آیین سوگواری چمر در ایلام

آیین های محرم در ایران

سوگواری های مخصوص ایام شهادت امام حسین  علیه السلام  یکی از مهم ترین مراسم های سوگواری عمومی در ایلام به شمار می رود. دراستان ایلام، بیرق های سبز و سرخ و سیاه بر بام منازل، سر درب مساجد، مغازه ها و ٦ فرا رسیدن ایام محرم را خبر می دهند و مردم آماده می شوند تا با شکوه هر چه تمام تر مراسم عزاداری سالار شهیدان را برگزار نمایند.

در ایلام رسم بر این است که بر نوزادی که تازه به دنیا آمده و اولین محرم حسینی را درک می کند لباس سبز می پوشانند. چراکه بر این باورند که نخست باید لباس سبز علوی را بر تن فرزند پوشاند لباس سیاه در استان ایلام از حرمت خاصی برخوردار است خصوصاً اگر این لباس سیاه را در ایام محرم برتن کنند. فرد عزادار، نزاع نمی کند و حریم و حرم دیگران را حفظ می کند. پدر و مادر، حق کتک زدن کودکانی را که لباس عزای حسینی بر تن کرده اند ندارند، چون بر این باورند که عزادار حسین  علیه السلام  مورد عنایت اهل بیت  علیه السلام  است. اغلب مردم ایلام لباس عزاداری امام حسین  علیه السلام  را تا اربعین بر تن می کنند و از هرگونه مراسم شادی پرهیز می کنند.
در دهه اول ماه محرم، در هر یک از روزها خانواده های ایلامی به تهیه نذری(انواع خورش ها و پلوها) آش رشته، حلیم و شربت می پردازند و به فقرا و نیازمندان و همسایگان و عزاداران می دهند.
از هفتم ماه محرم به بعد، مردم ایلام حمام رفتن، اصلاح سر و صورت و حتى شانه كردن را مكروه مى دانند. از این روز سفره هاى حضرت عباس علیه السلام در هر كوى و برزن بر پا مى شود.

از شب هفتم رفت و آمد دستجات از حسینیه ها و مساجد آغاز مى شود و شب تاسوعا و عاشورا خیابانهاى شهر مملو از جمعیت مى شود و این عزادارى تا ظهر عاشورا ادامه مى یابد.
شب عاشورا در ایلام شب احیاء است. در این شب مردم تا سحر بیدار مى مانند و پس از پایان عزادارى عمومى به منازل همسایه ها مى روند در هر محله و كوچه اى چند منزل به پخت حلیم مى پردازند و همسایه هاى دیگر شمع نذرى، چاى و شربت نذرى خود را در كنار دیگ هاى حلیم بین عزاداران تقسیم مى كنند.
مردم ایلام بر این باورند كه هر كس در شب عاشورا در پخت حلیم امام حسین علیه السلام كمك كند، حاجتش برآورده خواهد شد. در این شب زنان نیز در مجالس زنانه شركت كرده و خود را پریشان زده مى كنند.
صبح روز عاشورا، شهر یكپارچه عزا مى شود. دستجات عزادارى شكل مى گیرد. عزاداران بر شانه و پیشانى خود گل مى مالند. مراسم عزادارى در ظهر عاشورا با فریادهاى یا حسین به پایان مى رسد. در شام غریبان نیز مردم ایلام به عزادارى مى پردازند و از پخت و پز خود دارى مى کنند.
یکی از مراسم شاخص مردم ایلام در ایام محرم، نذری خبز العباس است که در دهه اول ماه محرم بین مردم توزیع می شود.

مراسم چمر در ایلام

یكی از آیین ها و رسومی كه هر ساله در ایام محرم ایلام از شكوه و جلوه خاصی برخوردار است مراسم چمر است؛ موسیقی چمر از آیین های سوگواری با قدمتی است كه با سرناودهل اجرا می شود و در این مراسم مردم ایل ها و روستاهای ایلام در محلی به نام «چمر جا» جمع می شوند كه همراه با نوای ساز و دهل و آواز همسرایان نوعی رقص را ارائه می دهند كه رقص سوگواری و عزاست و به چمری معروف است كه در نمایش تعزیه در ایام عاشورا و اربعین امام حسین  علیه السلام  نیز به كار می رود.
این مراسم معمولا در رثای بزرگ خاندان یك قوم و قبیله از سالیان دور در ایلام برگزار می شده است و تا حال هم زنده نگاه داشته شده است و جزو ادبیات شفاهی و فولكور و عامه غالب ایلامیان است در شهرها و روستاهای ایلام وقتی قومی دیده از دنیا فرو بندد مردم آن شهر و روستا برای آن شخص تازه متوفی كه بزرگ خاندان آن منطقه است مراسم عزاداری و سوگواری با شكوهی به نام چمر برگزار می كنند و از طوایف و ایلات مختلف و همجوار دعوت می كنند تا در این مراسم شركت كنند.
در روز مراسم چادرهایی برپا می شود و برای مهمانانی كه از دور و نزدیك آمده اند تدارك ناهار می بینند و حلیم نذری می دهند و در گرداگرد چادرهایی كه از قبل تدارك دیده شده است جمعیت شركت كننده در مراسم «چمری» جمع می شوند.
سپس نوحه خوان «چمری گو» ابیات زیبا؛ موجز و پرمحتوایی را در رثای بزرگ مرد تازه در گذشته آن طایفه می خواند كه اغلب این اشعار مثنوی كردی هستند یا بعضا آمیخته با زبان های لری و لكی می باشد و در كنار مرد «چمری گو» مرد دیگری به وسیله ساز دوزله و جفتان كه برخلاف همه سازهای ایرانی كه تك صدا هستند دوصدایی است و قابلیت همراهی با سازهای چند صدایی را دارد به همراه مردی دیگر با دهل، مرد مرثیه خوان یا چمری گو را همراهی و همنوایی می كنند كه شور و هیجان خاصی در جمعیت حاضر به وجود می آورد و بزرگان شهر و روستایی كه بزرگ خاندان خود را از دست داده اند بر سر و سینه می زنند و لباس سیاه می پوشند و بر پیشانی و شانه های خود گل رس می زنند و به نشانه عزا اعلام همدردی می كنند كه این مراسم با همین ویژگی ها و تفاسیر عینا برای سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام  در روز عاشورا و اربعین برگزار می شود.

منابع: ایلام امروز،شباویز،سیری در ایران،عشایر،سمتا