سفر به خوزستان و دیدن زیباترین آیین های عزاداری

آیین های محرم در ایران

مردم خونگرم خطه جنوب ایران،سالیان سال است که در ایام محرم و صفر عزاداری های خاص و ایین های زیبایی اجرا میکنند و  عده بسیاری هر سال برای دیدن این آیین ها به این دیار سفر کنند.

یکی از آیین هایی که در شب های دهه نخست ماه محرم در شهر های جنوبی استان خوزستان جلوه ای خاص به عزاداری مردم این شهرها می دهد، نوع نوحه ها و سینه زدن مردم این دیار است که معروف به نوحه خوانی «بوشهری» و سینه زنی «واحد» است. یکی دیگر از سنت های زیبای نواحی جنوب غربی استان خوزستان در ماه محرم، سبک نواختن سنج و دمام این مناطق است که از سابقه ای طولانی برخورداراست. در خوزستان تعداد دمام  زنان و سنج زنان بین 5، 7 و گاهی 9 نفر متغیر است، به طوری که یک نفر به عنوان «اشکون» در جلوی صف دمام زنان قرار می گیرد و سایر نفرات در طرفین او می ایستند و در پایین صف دمام زنان، یک سنج زن قرار دارد و سایر سنج زنان در لابه لای دمام زنان جای می گیرند و بر اساس نت مشخص، نوای سنج و دمام را می نوازند.

چلاب زنی

در مراسم چلاب زنی جوانان دوشادوش هم می ایستند، حلقه می زنند و دست چپ خود را بر کمر نفر کناری می گذارند. پای راست را بالا برده، محکم بر زمین می کوبند و بعد دست ها را بر سینه می زنند. میان مداحی وقتی مداح وقفه یی می دهد یکی از میان مجلس فریاد می زند «یاعلی» سایر چلاب زنان در جواب می گویند «یا ابو حسین».

شبیه خوانی عربی

مراسم روز تاسوعا و عاشورا در منطقه ای به نام «بیت چریم» که مردم آن را بیت «شیخ خلف الحیدر» و یا با نام شهر کنونی «حر» می خوانند، با سایر نقاط کشور تفاوت اساسی دارد. در آن جا مراسم شبیه خوانی به صورت تئاتر خیابانی با زبان فصیح عربی برگزار می شود. بیت چریم در شمال شرق شوش و در حاشیه رودخانه ی «دز» قرار دارد. از آن جایی که اهالی این شهر مردم عرب هستند، مراسم تعزیه را نیز به زبان عربی اجرا می کنند.

«لطمیه»

درمراسم سوگواری زنانه (لطمیه)، بعد از ذکر احادیث، جمعیت به پا می خیزند و برای مراسم لطمیه آماده می شوند. «ملایه» یا نوحه خوان شروع به خواندن نوحه که متفاوت با نوحه قبلی است می کند و حاضرین دوبه دو روبه روی هم می ایستند و هنگام لطم، یک بار به طرف راست و یک بار به طرف چپ با پیشانی و سر برمی گردند. معمولا آن هایی که سینه می زنند با صوت جواب می دهند و سایر شرکت کنندگان بیتی از نوحه را تکرار می کنند. این مرحله از مراسم «لطم زنی» را که اولین مرحله آن است «فزاعیه» می گویند.

مرحله «فزاعیه» را بیشتر زنان مسن، پیران و بزرگان انجام می دهند. چون این مرحله در جا و ایستاده انجام می گیرد و نیاز به فعالیت زیاد ندارد. بعد از این مرحله، مرحله «ثکیله» شروع می شود که در آن دایره شکل می گیرد. در این مرحله بیشتر سوگواران زنان جوان هستند، دختربچه ها در وسط دایره و بزرگان دایره ای کوچک را تشکیل می دهند.دایره از طرف راست می چرخد،ابتدا یک قدم برداشته می شود،آن گاه سر و نیم تنه به داخل و پایین دایره می آید و با ریتمی که در بدن است موها به سمت داخل دایره پریشان می شود. سپس سر و نیم تنه به بالا می رود و قدمی دیگر به طرف راست برداشته می شود و هنگام بالا آمدن صورت با دو دست بر گونه لطم می کنند.

علم، نخل، شیدونه و مشعل

معمولاً در عزاداری هاى غیر عرب ها از «عَلَم»، «نخل»، «شیدونه» و «مشعل» استفاده می شود. «علم» یا «جریده» عبارت است از چوبى به ارتفاع 10 متر و قطر 10 سانتی متر كه پارچه هاى دو مترى سیاه، بافاصله هاى معین، از بالا تا پایین با بند به آن بسته و یك پنجه برنجى یا نقره اى بر نوك آن وصل است. «شیدونه» تشبیهى است به ضریح و گنبد بالاى آن و چهار گلدسته در چهار گوشه گنبد که از یك اتاق مكعب چوبى با شبكه هاى خوب و چهار گلدسته ظریف كوچك در چهار گوشه و عقب پایه ها تشکیل شده است. هر شیدونه به نام یكى از امامان یا شهداى بنى هاشم نامیده شده است. «مشعل» نیزوسیله ای است که حداكثر یازده شبكه آهنى دارد كه بر روى یك چوب افقى نصب شده اند و در وسط این چوب پایه اى است كه مانند علم آن را بر روى ناف جاى میدهند.

تعزیه شوش

تعزیه خوانی(شبیه خوانی) شوش با قدمت بیش از یک قرن، بزرگترین مراسم تعزیه خوانی میدانی کشور است که با 800 بازیگر و 72 مجلس، واقعه عاشورا را به تصویر می کشد.تمام متون این تعزیه به زبان فارسی است و به مدت 10 ساعت در روز عاشورا اجرا می شود.

سینی حضرت قاسم

مردم اهواز درشب هشتم ماه محرم مراسم سینی حضرت قاسم علیه السلام  برگزار می کنند، پارچه سبز روی آن می کشند و آجیل مشکل گشا، شمع، گلاب و میوه را در سینی می گذارند، سینی را روی سر گذاشته و عزاداری می کنند. هرکسی حاجتی داشته باشد نذر می کند که در صورت روا شدن حاجتش سال آینده یک سینی آماده کند.

چوب بازی

مراسم چوب بازی در دزفول، نمادی از صحنه جنگ است که به صورت نمایشی همراه با طبل و دهل، صدای شیپور و سرنا انجام می گیرد.در جلو تکایا و در محله های عزاداری گاه عده ای از مردان به دو گروه تقسیم می شوند و با چوب و سپر یا شمشیر با هم زره نمایشی می کنند، مردان چوب به دست چوب ها را به طور منظم به هم می زنند و صدای خوشایند در می آورند.

محرم در شوشتر

در شهرستان شوشتر عزاداران هر روز به یکی از زیارتگاه ها می روند. به طور مثال در روز ششم محرم دسته های عزاداری به مقام صاحب الزمان(عج)، و در روز هفتم به مقام سید محمد گلابی می روند. در هشتمین روز، مقام حضرت عباس علیه السلام  و در روز نهم محرم بقعه ابن مالک انصاری میزبان عزاداران است و در روز عاشورا مقصد حرکت هیئت های عزاداری شوشتر، بقعه امامزاده عبدالله و عزاداری در آن محل برای امام حسین علیه السلام  و شهدای دشت کربلاست.

یزله خوانی

یكی از آیین های مذهبی بومی ویژه مردم خرمشهر «یزله خوانی» مواكب عزاداری است. در این آئین عزاداران یك حسینیه و یا مسجد به میهمانی یكی دیگر از حسینیه ها و مساجد رفته و با یكدیگر به عزاداری می پردازند.در فاصله چند متری تا رسیدن هیأت مهمان، عزاداران هیأت میزبان، حسینیه خود را خالی كرده و با سر دادن «سعدالله عزاكم مولانا من مولاكم» به استقبال آنها می روند و پس از ورود هیأت میهمان به داخل حسینیه، عزاداران میزبان نیز وارد شده و به نوحه خوانی و سینه زنی می پردازند.در ادامه نیز با خواندن اشعاری در مدح امام حسین و یاران با وفایش به یزله می پردازند. در شب بعد نیز مراسم موكب برگزار می شود، اما این بار هیأت میزبان به میهمانی هیأت میهمان شب گذشته رفته و عزاداری می كنند.

عرس القاسم

عرس القاسم یکی از آیین های زنان عرب در شب هشتم محرم است.در این مراسم که یکی از خانه ها به صورت نذری میزبانی آن را بر عهده می گیرد «کله» (حجله) نصب می شود و هنگام مراسم، زن ها سینی های خود را در تاریکی مطلق که فقط شمع های سینی روشن هستند به دور «کله» می چرخانند و سایر زنان با سینه زنی و «کل زدن» آنها را همراهی می کنند.

پخت « نان پیری» در بهبهان

این نان از نان لواش بزرگتر است که با چوب بسیار ریزی پخت می شود و از آن کوچکتر نیز نانی پخته می شود که اصطلاحا به آن «نون کُتِلک» به معنای نان بسیار کوچک می گویند که همراه با باقلا طبخ شده و به عنوان نذری با توسل به حضرت قاسم علیه السلام  میان مردم توزیع می شود.
کلوچه بدون شکر در شادگان، توزیع لقمه نان و پنیر و سبزی به نام «لگمه العباس» در روز هفتم محرم در هویزه، پخت قیمه نجفی در خرمشهر نیز در این ایام در خوزستان توزیع می شوند.