سفر به منظومه شمسی

زمین یکی از سیارات در منظومه شمسی است. می دانید که نزدیک ترین همسایه کره زمین، ماه است، زمین در منظومه شمسی همسایه های بسیار دیگری نیز دارد که هر کدام در فاصله های مختلف از آن قرار دارند و شما ممکن است نام بعضی از آن ها را شنیده باشید، مانند عطارد، زهره.

اهداف

دانش آموز با منظومه شمسی و مفهوم آن آشنا شود.
دانش آموز با سیاره های مختلف آشنا شود.
دانش آموز موقعیت سیاره ها در منظومه شمسی را بشناسد.

شرح درس

منظومه شمسی مجموعه ای از سیارات است که زمین و خورشید هم در آن دسته قرار می گیرند. در واقع منظومه شمسی از تعدادی اجرام آسمانی که در مدار خورشید در حال حرکت هستند تشکیل شده است. این اجرام آسمانی شامل سیاره ها، سیارک ها، تعدادی قمر، و مقداری گرد و غبار و گاز می باشند که منشا پیدایش آن ها به حدود 5 میلیارد سال قبل بر می گردد.

سیاره های منظومه ی شمسی عبارتند از:
 سیاره ماه
 سیاره عطارد
 سیاره زهره
 سیاره زمین
 سیاره مریخ
 سیاره مشتری
 سیاره زحل
 سیاره سیاره اورانوس
 سیاره نپتون
 سیاره پلوتون

خورشید در وسط منظومه شمسی قرار دارد که نور زرد رنگی دارد. در اطراف خورشید 8 سیاره در گردش هستند که زمین نیز یکی از آن هاست. در واقع همه سیاره ها به دور خورشید می چرخند، و بعضی از سیاره ها نیز به دور خود می چرخند، اما سرعت چرخش و حرکت آن ها با هم متفاوت است.  حال می خواهیم  شما را با برخی از سیاره های منظومه شمسی آشنا کنیم.

سفر به منظومه شمسی

عطارد

نام دیگر این سیاره "تیر" است. این سیاره اولین و نزدیک ترین سیاره به خورشید است. حال می توانید حدس بزنید که نزدیک بودن به خورشید چه ویژگی برای سیاره عطارد ایجاد کرده است؟ بله درست حدس زدید. این سیاره داغ ترین سیاره است. به طوری که هیچ موجود زنده ای در آن وجود ندارد و انسان نمی تواند روی آن فرود بیاید. این سیاره جو ندارد، به همین دلیل نمی تواند در خود دما را نگه دارد، بنابراین در شب و روز دمای آن با هم تفاوت زیادی دارد. عطارد کمی از ماه بزرگ تر است. عطارد هم به دور خود و هم به دور خورشید می چرخد، یک بار چرخش آن به دور خود 59 روز، و یک بار چرخش آن به دور خورشید 88 روز طول می کشد.

زهره

نام دیگر سیاره زهره "ونوس" است و یکی از سیاره هایی است که به آسانی می توان آن را در آسمان پیدا کرد. زهره نزدیک ترین سیاره به زمین است، بنابراین آن را صبح ها و عصر ها در محل طلوع و غروب خورشید می توانید ببینید. این سیاره بسیار پر نور است و به دلیل نزدیکی به خورشید بسیار دمای بالایی دارد و داغ است، بنابراین در آن نمی توان زندگی کرد. زهره روشن ترین ستاره بعد از خورشید و ماه است، این سیاره هیچ گاه از خورشید فاصله زیادی نمی گیرد، بنابراین بعد از غروب و قبل از طلوع خورشید می توان آن را دید. زمانی که سیاره زهره در آسمان شب و در شرق خورشید دیده می شود، آن را ستاره شبانگاهی، و هنگامی که در غرب خورشید باشد، در هنگام سحر می توان آن را دید به آن ستاره صبحگاهی می گویند. سال های بسیار دور گالیله دریافت که سیاره زهره نیز مانند ماه گاهی به صورت هلال، و گاهی نیز به صورت قرص کامل قابل مشاهده است. وقتی این سیاره در نزدیک ترین فاصله از زمین قرار می گیرد، به صورت هلالی نازک می توان آن را دید. به دلیل حرارت بسیار بالای زهره سطح آن خشک و کاملا متروک است و اثری از حیات در آن دیده نمی شود. حرکت زهره به دور خورشید از حرکت زمین به دور خورشید سریع تر است، طوری که هر 584 روز یک بار از زمین جلو می افتد، اما حرکت زهره به دور خودش بسیار آهسته است، طوری که 243 روز طول می کشد تا زهره به دور خود بچرخد، در صورتی که زمین هر 24 ساعت یک بار به دور خود می چرخد.

مریخ

سیاره بعدی مریخ است. مریخ دارای خاک قرمز رنگی است که باعث می شود از زمین سرخ رنگ دیده شود. مریخ کوچک تر از زمین است . این سیاره هر 2 سال یک بار به دور خورشید می چرخد، مریخ از زمین سردتر است و علت آن این است که از خورشید دورتر است، دانشمندان معتقد هستند که در مریخ آب وجود دارد، ولی آب ها یخ زده اند، با این که شرایط زندگی در مریخ وجود دارد ولی تاکنون موجود زنده ای روی آن کشف نشده است. این سیاره دارای اتمسفری رقیق است. سطح سیاره مریخ داری آتشفشان خاموش و گودال است و در واقع سطحی شبیه سطح بیابان در زمین دارد. در سال 1976 اولین انسان به کره مریخ پا گذاشت. هر سال مریخی برابر با دو سال زمین است.

پرسش:
 اگر در کره مریخ متولد می شدید، اکنون چند ساله بودید؟

راهنمای معلم:

معلم می تواند برای تدریس سیارات از دانش آموزان بخواهد که فرض کنند سفینه آن ها در مریخ فرود آمدده است، سپس از آنها بخواهد برای دوستان خود در زمین نامه ای بنویسند و سیاره مریخ و موقعیت را توضیف کنند. این کار ضمن پرورش خلاقیت دانش اموزان، آن ها را به تفکر و تعقل درباره ویژگی های سیارات وا می دارد.

مشتری

سیاره بعد از مریخ، مشتری است، این سیاره بزرگ ترین سیاره در منظومه شمسی است. مشتری چهارمین جرم درخشان آسمان بعد از خورشید، ماه و سیاره زهره محسوب می شود. مشتری دارای 4 قمر بزرگ است. این سیاره هر 12 سال یک دور به دور خورشید، و هر 10 ساعت یک بار به دور خود می چرخد. خوب است بدانید این سیاره یک سیاره گازی بسیار بزرگ است و بیشتر از گاز هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است. اندازه آن به حدی بزرگ است که حدود 1400 کره زمین در آن جای می گیرند.

زحل

این سیاره در واقع بسیار زیبا است، زیرا دور آن حلقه های روشن زیادی وجود دارد، زحل به شکل گاز است و مواد صخره ای ندارد، زحل که نام دیگر آن کیوان است، چگالی بسیار کمی دارد، طوری که اگر روی آب بیفتد، روی آن می ماند. زحل هر 29 سال یک بار به دور خورشید می چرخد. مجموعه حلقه های زحل، بزرگترین و پیچیده ترین حلقه ها در منظومه شمسی هستند که تا صدها هزار کیلومتر از سیاره فاصله گرفته اند.

اورانوس و نپتون

این دو سیاره در فاصله بسیار دوری از خورشید قرار دارند، به همین علت خیلی سرد هستند. نپتون آخرین سیاره منظومه  شمسی است. این دو سیاره آبی رنگ هستند و دلیل آن این است که گاز متان حاضر در جو نپتون رنگ سرخ را جذب کرده و آبی حاصل از طیف نوری خورشید را بازمی تاباند.  اورانوس و نپتون تقریباً به اندازه یکدیگرند و بخش اعظم آن ها از گاز و گازهای مایع تشکیل شده است. هر دو سیاره، تعدادی قمر و حلقه دارند، و جزء جهان های سرد به حساب می آیند. دمای ابری که اورانوس و نپتون بر فراز خود دارند، حدوداً 200 درجه سانتیگراد است.

فکر کنید

به نظر شما چرا هرچه سیاره ها از خورشد دورتر باشند زمان گردش آن ها به دور خورشید بیشتر می شود؟
در نوشتار بعدی به شرح زمین در منظومه ی شمسی خواهیم پرداخت.

مرکز یادگیری سایت تبیان، تهیه: نسیم گوهری

تنظیم: نسرین صادقی