مشهوری ناشناخته به نام «سنت پیامبر»

بیشتر مسلمانان خود را "اهل سنت" می دانند. اما یکی از تعجب آورترین مسائل آن است که "سنت پیامبر" یکی از ناشناخته ترین امور در میان ما مسلمانان است.

روح الله رستگارصفت-بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

"سنت پیامبر" یکی از پرتکرارترین عبارات در میان مسلمانان است. بیشتر مسلمانان خود را "اهل سنت" می دانند و شیعیان نیز با استدلال ثابت می کنند که شیعیان اهل سنت واقعی هستند. اما یکی از تعجب آورترین مسائل آن است که "سنت پیامبر" یکی از ناشناخته ترین امور در میان ما مسلمانان است. در اینجا می خواهیم در این باره سخن بگوییم.

راهی مطمئن برای شناخت دین

نه تنها اهل بیت پیامبر علیهم السلام، بلکه خود ایشان نیز مردم را به پیروی از سنت خود دعوت کرده اند. امام صادق علیه السلام فرموده اند: هیچ چیزی نیست مگر آنکه درباره اش از کتاب یا سنت مطلبی بیان شده باشد.(1) از امام کاظم علیه السلام پرسیدند: آیا جواب همه سوالها در کتاب خدا و سنت پیامبر موجود است یا آنکه شما هم در آن باره بیاناتی دارید؟ حضرت کاظم علیه السلام فرمودند: همه چیز در کتاب خدا و سنت پیامبرش است.(2) همین سخن نیز ریشه قرآنی دارد، چه آنکه در سوره احزاب می خوانیم: «لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثیراً»(احزاب 21)

سنت پیامبر چیست؟

دانشمندان دینی می گویند "سنت پیامبر" عبارتست از گفتار یا رفتار یا اعلام رضایت پیامبر؛ به عبارت دیگر هر آنچه در کتابهای حدیث از رسول خدا صلی الله علیه و آله یا درباره آن حضرت روایت شده است، سنت نامیده می شود. از این رو اهمیت دارد در کنار قرآن به آموختن احادیث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز اهتمام کنیم.

تفاوت میان "سنت" و "کهنگی"

وقتی در فرمایشات پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام با توجه بیشتری اندیشه کنیم، به معنای والاتری از سنت پی می بریم. به عنوان مثال پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله فرموده اند: عمل اگر مطابق سنت باشد هرچند کم باشد بهتر است از عمل بدعت گونه ای که پرحجم باشد.(3)
از اینجا متوجه می شویم که سنت حقیقتی است در مقابل بدعت؛ و امری است شایسته تفکر و فقاهت. هر کار جدیدی بدعت نیست؛ بنابراین هر کار قدیمی هم سنت نیست. از طرف دیگر، سنت همیشه درست است اما رفتارهای قدیمی همیشه درست نیست. بنابراین باید بین "سنت" و "کهنگی" تفاوت قائل شویم.

اشتباهی که شاید همه دچار آن شویم

بسیار پیش می آید که که "سنت پیامبر" را به معنای عین رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله حساب می کنند. مثلاً روش صحبت کردن، خوردن، خوابیدن، مسافرت کردن و... را از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کنند و آن را به معنای "سنتهای پیامبر" معرفی می کنند. البته شکی نیست که "سنتهای پیامبر" در لابلای رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله خود را نشان می دهد و رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله معصومانه بوده است؛ اما به عنوان یک مسلمان وظیفه داریم بینشی عمیقتر نسبت به سنت داشته باشیم. به عنوان مثال به شخصی نسبت داده اند که در طول عمر خود هرگز خربزه نخورد زیرا می گفت: "نمی دانم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چگونه خربزه را تناول می کرده اند."
پیداست که این طرز تفکر، مربوط به شخصی است که می کوشد همه زندگی خود را بر پایه "سنت پیامبر" تنظیم کند؛ اما دچار چند اشتباه مهم شده است:

می پندارد که پیروی از "سنت پیامبر" یعنی کپی برداری ظاهری از همه رفتارهای پیامبر صلی الله علیه و آله.
می پندارد که برخی از "سنت پیامبر" به دست ما نرسیده است.
می پندارد که در اموری که نمونه آن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله نبوده است راهی برای یافتن سنت نداریم.
به عبارت دیگر صاحبان این تفکر بجای اینکه به روش زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله اقتدا کنند به دنبال یافتن مشابهت هایی ظاهری اند. در حالیکه "سنت پیامبر" آنگونه که خود پیامبر صلی الله علیه و آله و اولیای معصوم از خاندانش برای ما معرفی کرده اند، رسا و کامل است و شامل اتفاقهای نو نیز می شود؛ بنابراین نمی تواند محدود به مشابهت های ظاهری باشد.
اگر صرفا به دنبال مشابهت های ظاهری باشیم باید بگوییم که مثلا درباره "طریقه استفاده از اینترنت" سنتی وجود ندارد؛ اما اگر سنت را به معنای "روش زندگی" و "طرز فکر" پیامبر صلی الله علیه و آله بگیریم باید بگوییم که درباره استفاده از اینترنت نیز آموز ه های فراوانی در سنت وجود دارد. مثلا تلاش برای بهره برداری حلال از اینترنت و ذکاوت به خرج دادن در شناخت نقلهای درست از نادرست و مراقبت از شیوع ندادن دروغها و زشتیها و توجه به هدر نرفتن وقت در دنیای مجازی و نیز وارد نشدن به عرصه هایی که باعث ذلت مومنان یا تسلط کفار بر آنان شود... .

کلید قبولی اعمال

بنابراین "سنت پیامبر" یک مسأله جدی است که باید همواره مدنظرمان باشد و در زندگی خود همواره جویای آن باشیم که طبق سنت رفتار کنیم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: هیچ گفته ای بدون عمل قبول نمی شود و هیچ گفته و عملی هم بدون نیت قبول نمی شود و هیچ گفته و عمل و نیتی هم بدون تطبیق با سنت پذیرفته نمی شود.(4)
و توجهی که ما برای تطبیق با سنت به خرج بدهیم از دید خدا پنهان نمی ماند و هرچه سختتر هم باشد اجر بیشتری دارد. از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله نقل شده است که: هر کس در حال اختلاف امت من به سنتم تمسک کند پاداش صد شهید را دارد. (5)

سبک زندگی آسان

زندگی مسلمانانه، به معنای پرکاری و انجام اعمال شدید و سخت نیست بلکه به معنای مطابقت رفتار با "سنت" است. زیرا اگر رفتار ما با "سنت" تطبیق نکند در حقیقت "بدعت" است، هر چند که به شکل عبادتهای طولانی و طاقت فرسا باشد.
از طرف دیگر، دست ما برای یافتن "سنت" خالی نیست. اهل بیت پیامبر علیهم السلام الگوهایی بودند که با زندگی خود به طور عملی "سنت پیامبر" را به ما نشان داده اند. بنابراین پیروی از اهل بیت علیهم السلام در حقیقت همان پیروی از سنت رسول خداست.  هر کس می خواهد با مسلمانی زندگی کند باید هر صبح و شام، رفتار و گفتار و اندیشه خود را بر طبق سنت تنظیم کند.

پی نوشت:
1) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا مِنْ شَیْ ءٍ إِلَّا وَ فِیهِ كِتَابٌ أَوْ سُنَّةٌ. (کافی، ج1، ص59)
2) عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ كُلُّ شَیْ ءٍ فِی كِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ أَوْ تَقُولُونَ فِیهِ قَالَ بَلْ كُلُّ شَیْ ءٍ فِی كِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ. (کافی، ج1، ص62)
3) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَمَلٌ قَلِیلٌ فِی سُنَّةٍ خَیْرٌ مِنْ عَمَلٍ كَثِیرٍ فِی بِدْعَةٍ (امالی طوسی، ص285) همچنین از حضرت زین العابدین علیه السلام نقل شده است که "إِنَّ أَفْضَلَ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ مَا عُمِلَ بِالسُّنَّةِ وَ إِنْ قَل" . (کافی، ج1، ص70)
4) عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یُقْبَلُ قَوْلٌ إِلَّا بِعَمَلٍ وَ لَا یُقْبَلُ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ إِلَّا بِنِیَّةٍ وَ لَا یُقْبَلُ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ وَ نِیَّةٌ إِلَّا بِإِصَابَةِ السُّنَّةِ.
5) أَبِی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَیْفٍ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ تَمَسَّكَ بِسُنَّتِی فِی اخْتِلَافِ أُمَّتِی كَانَ لَهُ أَجْرُ مِائَةِ شَهِیدٍ.