چمه زنی و علم بندی در خراسان شمالی

آیین های محرم در ایران

درخراسان شمالی اقوام کرد، تات، ترک، فارس و ترکمن درکنارهم زندگی می کنند که هر یک با آداب و رسوم خاصی در ایام محرم و صفر به عزاداری می پردازند.آنچه در زیر می خوانید گوشه ای از آداب و رسوم ویژه این ماه در این خطه از میهن عزیزمان است. با ما همراه شوید.

علم بندی و علم گردانی، آیین كردهای اسفراین و ترك های بجنورد

كیفیت علم بندی به این گونه است كه سادات و بزرگان محل یا روستا در مقابل مسجد گرد هم آمده و بر تیری چوبی به ارتفاع سه الی پنج متر پارچه های سیاه و سبز آویخته و نمادی از علم كربلا می سازند و آن گاه آنان كه قدرت مناسب و اندام ورزیده ای دارند علم را در دست گرفته و به عزاداری و نوحه خوانی می پردازند. معمولا در شروع حمل علم ، از سوی اهالی با ذبح گاو و گوسفند در جلو علم از آن استقبال می شود.

نخل گردانی در جاجرم

مردم جاجرم بر اساس سنتی چند صدساله دو نخل چوبی و فلزی بزرگ كه حدود ۴۰ نفر در برداشتن و حمل آن مشاركت می كنند را به میدان حسینیه این شهر می آورند و پس از ورود نخل ها به میدان، حركت آنها سرعت گرفته و عزاداران نیز پشت سر نخل ها حركت می كنند. نخل ها و عزاداران به دور میدان می چرخند، در دور سوم نخل اول و در دور چهارم نخل دوم به زمین گذاشته می شود. اما علم ها و عزاداران همچنان گرد میدان می چرخند و در همان حال نیز عزاداری و سینه زنی می كنند. پس از چند چرخش، نخل ها در جای مخصوص خود گذاشته می شوند و مردم برای زیارت قبور به سوی بقعه خواجه مهزیار حركت می كنند. در نوك دو نخل نیز علم هایی شبیه نیزه های جنگی نصب شده كه بر روی تیغه های آن اشعار مذهبی حك شده است.در هنگام نخل گردانی دو نفر بر نخل ها سوار شده و بر روی نیزه های این نخل ها به نماد سرهای بریده شهدای كربلا میوه های سیب و انار می گذارند.

چمه زنی

در ایام محرم تقریبا در همه جای خراسان شمالی بوی حلیم به مشام می رسد؛ غذای مخصوص این ایام كه از گندم و گوشت و حبوبات تهیه می شود و پختن آن خود سنتی  با آداب ویژه و دیدنی است.بانوان حبوبات را تمیز و آماده كرده و جوانان نیز حلیم را برای آماده شدن می كوبند كه اصطلاحا به آن "چمه زنی" می گویند.

پرده خوانی

در ایام سوگواری ، در مساجد یا مجالس روضه خوانی پرده هایی نصب می کنند که وقایع عاشورا را نشان می دهد و پرده خوانان به تصاویر
وقایع عاشورا بر روی پرده اشاره می کنند . پرده خوان که «درویش» نامیده میشود، با آگاهی از برخی روایات مذهبی و صوتی خوش و بیانی جذاب و رسا آنها را توصیف می کند.پرده خوان معمولا پارچه یا کلاهی سیاه یا سبز بر سر می گذارد و نخست طومار را به دیوار نصب می کند و پارچه سبز روی پرده را کم کم کنار می زند و با چوب دستی خود که «مطرق» یا «مطراق» نام دارد، به تصاویر مجالس پرده اشاره و با بیان مقدمه ای کار خود را آغاز می کند. شماری از پرده خوانان از روی طوماری که در دست دارند، داستان واقعه های پرده را می خوانند.
مراحل پرده خوانی شامل پیش واقعه خوانی، مناجات و فضائل خوانی، مناقب خوانی و نقل قصه و حدیث است. پرده خوان در پایان با لحنی سوزناک گریزی به صحرای کربلا می زند و به نوحه و ندبه می پردازد. پرده های درویشی معمولا از جنس کرباس و همچون طومار است که در حدود سه یا چهار متر طول و یک و نیم تا دو متر عرض دارد. در این پرده ها شمایل حضرت عباس (ع) با دستانی از بدن جدا، طفلان مسلم، خیمه های سوزان، قیام مختار، مجلس جن و انس، معراج پیامبر(ص) به همراه براق، کوثر، ضامن آهو و...کشیده می شود.

حرکت نمادین اسرای کربلا

در روز عاشورا تعدادی کودک را کفن پوش کرده و بر روی سه تا چهار  اسب و شتر سوار می کنند.حرکت کاروان نمادین اسرای کربلا از جمله آئین های عزاداری در این شهرستان است و کودکان کفن پوش شده بر روی اسب و شترها، نمایی حزن انگیز از حرکت اسرای کربلا به شام را به نمایش می گذارد که پیشاپیش هیأت های عزاداری پیش می روند.

آیین های اهل سنت خراسان شمالی

پیروان اهل سنت خراسان شمالی كه متشكل از چهار فرقه حنفی، مالكی، حنبلی و شافعی هستند، به زبان ترکمنی تکلم می کنند و بیشتر در مناطق راز و جرگلان، مانه و سملقان و بجنورد زندگی می کنند. تركمن های استان که حدود 10 درصد از جمعیت 867 هزار نفری خراسان شمالی را تشکیل می دهند، در تاسوعا و عاشورا با تجمع در مساجد اقدام به قرائت قرآن و دعا، مرثیه سرایی و اطعام مستمندان می كنند.یکی از رسوم اهل سنت در مانه و سملقان در این ایام «تهلیل»  یعنی 70 هزار بار ختم ذکر «لا إله إلا الله محمداً رسول الله» است. اطعام و ختم قرآن و هدیه ثواب آن به ارواح شهدا خصوصاً شهدای کربلا نیز از دیگر مراسم این منطقه است.همچنین همه ساله در روستای «تازه یاب»  مانه و سملقان در روز عاشورا و طی یک مراسم 50 ساله اهل سنت با تجمع در جوار امامزاده «شیرعلی» فرزند امام موسی کاظم(ع) به عزاداری می پردازند. در منطقه «جرگلان» نیز در روز عاشورا در همه خانه ها سفره ای پهن می شود و مردم، بزرگان و ریش سفیدان خانه به خانه دعوت می شوند و بعد از خوردن حداقل لقمه ای از غذای صاحبخانه به قرائت قرآن مشغول می شوند. غذاهای خاص این منطقه در روز عاشورا و عزاداری ها  شامل نان های روغنی مخصوص از جمله  قتلمه، چاپاتی، قطاب و... می شود. یکی دیگر از آداب ترکمن های اهل سنت استان در این ماه، سرکشی از خانواده هایی است که در ماه محرم سال پیش یکی از اعضای خود را از دست داده اند. محبت اهل سنت به پیامبر اکرم(ص) و خاندان مطهر ایشان در اشعار «مختوم قلی فراغی» شاعر برجسته ترکمن نیز به نظم درآمده است.