گرداب قضاوت و تصمیم

نگاهی به روایتگری تعاملی در «تاج محل»

«تاج محل»روایت گر سردرگمی ها، حق به جانبی ها، قضاوت به نفع شکل گرفتگی های ذهنی خودمان کردن ها ، عذاب وجدان و احساس گناه های از پی تصمیمات و رفتارها و وا ماندن بر سر دوراهی انتخاب میان درست و غلط است (در حالی که هیچ تعریفی از دست و غلط نداریم) .

داستان اصلی و کشمکش کلی در داستان نه در لایه های رویی بلکه در سایه رخدادهای بیرونی و در ذهن و روان شخصیت اصلی داستان رخ می دهد.سرنوشت خوب یا بد از آب در آمدن فیلمهایی از این دست در گرو انتخاب و اجرای درست یا غلط بازیگران به ویژه بازیگر نقش اصلی داستان است. تم کلی داستان «تاج محل»تم قضاوت و احساس گناه است.
خاصیت ویژه داستان پردازی با این سبک همراه کردن مخاطب با کشمکش و دلمشغولی های شخصیت اصلی داستان به شکلی تعاملی است. در واقع در این شیوه روایی مخاطب ار نقطه ای به بعد دچار همان تردید ها و دغدغه هایی می شود که شخصیت اصلی داستان با آن دست در گریبان است.
در داستان «تاج محل» هم مخاطب بعد از قرار ابتدایی برای همدلی کردن با "حسین آقا" رییس اسبق کارگاه و شخصیت اصلی فیلم به عنوان یک شخص انسان دوست و اخلاق گرا، به نوعی او را خودی می داند و با تصمیمات و واکنشهای درونی و بیرونی او نسبت به وقایع اطراف همدلی نشان می دهد(یا حداقل بناست اینطور باشد). همین شیوه همراهی باعث درگیری بیشتر مخاطب با تم کلی اثر در نقاط اوج داستان می شود.گویی مخاطب که تا نقطه ای داستان به سبک خود حسین آقا ، تمام تصمیمات و رفتارها را بر مبنای اصول اخلاقی درست میدیده ، حالا بر سر دوراهی قرار می گیرد و به دنبال انتخاب رفتار درست می گردد.
مخاطبی که طبق قواعد اخلاقی حسن اقا مثل بازنشستگی زودهنگام در کنار 9 کارگر اخراجی کارگاه، رفتار سالم و آرام او با خانواده، مردم دوستی و ... را پسندیده بوده است، حالا بعد از تهمت زدن به یکی از کارگران اخراجی کارگاه و در ادامه تصمیم به جلب "حمید" (علی مردانه) که منجر به بروز سانحه برای او می شود، دچار تزلزل و تشکیک در انتخاب های درست و غلط خود و شخصیت اصلی داستان می شود. در واقع همدلی ابتدایی که مخاطب با حسین اقا پیدا کرده است، باعث شده تا در مرحله نقش بر آب شدن اخلاق گرایی نه چندان مطلق حسین اقا، اصول اخلاقی و اصالت قضاوتهای خودش را هم زیر سوال رفته ببیند.اینجا ست که می بایست اوج درگیری مخاطب با اثر شکل بگیرد.این همه بناست در مسیری گام بر دارد که مخاطب هم در کنار حسین اقا نسبت به تصمیمش برای تهمت زدن به کارگر اخراجی کارگاه ، برای تعقیب کردن پسر بچه ها و بردن پلیس به خانه حمید، برای اینکه با حمید که در بیمارستان در حالت کما بستری است چه کند، برای اینکه گناه اخلاقی مرگ حمید را به گردن بگیرد یا خیر،برای اینکه سفر تاج محل را برود یا هزینه اش را صرف درمان حمید کند و ... دچار تردید می شود و اینجاست که قطعیت و اصالت تصمیمات فردی فرو می ریزد و اثر کار خودش را با مخاطب انجام داده و اثر بخشی اش را بدست آورده است.

این سکه اما روی دیگری هم دارد.اما ایا «تاج محل»در ایجاد این فضا موفق بوده است؟ ایا دانش اقباشاوی توانسته از تمام المانهای لازم برای اجرا و ارائه قابل قبول فیلمنامه «تاج محل»بهره ببرد؟ «تاج محل»تا جایی که به فیلمنامه بر می گردد اثری قابل قبول و محترم است اما آنجا که به کارگردانی و سر و شکل دادن به پرداخت صحیح سکانس ها بر می گردد، نمی تواند پا به پای فیلمنامه پیش برود. برای درک این مهم کافیست سکانس کلیدی و محوری حضور پلیس در خانه حمید و بروز سانحه برای حمید را به خاطر بیاوریم. شیوه اجرای این سکانس باعث شده تا سکانسی که میتوانست به یکی از بهترین نقاط بصری فیلم تبدیل شود به سهل انگارانه و  شلخته ترین شکل ممکن اجرا شود.
دیگر پاشنه آشیل "«تاج محل»انتخاب بازیگر اصلی فیلم یعنی شخصیت حسین آقا است.در دل این شکل از روایتگری که بخش عمده کشمکش ها و گیر و گرفت های پیش برنده داستان در دل و ذهن شخصیت اصلی می گذرد و چندان نمود بیرونی ندارد، شکل و شمایل اجرای بازیگر نقش اصلی بسیار مهم جلوه می کند. فرق بسیار مهمی هست میان بی تفاوتی و بی روح بودن با درون گرایی و تو دار بودن. شخصیت های ایفاگر نقش هایی از این دست می بایست در عین محکم و تودار به نظر رسیدن در مقطعی از فیلم از درون بشکنند و تغییر و تحول ظریفی در مدل نگاه و رفتارشان نمود پیدا کند، اما حسین آقای داستان تاج محل از ابتدا با شمایلی بی روح و مرده وار به ایفای نقش می پردازد و تا انتها به شکل غیر قابل تحملی یکنواخت ظاهر می شود و هیچ نوع تغییر در نگرش و تشکیک در مدل نگاه او را شاهد نیستیم. هر نوع تغییر و تشکیک صرفا در چینش مکانیکی موقیعت های داستان دیده می شود ولی در اجرای بازیگر این نقش ردی از این تغییرات نیست.به بیان بهتر حسین اقا در سکانس نخستین فیلم، در سکانس میانی فیلم و در سکانس نهایی فیلم هیچ تغییری حتی در حد پریدن گوشه چشم، یا نوعی تواضع در عین اقتدار را نمایش نمی دهد و گویی ساز خودش را در دنیایی موازی با اثر و بدون بروز حس های زنده زیر پوستی می زند.فرق فاحشی ست میان بازیگری مینیمال و بروز حداقلی حس ها و بازی زیر پوستی با بی روح بودن و بی تفاوتی توی ذوق زننده.حسین اقای «تاج محل»  بیشتر به شق دوم این تقسیم بندی تعلق دارد.این همه باعث شده تا «تاج محل»بیشتر به ایده و فیلمنامه نسبتا قابل قبولش تکیه داشته باشد تا کارگردانی و بازیگری و مسائلی از این دست.

شناسنامه تاج محل

خلاصه فیلم:حسین مرادی، کارگر 60 ساله آبادانی، بارها مجبور بوده تعدادی از همکارانش در شرکت کشتی سازی را بنا برخواست کارفرما اخراج کند. ولی این بار تصمیم گرفته که با قرعه کشی، بختی برای برخی از کارگرها قائل شود. در این میان یکی از کارگرها به اخراج خود اعتراض می کند و با حسین گلاویز می شود. چند روز بعد که نوه پسری حسین به دنیا می آید فرزندان حسین دو بلیت سفر به هند به او و مادرشان هدیه می دهند. چند شب بعد از جشن، ناگهان دو نفر مسلح به خانه حسین حمله می کنند و اموال نقدی موجود در خانه را به همراه هدیه های شب جشن می ربایند. حالا حسین و خانواده اش به کارگر معترض شرکت کشتی سازی مشکوک اند که آن ها را تهدید کرده بود.

کارگردان: دانش اقباشاوی
 تهیه کننده: رضا میرکریمی
 نویسنده: کریم نیکونظر، دانش اقباشاوی
بازیگران: جهانگیر میرشکاری، عبدالجبار اقباشاوی، شهلا پرویز مرادی، پریوش نظریه، تیما امیری، ابوذر کهن زاده، علیرضا زمانی نسب، مریم نعیم زاده، سهیلا رهگشا، علی مردانه