تغذیه برای سلامت از نگاه امام رضا (علیه السلام)

در آموزه های دینی رعایت اصول خوردن و آشامیدن مورد تأکید جدی قرار گرفته است. امروزه تغذیه نامناسب را یکی از عوامل بسیار مهم در شکل گیری بسیاری از بیماری ها مانند: دیابت، چربی خون بالا و بیماری های قلبی و عروقی می دانند. امام رضا علیه السلام قرن ها پیش با اشاره به موضوعاتی چون تدبیر در خوردن و آشامیدن، تغذیه مناسب، آداب آشامیدن و  ... الگوی کاملی را برای پیشگیری از انواع بیماری ها مطرح کرده اند. در ادامه برخی از این تدابیر آمده است:

* یکی از سفارشات مهم امام رضا علیه السلام در این زمینه عدم پرخوری و سعی در میانه روی در خوردن است؛ یعنی نه آن قدر بخوریم که دچار بیماری پرخوری شویم و نه آن قدر کم بخوریم که نای حرکت نداشته باشیم. امام رضا علیه السلام می فرمایند: کسی که زیاد غذا بخورد از آن غذا تغذیه نمی شود و کسی که به اندازه غذا بخورد از آن غذا نفع می برد. (۱)

* امام رضا علیه السلام در یک توصیه کلی می فرمایند: خداوند تبارک و تعالی هیچ خوردنی و نوشیدنی را حلال نکرده است مگر آن که در آن سود و صلاحی بوده و هیچ خوردنی و نوشیدنی را حرام ننموده، مگر آن که در آ ن زیان و نابودی و فسادی بوده است، پس هر چیز سودمندی نیروبخش جسم، که باعث تقویت بدن است حلال شده است و هر چیزی که قوای جسمانی را از بین ببرد و یا موجب مرگ شود حرام است. (۲)

* امام رضا (ع) همچنین می فرمایند: به اندازه توان و میل خود در تابستان غذای با طبع سرد و در زمستان غذای با طبع گرم و در دو فصل دیگر غذای معتدل بخورید. امام رضا (ع) توصیه می کنند که سردی ها را در فصل گرم و گرمی ها را در فصل سرد مصرف کرده و در فصل معتدل بهار و پاییز از غذای معتدل استفاده کنید.

* همچنین امام رضا علیه السلام در بیانی حکیمانه می فرمایند: اِذا جُعْتَ فَکُل وَاِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِکَ البَولُ فَبُلْ، وَ ... چون گرسنه شدی بخور، چون تشنه شدی بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار کن، ...، که این ها مایه تندرستی است. (۴)

* امام رضا (ع) بر این باور بودند که باید غذا خوردن را با سبک ترین غذاها آماده کرد و می فرمودند: «به اندازه عادتت و بسته به وطنت و فعالیتت و زمانت، خوردن غذا را آغاز کن.» ایشان بعد از خوردن غذا به پشت دراز می کشیدند و پای راست را روی پای چپ می انداختند. ایشان شام شب را لازم می دانستند ولی بر کم خوردن تأکید داشتند و می فرمودند: «کسی که می خواهد تندرست و بدنی لاغر و چابک داشته باشد، از شام شبش کم کند.»

* امام رضا (ع) به شستن دست ها قبل و بعد از خوردن غذا بسیار اهمیت می دادند و می فرمودند که این کار نعمت را پایدار و همیشگی می کند. روایت است حاضران نشسته بودند خدمتکاران آب آوردند امام (ع) از حاضران خواستند که برای خوردن غذا دست هایشان را بشویند. البته فرمودند که هر کس دست هایش تمیز است، مانعی ندارد که نشوید. یکی از حاضران دستش کثیف بود ولی نمی خواست آن ها را بشوید. امام (ع) به او فرمودند: «دست هایت را بشوی، شستن اول برای ما است و شستن دوم برای خودت. اگر خواستی شستن دوم را ترک کن.» مقصود ایشان این بود که پیش از غذا در خوراک دسته جمعی که همگی با دست از یک ظرف غذا می خوردند، به سود همه است اما شستن پس از غذا فقط برای خود فرد مفید است. اگر کسی نمی خواهد بهداشت فردی را رعایت کند حق ندارد به دیگران آسیب برساند.

* امام رضا (ع) طبق روایتی برای جذب مواد غذایی در بدن و بهره حداکثری بدن از غذاها، نوشیدن آب در بین غذا را نهی کرده و فرموده اند: هر کس بخواهد که معده اش ناراحت نشود، در بین غذا آب نیاشامد تا وقتی که خوردن غذا پایان پذیرد. هر کس در هنگام خوردن طعام آب بخورد، بدنش مرطوب و معده اش ضعیف می شود و رگ ها جوهر و قوت غذا را نمی گیرند. (5)
همچنین در بحارالانوار، جلد چهار از امام رضا (ع) نقل شده است که نوشیدن آب بین غذا موجب تخریب دندان ها می شود و ایشان ما را از نوشیدن آب سرد پس از غذای گرم برحذر داشته اند. آن حضرت می فرماید: نوشیدن آب سرد پس از غذای داغ و شیرینی، باعث از بین رفتن و فساد دندان ها می شود.

* ایشان همچنین به خوردن خرما توصیه داشتند و می فرمودند: «من خیلی خرما را دوست دارم، زیرا پیامبر اکرم (ص) و همچنین امیرالمؤمنین (ع) خیلی به خرما علاقه داشتند و حسنین (ع) نیز همین طور بودند. زین العابدین (ع) و صادقین (ع) نیز علاقمندان به خرما بودند. پدرم موسی بن جعفر (ع) هم خرما را دوست داشت. من هم به خرما علاقه دارم. شیعیان ما نیز خرما را دوست دارند زیرا آن ها از سرشت ما آفریده شده اند ولی دشمنان ما به شراب علاقه دارند زیرا آن ها از شعله آتش آفریده شده اند.»

* ایشان همچنین بهترین خوراکی ها در دنیا و اخرت را گوشت و بهترین نوشیدنی ها را آب می دانستند و می فرمودند: «بر شما باد به روغن زیتون زیرا معده را پاک و اعصاب را تقویت می کند و بیماری فرسوده کننده را از بین می برد، اخلاق را نیکو می کند و به روح آرامش می دهد و اندوه و غم را می زداید. از میان میوه ها نیز انار بخورید زیرا هر حبه ای از انار که وارد معده شود، قلب را صفا و نور می بخشد و البته هیچ چیز نزد خداوند منفورتر و مکروه تر از پرخوری نیست.»

* امام (ع) خوردن تخم مرغ و ماهی با هم را بد عنوان کرده و می فرمایند: «یَنبَغی أن تَحذَرَ ... أن تَجمَعَ فی جَوفِکَ البَیضَ وَالسَّمَکَ فی حالٍ واحِدَةٍ؛ فَإِنَّهُما إذَا اجتَمَعا وَلَّدا القولَنجَ، ورِیاحَ البَواسیرِ، ووَجَعَ الأَضراسِ؛ باید از این بپرهیز که ... تخم مرغ و ماهی را هم زمان در معده گِرد آوری؛ چه، هر گاه این دو با یکدیگر گِرد آیند، قولنج، باد بواسیر و دندان درد به وجود می آورند. (6)

* امام رضا (ع) می فرمایند: غذای داغ نخورید چرا که حضرت علی (ع) می فرماید: «أتی النبی صلی الله علیه و آله بطعام فأدخل أصبعه فیه فاذا هو حار، قال: دعوه حتی یبرد، فانه أعظم برکة، وإن الله تبارک و تعالی لم یطعمنا النار؛ برای پیامبر (ص) طعامی آوردند، حضرت انگشتی در آن فرو برد و آن را سخت گرم یافت، فرمود: آن را رها کنید تا سرد شود زیرا آن برکتش افزونتر است و خداوند طعام گرم روزی ما نفرموده بلکه گرم کردن آن به دست خود ماست». (7)

پی نوشت ها:
١. طب الامام الرضا، صفحه ۱۴
٢. مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۳۳، ح ۲
٣. طب الائمة، ص ۱۳۹
٤. فقه الرضا، ص ۳۴۰
٥. کتاب فقه الرضا (ع)، صفحه ۳۴۶
٦. طبّ الإمام الرضا (ع)، صفحه ۶۳ و بحار الأنوار، جلد ۶۲، صفحه ۳۲۱
٧. عیون اخبارالرضا (ع)، جلد ۲، صفحه ۴۶