حال و هوای گرگان در ایام عزای سالار شهیدان

آیین های محرم در ایران

گرگان یکی از شهرهایی است که از دیرباز آداب و رسوم خاص خود را برای ایام محرم دارد یکی از این آیین ها طوق بندان است که ثبت ملی شده و در دهه اول محرم در محله های تاریخی گرگان توسط اهالی و هیات ها اجرا می شود.

طوق بندان که عنوان اصلی آن، پاطوقی است از دو بخش طوق شوران و طوق بندان تشکیل شده که به پاطوقی ختم می شود. طوق ها علم های یک شاخه عمودی هستند که از قطعات مختلفی مانند چوب پنج متری و یک سری قطعات برنجی و فلزی که آیات مختلف بر روی آن حکاکی شده است، تشکیل شده اند.
در هر شبی كه مسئولان هیأت های آن محله اقدام به راه اندازی دسته سینه زنی و گسیل سینه زنان به محلات دیگر می كنند فردای آن روز عصر اهالی همان محل از پیر و جوان دور هم جمع شده و قطعات طوق را كه متشكل از چوب (دسته)، پارچه و قطعه های فلزی و قپه است را در یك مجمع گذاشته و بالای دست قرارمی دهند و به صورت دسته و ذكر نوحه و مصیبت و صلوات به محلی كه باید این وسیله سنگین چوبی و فلزی نصب شود، حركت می كنند. در این بین تعدادی از اهالی که نذوراتی دارند نیز در این روز آن را ادا می كنند.

اولین روز برای نصب طوق محلات گرگان روز چهارم محرم است.روز چهارم محرم طوق محله میرکریم و روز پنجم محله نعلبندان بزرگ نصب می شود؛ محله نعلبندان بزرگ شامل محله های نعلبندان، میخچه گران و پاسرو است.
در روز ششم طوق محله سبزه مشهد بزرگ، یعنی سبزه مشهد، سرچشمه و دباغان بر تکایای آن محله نصب می شود، روز هفتم پاطوقی محله میدان بزرگ یعنی میدان عباسعلی، دربنو، دوشنبه ای و شاهزاده قاسم بسته می شود و مراسم طوق بندان بعد از نماز ظهر و قبل از نماز مغرب و عشا اجرا می شود.
این طوق ها پس از بسته شدن و انجام مراسم خاصی دور میدان گردانده شد و تا روز 28 صفر که گرگانی ها به آن چهل و هشتم می گویند نصب خواهد بود. در 28 صفر طوق ها به پایین آورده می شود و اجزای آن را از هم جدا می کنند تا محرم سال آینده در مکان های خاص خودش نگهداری می شود.
غذایی که در این مکان ها اطعام می شود پلو مرغ با ساک است؛ ساک سوپ اسفناجی است که در کنار پلو مرغ، سرد سرو می شود، این غذا مختص شهر گرگان است.

مردم گرگان، یک هفته پیش از آغاز محّرم، با غبارروبی مساجد و تکایا به استقبال ماه پیروزی خون بر شمشیر می روند؛عزاداری سالار شهیدان در این شهر، همانند سایر مناطق کشور از نخستین شب محرم آغاز می شود.
معمولا پس از اجرای مراسم عزا و نوحه خوانی در مساجد این شهر، عزاداران در پای منبر وعظ علما و روحانیون می نشینند و ضمن آشنایی بیشتر با مسائل شرعی، از معارف دینی بهره مند می شوند.

از شب هفتم محرم، علم گردانی در کوچه ها و خیابان های گرگان آغاز می شود که البته اجرای این برنامه در روز تاسوعا، نمود بیشتری پیدا می کند.در قدیم، هر محله ای یک روز را برای علم گردانی به خود اختصاص می داد.

در گرگان، رسم است که هیئت عزاداری هر مسجد به عنوان مهمان به مساجد دیگر برود که این دیدار، بازدیدی را نیز در پی دارد و معمولا در همان شبی که دیدار صورت گرفته است، جای مهمان و میزبان عوض می شود.در محلات قدیمی گرگان تكایای خاصی وجود و هر ایل و قوم و هر صنفی تكیه مخصوص خود را دارد.

محله هایی چون "دربنو"، "پاسرو"، "میخچه گران"، "سرپیر"، سبزمشهد"، سرچشمه" و "چهار راه (میدان) عباسعلی" از اماکن قدیمی گرگان محسوب می شوند و تکایایی که نامشان برگرفته از همین محله ها است، در این مکان ها برپا می شوند.
امامزاده عبدالله بن موسی بن جعفر علیه السلام  از مراکز زیارتی مشهور گرگان است و روز عاشورای حسینی، دسته های زنجیرزن و سینه زن به صورت جداگانه، به شكلی خاص و با نظم و ترتیب در مزار شهدای شهرستان گرگان واقع در این امامزاده به عزاداری می پردازند. پس از برگزاری این مراسم، دسته های عزدارای به صورت مجتمع در قدمگاه حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام  واقع در میدان عباسعلی گرگان گردهم آمده و به یاد ظهر روز عاشورا نماز جماعت ظهر و عصر را اقامه می كنند.

عزاداری سالار شهیدان در مساجد و تکایای گرگان، در سیزدهمین شب محرم (مطابق با شب سوم امام حسین علیه السلام ) پایان می یابد اما اقامه عزای شهید مظلوم دشت نینوا با برگزاری مجالس روضه خوانی تا 28 صفر ادامه پیدا می کند.

گفتنی است، روز 28 صفر که مصادف با رحلت پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام است، در گرگان به عنوان چهل و هشتم (چهل و هشتمین روز شهادت سیدالشهداء) معروف است.

منابع:مهر،گرگان نیوز،گلستان24،باشگاه خبرنگاران جوان