به بلندای آن ردا

«به بلندای آن ردا» اثر سید علی شجاعی در قالب یک اثر مکتوب داستانی است که از چند منظر اثری درخور اعتناست و در ژانر ادبی مرتبط با خود می تواند معرف اتفاقی تازه به شمار آمده و منشاء اتفاقاتی تازه در خلق داستان های تاریخی و دینی باشد.

به بلندای آن ردا/ نویسنده: سید علی شجاعی/ تاریخ چاپ: 1394/ 216  صفحه/ قیمت: 120000  ریال/ انتشارات نیستان

« به بلندای آن ردا» به گفته نویسنده آن، رمانی است که در ساعت پایانی عمر غادیه، معشوقه و همسر مامون می گذرد؛ ساعتی که از فردای شهادت امام رضا(ع)  آغاز می شود. راوی رمان مامون است و در این یک ساعت، مامون ضمن گفت و گو توسط غادیه محاکمه می شود و به اقتضای هر جمله، فلاش بک هایی به تاریخ هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا ورود به مرو و نیز ماجرای ولایت عهدی ایشان و بعد هم شهادت حضرت دارد. شجاعی این رمان را راوی، نقاط عطف این سه سال عمر شریف امام رضا(ع) می داند و معتقد است این اثر بیش از آن که تلاش برای وقایع نگاری داشته باشد به جنبه معرفتی و جایگاه والا و شگفت انگیز ولایی ایشان می پردازد.
نخستین موضوعی که درباره این رمان باید به آن توجه شود وجوه دراماتیک تاثیرگذار در روایت داستانی اثر است. «به بلندای آن ردا» از یک اتفاق داستانی شروع می شود که تا پیش از این کمتر در منابع داستانی و تاریخی درباره آن سخنی به میان آورده شده است و در کنار آن نویسنده زاویه دیدی را برای بیان آن برگزیده است که تا قبل از آن سابقه و جرات حرکت به سمت آن وجود نداشته یا کمتر دیده شده است.
بر همین اساس این اثر داستانی از نخستین سطرهای خود با روایت صحبت مأمون؛ خلیفه عباسی و معشوقه اش آغاز می شود. معشوقه که در بستر بیماری است و مأمون را وادار می کند که تا درباره اشتباهاتش از زمان آغاز ولایت عهدی تا شهادت امام رضا (ع)، به او توضیح دهد و توجیهات مأمون در کنار سوال و جواب های معشوقه است که در ادامه برای مخاطب این اثر محکمه ای را می گشاید که در آن مأمون در مقابل وجدان بیدار جامعه مخاطب داستان به محاکمه کشیده می شود.
از سوی دیگر بر خلاف تصور مخاطب این کتاب برای نخستین بار از زاویه شقی ترین مرد در دوران زندگی امام رضا (ع) به شرح زندگی و کرامات وی می پردازد و همین مسئله روایت داستانی این کتاب را بسیار خواندنی تر از آثار مشابهی کرده است که در صدد شرح زندگی امام رضا (ع) برآمده اند.
از همین زاویه متن این کتاب انباشته از فلاش بک هایی است که در دل روایت های داستانی این کتاب به زیبایی مخاطب را با سیر تاریخی زندگی امام رضا (ع) و فراز و فرودهایش آشنا می کند. نویسنده در این راه با تغییر زاویه دید خود توانسته با هنرمندی تمام و با استفاده از مستندات تاریخی متعدد، داستانی رئال و البته جزئی نگر و بسیار کامل از شرح زندگی امام هشتم را بازگو کند.

«به بلندای آن ردا» اما جدای از این، از زبانی فاخر نیز بهره می برد؛ زبانی که اگرچه در متون تاریخ و روایی از این دست می توان نشانی از آن گرفت اما در تجربه شجاعی با تغییراتی چند، قوام بیشتری به دست آورده است. شجاعی در این داستان و با بهره گیری از شیوه روایت داستانی تاریخ و در ضمن بهره گیری از فضا سازی ها مختص آن، به زبانی عاشقانه و پر احساس دست یافته که مخاطبانش تا پیش از این در چنین متن هایی کمتر تجربه اش کرده اند. از سوی دیگر این زبان تاریخی با وجود پایبندی به قواعد بیانی بسیار ساده و با بهره گیری از اصطلاحات و عبارت قابل فهم تدوین شده است. در کنار این مسئله بهره مندی نویسنده از توصیف هایی جزئی و دقیق و کارساز متن او را به شدت دقیق و در عین حال دلنشین و قابل اعتنا کرده است و خوانش آن را نیز به تبع آن برای مخاطب بسیار ساده و دلچسب قرار داده است.

روایت مدور

محمدرضا گودرزی نویسنده و منتقد در رابطه با این اثر می گوید: « نکته مثبت و مهم در این رمان شیوه روایت داستان است. شیوه روایت آن مدور است یعنی از آخر به اول می رسیم این هنر تکنیکی است که در اغلب رمان های مدرن انجام می گیرد. برای مثال در فصل دهم که فصل اول می شد، امام رضا شهید شدند و حال در ادامه داستان باید ببینیم که نویسنده چه می خواهد بگوید. در این زمان اغلب به سراغ چگونگی رخدادها می رویم و خود به خود شیوه روایت متفاوت می شود.
گودرزی اضافه کرد: در هر 10 فصل این کتاب یک مطلع و شروع دیده می شود که گفت وگویی با قادیه و مامون است. در این گفت وگو می باییم که قادیه منتقد همسرش یعنی امام رضا است، در طرف مقابل مامون نماد قدرت است و برای رسیدن به آن هر کاری می کند او برای حفظ قدرت برادرش را کشته است و در ادامه داستان می بینیم که او حتی همسرش و نزدیکانش را نیز از بین می برد. این موضوع باعث می شود که در دیدگاه او هیچ بهانه ای برای قدرت طلبی اش باقی نماند.در رمان به بلندای آن ردا نظم خاصی بر شیوه روایت حاکم است. بدین صورت که به بهانه هر اسم تداعی آن و روایت گذشته شروع می شود و نویسنده بر مبنای این تداعی ها بازگشت به عقب را برای مخاطب خود روایت می کند.
نکته دوم فنی در این کتاب که بسیار قابل توجه است این است که این بازگشت به عقب ها تبدیل به صحنه می شود در حقیقت نویسنده شخصیت ها را وادار کرده است تا خودشان سخن بگویند و این کاری است که اکثر نویسندگان انجام نداده و نسبت به آن بی توجه هستند.
او تصریح کرد: در آخر داستان کشمکش قادیه و مامون را در قالب همان گفت وگوها می بینیم. اینجاست که می فهمیم روایت ها در تاریخ تعیین کننده برداشت مردم هستند و هر کدام از این دو دوست دارند روایت را آنگونه که دلخواه خودشان است انجام دهند. به همین واسطه داستان براساس اینکه چه کسی آن را روایت می کند متفاوت می شود. در اینجا است که نقش راوی را به عینه می بینیم و می فهمیم که این راوی ها هسنتد که واقعیت ها را خلق می کنند. در پایان این بخش نیز مامون کتاب تاب تحمل روایت قادیه را ندارد او را می کشد تا خودش راوی باشد.
این رمان دارای راوی مرکب است که ترکیب دو راوی اول شخص می باشد البته چون راوی اصلی مامون است آنچه که غلبه دارد روایت او می باشد. نکته سوم مهم در این رمان توصیف آن است. اکثر نویسنده ها اشتباها فقط دغدغه روایت رخداد و ماجرا را دارند چرا که فکر می کنند فقط اتفاق مهم است. در حالی که اصل داستان هسته آن است و باید به توصیف آن هسته پرداخت. در حقیقت توصیف کاتالیزور یک داستان است و به آن عمق می دهد و این توصیف است که صحنه ها را برای مخاطب عینی می کند. به نظرم در این رمان توصیف به خوبی توانسته است کار خود را انجام دهد چرا که با خواندن تک تک صحنه ها آنها برای ما تداعی می شوند.»
می توان «به بلندای آن ردا» را یک تجربه جدید در خلق رمان دینی به شمار آورد که خوانش آن جدای از لذت بخش بودن، به صورتی فشرده سیری تاریخی از زندگی و سیره سیاسی و اجتماعی امام هشتم را با زاویه دیدی بدیع روایت می کند.

منابع: تسنیم/ فارس/ نیستان