت بناها بکار گرفته می شد. پونانیان این دانش را تکامل بخشیدند؛ به عنوان نمونه اقلیدوس تمام آگاهی های مربوط به هندسه را در نخستین رساله روشمندانه ای که در حدود سال 300ق.م در مدرسه ریاضی اسکندریه  نوشته، گرد آورد. نسخه های این کتاب در اواخر سده 2ه.ق برابر با 8م. در جهان اسلام در دسترس همگان قرار گرفت.
هندسه در جهان اسلام از اهمیت والایی برخوردار شد؛ زیرا اشکال و ساختمان هندسی با مفاهیم نمادین، کیهانی و فلسفی اهمیت یافت. در معماری پیروی کامل از اصول هندسی در نقشه ها و نماها مبنای هماهنگی و نظمی بود که از ویژگی های هنر اسلامی است. طرح های تزئینی مبتنی بر هندسه، تمام سطوح را زیر پوشش می گرفت و نوعاً با چهارچوبی هندسی، فواصل خالی را با برگ های به هم پیچیده و سبکدار (استیلیزه) و همچنین طرح های گلدار پر می کرد.

رابطه نزدیک میان هندسه ، کیهان شناسی و نمادگرایی پژوهشگرانی مانند کیت کریچلو را به تعبیر معانی مابعدالطبیعی و مذهبی در مفهوم هندسی طرح های ارائه شده و شبکه های فرضی، که مبنای طرح ها هستندف هدایت کرده است. این جنبه از طرح هندسی مفهومی مقدس بویژه در مفاهیم مذهبی اشباع شده باشد، ولی نامحتمل می نماید هنرمندی که روی دیوار نقاشی می کرده یا روی دری به کنده کاری می پرداخته، این امر را در نظر داشته باشد؛ چراکه وی بیشتر آموزه های استاد و مهارتهای سنتی خویش را به نمایش گذاشته و بی شک، تفسیر فیلسوفانه نقوش سنتی دست ساخته خود را به دیگران واگذار کرده است.
بظاهر هیچ مدرکی دال بر کاربرد انواعی از نظام های ساختاری و شبکه ای که می بایست برای طرح ریزی و اجرای این طرح ها به کار می رفت، وجود ندارد و نظام های متنوعی اصل موضوع قرار گرفته است.
طرح های هندسی در اصل بسیار ساده اند: آنها را می توان تنها با استفاده از پرگار و خط کش و دانستن نحوه ترسیم مثلث، مربع، شش ضلعی، ستاره و غیره، رسم کرد. طرح ها را می توان با کمال سهولت، بزرگ و کوچک کرد.با تکرار این شیوه ها و تقسیمات بعدی و افزودن خطوط مستقیم و منحنیف می توان طرح های نامحدودی به وجود آورد.

هربار که شبکه ای رسم می شود، مجالی برای تجربه فردی فردی به دست می آید. به عقیده اوا ویلسون در کتاب طرح های اسلامی: اگرچه اکثر این گونه طرح ها بسیار پیچیده به نظر می رسند، رمز و رازی در آن ها وجود ندارد؛ آن چه لازم است، رویکردی منطقی و دست و روانی کارآزموده است. بهترین راه برای درک نقش های هندسی، رسم آن هاست.
چه این نقوش را ساده بدانیم، و یا برای آن ها تعابیر عرفانی در نظر گیریم، حذف آنها و نادیده گرفتنشان در هنر اسلامی ناممکن است.
روح هنر اسلامی به دلیل دوری گزینی از هنر مادی گرا، همیشه رو به عالم ماورا و جهان معقول داشته است و به هر ترتیب هنرمند مسلمان توانسته با بهره گیری به جا از علم هندسه، نقوشی بیافریند که در عین ان که ساده اند ، پیچیدگی محصورکننده ای دارند و قابلیت آن را یافته اند که ساعت ها ذهن مخاطب را در لابه لای خطوط ظریف خود به سیالیت وادارند.