عدسی چیست؟

چکیده

عدسی از جمله ابزارهایی است که نور در اثر عبور از آن می شکند. عدسی ها معمولا در ساخت عینک به کار می روند. عدسی ها نیز مانند آینه ها دارای تصویر حقیقی و مجازی هستند. عدسی ها انواع گوناگونی دارند. مانند عدسی های واگرا و همگرا، که در ادامه به توضیح آن ها خواهیم پرداخت.

اهداف

دانش آموز با عدسی و انوع آن آشنا شود.
فرق عدسی همگرا و واگرا را بداند.
با کاربردهای عدسی آشنا شود.

شرح درس

عدسی  قطعه ای شیشه ای و یا پلاستیکی شفاف است که نور هنگام عبور از آن می شکند. در ساخت عینک طبی، ذره بین، دوربین های عکاسی و دوربین های شکاری، تلسکوپ و میکروسکوپ از عدسی استفاده می شود. در گذشته نیز از نوعی عدسی برای متمرکز کردن نور خورشید و روشن کردن آتش استفاده می شده است.

به طور کلی عدسی ها از نظر شیوه شکست نور در آن ها به دو دسته تقسیم می شوند:
1- عدسی های هم گرا که به آن ها محدب یا کوژ نیز گفته می شود، در این نوع عدسی پرتوهای نور بعد از تابش و گذر از عدسی دچار شکست می شوند و به همدیگر نزدیک می شوند. این نوع عدسی اشیا را بزرگ تر نشان می دهد. بنابراین در ساخت ذره بین، تلسکوپ و میکروسکوپ استفاده می شود. عینکی که افراد دوربین از آن استفاده می کنند نیز از عدسی همگرا ساخته شده است. عدسی هم گرا معمولا از وسط برجسته است و دارای کناره های نازکی می باشد. خوب است بدانید که ذره بین یک نوع عدسی هم گرا محسوب می شود که از اجسام ریز و کوچکی که در فاصله ی کانونی قرار دارند، تصویر بزرگ تر و مستقیم تری را تشکیل می دهد.

2-  عدسی های واگرا که به آن ها عدسی های مقعر یا کاو نیز گفته می شود. عملکرد  این نوع عدسی برعکس عدسی همگرا است. در این  نوع عدسی پرتوهای نور بعداز تابش و گذر از عدسی دچار شکست نور می شوند و از هم دور می شوند. این نوع عدسی ها اشیا را کوچک تر نشان می دهند. در عدسی های واگرا، انحنا رو به درون است. در نتیجه وسط آن از کناره های آن نازک تر است. عینکی که اشخاص نزدیک بین به چشم دارند از عدسی واگرا ساخته شده است زیرا عدسی واگرا پرتوهای نور را از هم دور می کند. ولی در عدسی همگرا برعکس این اتفاق می افند، یعنی پرتوهای نور بعد از عبور از عدسی همگرا به هم نزدیک و در یک نقطه جمع می شوند.

آزمایش کنید
شمع، کبریت، کاغذ و یک ذره بین تهیه کنید. شمع را روشن کرده و ذره بین را بین شمع و صفه کاغذ قرار دهید. حال ذره بین را آن قدر جابه جا کنید که تصویر شعله شمع روی کاغذ تشکیل شود.

به وسیله عدسی را می توان تصویر اجسام را روی پرده نمایش داد.

کانون عدسی

کانون عدسی نقطه ای است که پرتوهای نور بعد از عبور از عدسی در آن جمع می شوند. به این نقطه کانون گفته می شود. در عدسی محدب نقطه کانونی، مثبت است، یعنی بعد از این که نور به عدسی تابیده می شود و از آن عبور می کند، نقطه کانونی در جلوی عدسی تشکیل می شود. در عدسی مقعر نقطه کانونی، منفی است، یعنی بعد از این که نور به عدسی تابیده می شود و بازتاب می کند، نقطه کانونی در همان سمت تابش نور تشکیل می شود.

ذره بین در واقع تصاویر غیر واقعی به شما نشان می دهد. اگر شیئی را زیر ذره بین بگیرید، آن شی بسیار بزرگ تر از چیزی که هست نشان داده می شود. زیرا همان طور که گفتیم ذره بین یک عدسی همگرا است و پرتوهای نور بازتاب شده از شی بعد از عبور از ذره بین  از هم دور می شوند.

کاربردهای عدسی

همان طور که گفتیم از عدسی در ساخت انواع عینک ها، دوربین ها و تلسکوپ ها استفاده می شود. مشاغل گوناگونی نیز وجود دارند که از عدسی به طور مستقیم در کار خود استفاده می کنند.

فعالیت

با مطالعه و تفکر و پرس و جو از اطرافیان خود، مشاغلی که در آن ها از عدسی استفاده می شود و نوع استفاده از آن را در جدولی مانند جدول زیر بنویسید.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: نسیم گوهری

تنظیم: مرجان سلیمانیان