نستعلیق، خطی ایرانی است

متاسفانه هنر خوشنویسی نستعلیق نیز در خطر ثبت به نام کشوری دیگر قرار گرفته است. اما آیا خط نسعلیق غیر ایرانی است؟

در اکسپوی 2015 میلان نیز که به تازگی به پایان رسید، کشور امارات در پاویون خود، «خط نستعلیق» را به عنوان هنرش معرفی کرده و هیچ اشاره ای هم به سابقه و ریشه ی تاریخی این هنر در ایران نکرده بود. در همین حال، مسؤولان ایرانی حاضر در اکسپو در مدت چندماه برگزاری این رویداد هنری و پس از آن، به این تبلیغات هیچ واکنشی نشان ندادند.
«خط نستعلیق» یکی از معروف ترین و پرطرفدارترین شیوه های نگارش در خوشنویسی فارسی به شمار می رود. این خط از دیرباز توسط هنرمندان برای کتابت خط فارسی استفاده می شد و بسیاری از شاهکارهای ادبی این سرزمین با این خط نگارش و کتابت شده اند. نستعلیق را معرف روح و فرهنگ ایرانی می دانند و معتقدند در این هنر، روح زیبایی شناختی هنرمندان ایران به کمال متجلی شده است.
در برخی منابع، «میرعلی تبریزی» را مبدع نستعلیق می دانند، اما برخی نیز معتقدند میرعلی توانست این هنر را که پیش از او نیز وجود داشت، به صورت مستقل و با قوانین خاص کتابت کند و به شاگردانش بیاموزد. با این حال، این هنر از زمان میرعلی، یعنی دوره ی تیمور گورکانی حرکت اصلی و تکاملی خود را آغاز کرده است. در برخی رساله های قدیمی خوشنویسی، داستانی نقل شده که میرعلی شبی در خواب، پرواز غازهای وحشی را دید و حرکات سیال نستعلیق را از حرکات نرم بدن این پرندگان هنگام پرواز الهام گرفت. البته معلوم نیست این روایت تا چه اندازه صحت داشته باشد.
نستعلیق به سرعت خط محبوب ایرانی ها شد. در سال ۸۳۳ به فرمان شاهزاده بایسنقر میرزا که خوشنویسی صاحب نام بود، «شاهنامه بایسنقری» به خط نستعلیق جعفر تبریزی کتابت شد.

میرعماد مشهورترین نستعلیق نویس ایرانی است. این هنرمند توانست با هنر سرانگشتانش نستعلیق را به اوج شکوفایی و تکامل برساند و آن را به میراثی ماندگار برای هنر امروز ایران تبدیل کند.
خط میرعماد در دوران زندگی اش نه تنها در ایران و دربار صفوی، بلکه در دربار گورکانیان هند و پادشاهان عثمانی نیز آوازه ای بلند داشت.

گفته می شود که خط او را با طلا معاوضه می کردند و در هنگام مرگ، از ثروتمندترین مردان ایران بود، چنانچه خانه اش را وزیر وقت نتوانست بخرد.
میرعماد توانست پایه خط نستعلیق را چنان مستحکم کند که تمام صاحب نظران خطوط اسلامی آن را عروس خطوط نامیدند. قلم او بیشترین تأثیر خود را در عرصه خط نستعلیق گذاشته است.
در دوره ای که هنرهای ایرانی مانند مینیاتور، نگارگری و خوشنویسی با یکدیگر تلفیق شدند و شاهکارهای هنر ایرانی پدید آمدند، گستره ی این هنر به امپراتوری عثمانی و هند هم کشیده شد و هنرمندان آنجا شیفته هنر دست هنرمندان ایران شدند و به یادگیری آن پرداختند. شاید به همین دلیل است که امروز ترک ها و عرب ها به خودشان جرأت می دهند که برای ثبت این هنر به نام خودشان خیز بردارند و بخواهند نستعلیق را به اسم خودشان به دنیا معرفی کنند. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای عربی از نستعلیق با عنوان «خط الفارسی» یاد می شود.
تناسب این خط برای نگارش حروف مخصوص فارسی یعنی «پ»، «چ»، «گ» و «ژ» یکی از مواردی است که می توان به عنوان اصالت ایرانی این هنر به آن اشاره کرد. همچنین این شیوه از خوشنویسی، علائم زیر و زبر و پیش ندارد. از این خط بیشتر برای متون عادی و غیرمذهبی استفاده می شود.
مهاجرت هنرمندان ایرانی به هند درپی تحولات پس از پایان حکومت تیموری، دیگر دلیل گسترش خوشنویسی ایرانی در خارج از مرزهای ایران است. همچنین پس از به قتل رسیدن میرعماد به فرمان شاه عباس، بسیاری از خوشنویسان از دربار صفوی به دربار گورکانیان هند یا عثمانی رفتند و خط نستعلیق را در آن سرزمین ها رواج دادند و این هنر از آنجا در بسیاری از کشورهای اسلامی راه پیدا کرد.
پس از یک دوره رکود، نستعلیق در اوایل دوره قاجار جانی تازه گرفت و هنرمندان بزرگی آن را دوباره احیا کردند. محمدرضا کلهر با تغییراتی در سبک و روش میرعماد شیوه تازه ای را برای نستعلیق به وجود آورد که مناسب برای صنعت چاپ باشد.
میرعلی تبریزی، میرزا جعفر تبریزی، میرعلی هروی، محمدصالح اصفهانی، ابوتراب اصفهانی (ترابا)، میرزا غلامرضا اصفهانی و ... از نستعلیق نویسان معروف ایرانی هستند.
به نظر می رسد، اگر این بار هم مسؤولان به هشدارهایی که در زمینه ثبت این هنر به نام کشورهای دیگر داده می شود، توجه نکنند، دور از انتظار نباشد خطی که از آن به عنوان سمبل هنر ایران یاد می شود، از فهرست هنرهای اصیل ایرانی جدا شود و میراثی که یک روز میرعماد آن را با تکامل و شکوفایی هرچه تمام تر از خود باقی گذاشت به راحتی به تاراج برود.

منبع: ایسنا