محرم و صفر با رنگ و بوی جنوب

آیین های محرم در ایران

یکی از سنت های زیبای نواحی جنوب غربی در ماه محرم و صفر سبک نوحه خوانی، سینه زنی و نواختن سنج و دمام در این مناطق بوده که از سابقه طولانی برخوردار است.

در بندرعباس شور سینه زنی و نوحه خوانی گرمٍ اقوام  مختلف را می توان در روز عاشورا دید که این شهر را به نمایشگاهی متنوع از آیین های عزاداری اقوام تبدیل می کند. عده ای بر سر و سینه می زنند، عده ای زنجیر، عده ای تابوت و حجله با خود می برند، عده ای تعزیه می خوانند ، خیمه ها را می سوزانند، عده ای گِل (تبرک) بر سر و روی خود می مالند و زنان نیز که در گوشه و کنار هیات ها ایستاده اند به محض عبور دسته ها فرزندان خود را از زیر حجله و تابوت رد می کنند.
یکی از سنت های زیبای نواحی جنوب غربی در ماه محرم و صفر سبک نوحه خوانی، سینه زنی و نواختن سنج و دمام در این مناطق بوده که از سابقه طولانی برخوردار است. در شب های محرم بویژه دهه نخست آن، از غرب بندرعباس و سه راه جهانبار که عبور می کنی صدای سنج و دمام بوشهری ها به گوش می رسد.  کمی آن طرف تر در محله ششصد دستگاه بندرعباس ، جمعیت سیاه پوش و عزادار خوزستانی های مقیم بندرعباس را می توان دید که در آن صدای نوحه گرم خوزستانی گاه با بیت های عربی آمیخته می شود . هیات کردها نیز در میدان قدس بندرعباس و هیات کرمانی ها در مسجد قدس قرار دارند. در آن سوی شهر و چهارراه رسالت (گلشهر) و اطراف بوستان دولت ، صدای نوحه جانسوز نورآبادی ها و اهالی ممسنی شیراز و کهگیلویه و بویراحمد و دیگر هموطنان لر مقیم بندرعباس به گوش می رسد و و همین حکایت در منبر و هیات آذری ها نیز برپاست. گوشه هایی از آیین محرم را در زیر با هم مرور می کنیم.

طبخ حلیم در خمره های گِلی (جُم)

طبخ حلیم در خمره های گِلی (جُم) ازروز پنجم محرم ، به سبکی خاص در منبرهای (حسینیه های) شهرستان فین آغاز می شود.  این مراسم قدمتی 400 ساله دارد. جُم یا همان خمره حلیمی، ظرفی به بلندی تقریبی یک متر و مخروطی شکل است. خمره های مخصوص پخت حلیم را از «لشتغان» که از گذشته مرکز سفالگری هرمزگان بوده خریداری و بدنه بیرونی آن را با موی بُز و گِل اندود می کنند. سپس در چاله هایی که قبلاً تعبیه شده گل می گیرند تا ثابت شود و تکان نخورد. این کار هنگام افروختن آتش مانع از ترکیدن خمره سفالی می شود. هیزم برای پخت حلیم از کنده درخت نخل یا تافال است و با فاصله در کنار خمره ها قرار می گیرد.

مراسم ویژه علم پیغمبر(ص) در شهرستان میناب

شاید بتوان گفت پرشورترین مراسم علم در استان هرمزگان مربوط به میناب است که در استان معروف است و این مراسم از صبح پنجم محرم شروع شده ، علم در آب رودخانه غسل داده می شود،  علم های دیگر به استقبال آمده و به عزاداری می پردازند و مراسم تا غروب ادامه پیدا می کند.

غسل علم

از دیگر علم ها می توان از 12 علم منبر گُپ نام برد. 12 علم منصوب به 12 امام که برای غسل دادن آن را به دریا برده و با آداب خاصی این مراسم را برگزار می کنند. در روزهای مختلف محرم افرادی که نذر این علم را دارند آن ها را به خانه های خود دعوت کرده تا در خانه های آن ها به عزاداری بپردازند.

سنگ زنی (چک چکو)

این مراسم همراه با علم گردانی است. دسته ی سینه زن دایره وار علم جریده (حضرت عباس(ع)) را درمیان می گیرند و همراه با نوحه خوانی به جای سینه زدن دو قطعه سنگ کوچک را همراه با چرخش موزون به هم می زنند. سنگ زنی گاهی در بعضی از حسینیه های هرمزگان اجرا می شود.

پرسه تابوت

از روز هفتم محرم بعضی از حسینیه ها تابوت را با پارچه های رنگین نذری و آیینه کاری و گاه شمشیر تزئین می کنند و همراه با علم در محله ها می گردانند. علاوه بر دسته سینه زن، نوازندگانی با دُهل ، تابوت را همراهی می کنند.

حجله گردانی

در اینجا می توان از آیینی به نام 'رقص حجله' نام برد. حجله گردانی که به حجله قاسم معروف است شامل اتاقکی چوبی با ابعادی در حدود یک ونیم در دو متر است که با آیینه های بزرگ ، قالیچه ، پارچه های رنگین و انواع وسایل تزئینی آراسته می شود. این مراسم در شب نهم محرم برگزار می شود و روز عاشورا این حجله زیبا به خون حضرت قاسم آغشته می شود.

حنابندان

مراسم حنابندان حضرت قاسم اگرچه گوشه ای از مجلس تعزیه حضرت قاسم است اما گاه حنابندان جداگانه و در مجلس روضه خوانی شب نهم محرم اجرا می شود. خواندن اشعار سوزناک به شکل همسرایی، همراه با سینی های حنا ، شیرینی و شمع مراسم را بسیار حزن انگیز می سازد.

محرم در جزایر خلیج فارس

محرم در کیش

صبح روز عاشورا ، بعضی ها در خانه خود نخود پخته ، فرنی یا حلوا درست می کنند و به عنوان صبحانه برای شب زنده داران حسینیه می آورند.در صبح عاشورا دیگر از سینه زنی و روضه خوانی خبری نیست و ملا از صبح تا ظهر ٜمقتل ٜ می خواند. در سالهای اخیر ٜمقتل  عبدالزهرا ٜ می خوانند ، اما قبلا فقط ٜمقتل ابی محنف ٜ می خواندند.همین که ملا شهادت امام را بیان کرد، از منبر پایین می آید. در این جا یک نفر از جای خود بلند می شود و در حالی که پرچمی را به حالت افقی در جلوی خود نگه داشته است ، با صدایی حزین شروع به خواندن و راه رفتن درحسینیه می کند: «ذوالجناح اقبل من المیدان خالی واویلا ، ای وای حسینا ...» در این لحظه همه مردم از جای خود بلند می شوند و همراه ملا و پشت سر او ، داخل حسینیه ، شروع به دور زدن می کنند و بعد از هر بیت مرثیه خوان ، عبارت ٜای وای حسینم واویلا ای وای حسینم" را تکرار میکنند.

علم شمشیری در قشم

بزرگان و معتمدین شیعه که در روستای «حمیری» قشم زندگی می کنند و از طایفه ای به نام «حیدرآبادی ها» که از شیعیان مهاجر عربستان می باشند و از 900 سال قبل در این جزیره زندگی می کنند، آیین سنتی علم بندان و علم گردانی را مرسوم ساخته اند. مردم در روز هفتم محرم در حرکتی زیبا از روستا به شهر رفته و کیلومتر ها  از مسیر صحرا و بیابان خشک را به سوی شهر طی می کنند.شیعیان قشم معتقدند «علم شمشیری» که شمشیری منقوش به آیات قرآنی بر بلندای آن نصب است متعلق به شاه نجف است و با گذشت 9 قرن، همچنان عزاداران امام حسین (ع) را همراهی می کند.روستای حمیری در روز هفتم محرم میزبان کاروان عزادار حسین(ع) است. اهالی حمیری با نان و حلوا رسم مهمان نوازی خود را به جا آورده و با نوشاندن شربت خنک و دادن نقل ونبات به کودکان از مهمانان خود پذیرایی می کنند.بعد از ظهر آن روز عزاداران همراه با «علم شمشیری» ، با مرثیه خوانی و سینه زنان از مسیر صحرای گدار قشم، به سمت شهر حرکت و با به صدا در آوردن شیپوری که از جلد (لاک) صدف دریایی است و در اصطلاح محلی "گور" نامیده می شود، خبر حرکت این کاروان را اعلام می کنند.

تعزیه جزیره خارک

تعزیه جزیره خارک با قدمتی بیش از 250 سال هر ساله به میزبانی شرکت نفت فلات قاره و در کنار آرامگاه «میر محمد حنفیه » برگزار می شود. بازیگران این تعزیه هم شامل کارکنان شرکت نفت و هم بومیان جزیره هستند و با توجه به اینکه جمعیت جزیره 60 درصد شیعه و 40 درصد سنی هستند، هم شیعیان و هم اهل تسنن در اجرای آن نقش دارند.