عیار كارگردان های زن

این روزها یلدا جبلی فیلم «داره صبح می شه» را در گروه هنر وتجربه بر اكران دارد و بزودی فیلم «شیفت شب» نیكی كریمی اكران عمومی خواهد شد. ابتدای سال«روز مبادا» به كارگردانی فائزه عزیزخانی در گروه هنر و سینما به نمایش در آمد و تا پایان سال باز هم خانم های كارگردانی سهمی در اكران خواهند داشت. این بهانه ای شد تا با پوران درخشنده درباره شرایط فیلمسازی خانم های کارگردان به گفت و گو بنشینیم.

پیش از آن ذکر این آمار جالب است که در 10 سال اخیر 16 کارگردان زن به سینمای ایران معرفی شده اند. با این حال و برغم این که ساخته های شان با استقبال و تحسین همراه بوده، فیلمسازی شان ادامه نداشته. در این میان نرگس آبیار کارگردان «شیار 143 » هم خیلی زود سراغ فیلم بعدی رفت و هم خیلی ها منتظرند ببینید این بار چه کرده. پوران درخشنده به عنوان یکی از کارگردان های مطرح خانم سینمای بعد از انقلاب، از اوایل دهه 60 وارد شد و توانست در این سه دهه فعالیتش را در این عرصه ادامه دهد. به نظر او به طور کلی فیلمسازی کار سختی است و این سختی در هر دوره ای برای کارگردانهای زن مضاعف وجود دارد. 
بزودی گفت و گویی با یکی از کارگردان های زن از نسل جوان تر منتشر می کنیم.

* فعالیت در عرصه کارگردانی برای کارگردانهای خانم نسبت به آقایان خیلی سختتر است؟
کارگردانی به طور کلی کار آسانی نیست که بشود به راحتی به آن وارد شد و باقی ماند. کسی که وارد این عرصه می شود باید دغدغه، عشق و تحمل را یکجا داشته باشد تا بتواند موفق شود. اینطور نیست که هرسال بتوانی فیلم بسازی و به راحتی آن را اکران کنی. بیش از همه چیز باید برای حضور در این عرصه پافشاری کنی. خیلی وقتها شده که من خودم سه سال، شش سال یا حتی 9 سال کار نکردم ولی اینطور نبوده که در ذهنم به طور کلی فایل کاری بسته شود وفلیمسازی دغدغه ذهنی ام نباشد. شاید ساخت یک فیلم خوب، ده سال طول بکشد. مهم این است که تمام هدف کارگردان متوجه آن باشد.

*یعنی معتقدید فیلمسازان زن و مرد به یک اندازه سختی تحمل می کنند؟
منظورم این است که کلا فیلم ساختن کار سختی است و دراین مورد، فرقی بین زن و مرد وجود ندارد. ولی زنی که می خواهد به عنوان کارگردان در سینما حضور دائم داشته باشد، باید کاملا پوست کلفت باشد. چون آدم در سینما خیلی چیزها را می بیند و باید از بین خیلی چیزها بگذرد. مسیر ورود برای گرفتن  تجهیزات فیلمبرداری، جذب اسپانسر، سرمایه و ... خیلی برای زنها سخت تر است. البته که باز هم می گویم این مسائل برای مردان هم سخت است اما باز هم راحتتر جواب می گیرند. خیلی وقتها خانمها اطلاعی ندارند از اینکه کجاها دارند سرمایه می دهند یا کمک می کنند برای ساخت فیلم. این طور اطلاعات خیلی دیرتر به دست زنها می رسد. برای همین هم می گویم کارگردان زن برای اینکه ماندگار شود باید یک پوست کلفتی خاصی داشته باشد. باید آنقدر هدف برایشان ارزشمند باشد و آنقدر دغدغه داشته باشند که بخواهند به هر قیمتی راه را هموار کنند.

*در ارتباط با بازیگران و عوامل صحنه هم این مشکلات برای زنان بیشتر است؟ این حس وجود ندارد که اگر مرد باشند حرفشان بیشتر خریدار دارد؟
نه اصلا. هیچ وقت به عنوان یک کارگردان زن چنین حسی نداشته ام.

*حتی از وقتی که اولین بار در دهه شصت شروع کردید و اولین کارتان را ساختید؟ هیچ وقت چنین حسی وجود نداشت؟

از همان اولین فیلمم تلاش کردم این جو را بشکنم. من اولین زنی بودم که بعد از انقلاب وارد سینما شد. آن موقع شرایط خیلی سختتر بود. خودتان می دانید که اوایل دهه شصت، بهرحال جو مردانه تری بر سینما حاکم بود و درواقع این حیطه کاملا در اختیار آقایان قرار داشت. به خاطر همین وقتی یک خانم  می خواست وارد سینما شود و خودش را میان این همه مرد اثبات کند، با سختی های فراوانی روبه رو بود. ولی من آنقدر کارم را دوست داشتم و به آن باور داشتم که حاضر شدم با پافشاری از همه اینها بگذرم. الان به جایی رسیده ام که عوامل برای اینکه در کار من جایی داشته باشند از هم پیشی می گیرند.

*همانطور که گفتید آن زمان شرایط برای کارگردانی یک زن در سینما سختتر بوده. با این حال اما کارگردانهای زن هم نسل شما کاملا با همین سختی ها کنار آمدند و عرصه را ترک نکردند.
واقعیت این است که من به شخصه احساس می کردم که دغدغه هایم را فقط می توانم از طریق سینما پاسخ دهم. همان موقع در رشته پزشکی هم قبول شده بودم اما اگر وارد مسیر سینما  نمیشدم هیچ وقت به هدفم نمیرسیدم. همیشه به این فکر کردم که حضور درهر کاری سخت است و خب کارگردانی هم مشکلات خاص خودش را دارد. آنقدر مشکل سر راه آدم هست که کاملا آدم را ترغیب می کند که از مسیر خارج شود اما فقط باید عشق بسیار قوی داشته باشی که بتوانی بمانی و ادامه دهی.من عقیده دارم که اندیشه جنسیت نمی آورد و آن چیزی که مهم است اندیشه آدم است که باید بارور شود. کارگردان های زن، خودشان باید این فرصت را برای خودشان به وجود بیاورند اگرنه هیچ کس نیست که بخواهد چنین فرصتی را  در اختیارشان بگذارد.

*حالا عرصه برای حضور کارگردانان زن کاملا مهیا شده و قطعا خیلی از سختی ها وجود ندارد. الان با توجه به این شرایط، فکر می کنید کارگردانهای زن چقدر موفق عمل می کنند؟
قصد جنسیت طلبی و برتری طلبی ندارم اما فیلمهای شایسته و خوبی در میان آثار کارگردانهای زن دیده ام. مخصوصا الان که فیلم «ناهید» در عرصه بین المللی هم موفق ظاهر شده. البته خب سالهای اخیر کارگردانهای جدید مرد هم قابلیتهای خوبی از خودشان نشان داده اند. به طور کلی فکر می کنم خانمهای نسل جدید یک مقدار سماجت بیشتری دارند چون می دانند که در شرایط فعلی باید خیلی کارشان بهتر از آقایان باشد تا بتوانند مخاطب را جذب کنند و فضا را برای ماندن و بودن بهتر فراهم کنند. کارگردانی همچنان برای خانم ها تلاش مضاعف می طلبد.

شناسنامه پوران درخشنده
سابقه فعالیت هنری اش به پیش از انقلاب باز می گردد . پوران درحشنده كلی مستند ساخت و تهیه كرد تا این كه سال 1365 روی صندلی كارگردانی اولین فیلم بلندش نشست. از قضا «رابطه» نشان از آینده درخشان این فیلمساز می داد كه دوست دارد مسائل اجتماعی را با نگاه انسانی قرین سازد. برای این كه نشان دهد فیلمسازی اش اتفاقی نبوده به سرعت فیلم های دیگری هم ساخت و با بازیگران مطرح همكاری كرد. از آن سو مورد كسوت تهیه كنندگی هم پیشه كرد تا در كنار نویسندگی و كارگردانی از این حیث هم بتواند مستقل عمل كند. پوران درخشنده با ساخت «هیس دخترها فریاد نمی زنند!» مورد توجه بیشتر مخاطب عام هم قرار گرفت و حال قصد دارد با ساخت «خانم مال معرفی كنید» این ارتباط گسترده با مخاطبان را حفظ كند. فارغ از كیفیت ساخته های خانم درخشنده، آن چه حائز اهمیت است، تداوم و استمرار در فیلمسازی است.