تقلید در موسیقى آفت خلاقیت

واقعیتى انكارناپذیر كه نسل نو آوازخوانان سنتى، هیچ گاه نتوانسته اند، چنان كه باید چراغ فرهنگ گفتارى حوزه موسیقى سنتى را فروزان نگاه دارند. این مسأله آن چنان نیازمند بازشكافى، تفصیل و ارائه ادله و نظر است كه در چنین گفتارى نمى گنجد و اصولاً نیازمند صرف زمان بسیار است.

اگرچه ناامیدانه آغاز كردیم، اما مى توان از میان همین نسل، معدودى را سراغ گرفت كه پاره اى پایبندى ها و قدرى سررشته ها را در حوزه آوازسنتى كسب كرده و آن را محملى براى رسیدن به مقصد قرارداده اند.این كوتاه را بهانه اى براى گفت وگو با «سینا سرلك» قرارداده ایم. آوازخوانى كه 14 سال را در محضر «محمدرضا شجریان» گذراند و علاوه بر آن، با بهره گیرى از موسیقى غنى بختیارى، لحنى ویژه به آواز خود داده است.

آیا شاگردى در محضر یك استاد (محمدرضا شجریان) مى تواند منبعى كافى براى كسب مهارت هاى لازمه رشته آواز باشد؟

استاد شجریان در حال حاضر، جامع الشرایط ترین فرد در حوزه آواز سنتى است كه این مسأله هم در حوزه عمل و هم در حیطه نظر در مورد ایشان صدق مى كند، اما خب! در این مدت از اكثر كسانى كه مى شناختم و یا دوستان معرفى مى كردند بهره مند شده ام تا بلكه به تجربیات تازه ترى در حوزه آواز دست پیدا كنم. ضمن آن كه باید بگویم، بهره مندى از دانش و تجربه استاد «صدیق تعریف» یكى از تجارب خوب من است و ایشان نیز بر گردن من حق زیادى دارند.

نظر شما درباره تقلید اكثر آوازخوانان از استاد شجریان چیست؟

آقاى شجریان، هنرمندى است با ویژگى هاى مستقل به لحاظ فیزیولوژى حنجره و از نقطه نظر شخصیت درونى. خب مسلم است آوازى كه ایشان مى خواند، به لحاظ دو خاستگاهى كه ذكر آن رفت، رنگ خود را دارد و اصولاً ویژه ایشان است. از لحاظ فن و قدرتمندى هم كه هیچ نیازى به تعریف و تمجید من نیست. اما مشكل این است كه به دلیل اقبالى كه نسبت به هنر ایشان وجود دارد، هر كس كه وارد این وادى مى شود. خود را به سمت و سوى خوانندگى ایشان و شیوه و روش هنرى شجریان مى برد.

به هر شكل شما مى بینید، نتیجه چنین رویكردى آن شده است كه رنگ و گفتمان جدیدى از آواز به ندرت مشاهده مى شود و اكثر قریب به اتفاق، به دنبال اقبال احتمالى مردم از تقلید صرف هنر استاد شجریان رفته اند. باور كنید كه آقاى شجریان، خودش هم از این مسأله راضى نیست. به هر حال ایشان، به عنوان هنرمندى كه 50 سال از عمرش را صرف این كار كرده است، علاقه دارد این رشته از موسیقى، رشد كند و شاخ و برگ هاى بیشتر و تازه ترى بر تنه آن بروید اما فعلاً كه شرایط این گونه است.

خود شما چطور؟ آیا از شجریان تقلید نمى كنید؟

به عقیده من تقلید، شرط اول رسیدن به گفتمان مستقل در هر هنرى است. اما آن چه تبدیل به آفتى براى هنر مى شود، ماندن در شرایط تقلید است. من گمان مى كنم كه در حال بیرون آمدن از چنین شرایطى هستم و تجربه هاى تازه اى را در آواز به دست آورده ام. اما در مورد پرسش شما حرف دیگرى هم دارم و آن نیز دعوتى است از دوستان جوان هنرمند كه ضمن تحقیق در سبك هاى گوناگون آوازى به شرایط تازه ترى در هنر دست پیدا كنندچرا كه این تنها راه براى رشد آوازخوانى است.

در حال حاضر برخى مى گویند مقام آوازخوان از نوازنده بالاتر است و یا بالعكس. شما این نظر را چگونه ارزیابى مى كنید؟

موسیقى ملى در شرایطى نیست كه چنین چیزهایى مطرح شوند. شرایط فعلى موسیقى، فقط و فقط نیازمند همدلى و همراهى همه فعالان این هنر، اعم از نوازنده و خواننده و ترانه سرا و ... است. من هیچ گاه انگیزه طرح این حرف ها را به طور جدى درك نكرده ام. كار خواننده بدون حضور نوازنده ناقص است، همان گونه كه ساز تنها و یا یك كار اركسترال تنها بدون حضور آوازخوان مدت زیادى در خاطره ها نمى ماند. همه این مؤلفه ها به هم ربط دارند و هیچ یك بدون دیگرى مدت زیاد دوام نمى آورد.

بیش از هر چیز نقش چه چیزى را در رشد و اعتلاى موسیقى ملى مؤثر مى بینید؟

به این سؤال معمولاً پاسخ هاى یكسانى داده مى شود اما من در این جا مى خواهم به نكته اى اشاره كنم كه متأسفانه زیاد به آن توجه نمى شود و آن رعایت اخلاق در موسیقى است.

و به عنوان سخن آخر از كارها و كنسرت ها بگویید؟

در حال حاضر، علاوه بر آن كه گاه گاه به عنوان خواننده اركستر ملى فعالیت هایى دارم، با اركستر ملل به سرپرستى «پیمان سلطانى» همكارى مى كنم.

علاوه بر این در گروه «قمر» به سرپرستى «نوید دهقان» هم همكارى دارم و اجرایى هم در تالار اندیشه حوزه هنرى به همكارى همین گروه داشته ایم. با اركستر ملل هم در تالار بزرگ كشور اجرا كرده ام و تجربه خوبى از كار با آن داشته ام. در ضمن، كاستى را هم آماده انتشار دارم كه بزودى وارد بازار موسیقى مى شود. علاوه بر این كه به تازگى برخى فعالیت ها را هم در حوزه سینما شروع كرده ام كه باید دید چه خواهد شد.

حسین افسون ( روزنامه ایران )