مکتب بخارا قرن دهم هجری

هرات دو سال بعد از مرگ سلطان حسین( 885 ه.ش) به دست غارتگران ازبک که در رأس آنها شیبک خان قرار داشت، سقوط کرد. بهزاد در این زمان در هرات می زیست. حکومت ازبک ها زیاد دوام نیاورد و در سال 887 ه.ش شاه اسماعیل صفوی این حکومت را سرنگون ساخت. در این زمان بسیاری از هنرمندان به تبریز و بخارا مهاجرت کردند و عده ای هم در هرات باقی ماندند. از جمله محمد مؤمن که در یک نسخه خطی بر جای مانده از اوایل قرن 11 هجری آثار تصویری او دیده می شود.

در سال 913 ه.ش قوم ازبک برای بار دوم بر هرات استیلا پیدا کردند و آنجا را مورد تاخت و تاز و غارت خود قرار دادند. به دنبال این تهاجم تعدادی از هنرمندان و نقاشان که در هرات باقی مانده بودند به بخارا مهاجرت کردند. بدین سان «مکتب نقاشی بخارا» شکل گرفت.

تعداد آثار هنرمندان بخارا بسیار کم است. در رأس هنرمندان این مکتب، محمود مُذهب بود که آثار باقی مانده از این استاد در سال 1309 ه. ش در نمایشگاهی در لندن به معرض نمایش گذاشته شد. از آثار دیگر این هنرمند که در سال 915 ه. ش در بخارا کار شده است، یک نسخه خطی مصور شده از خمسه نظامی است که در کتابخانه ی ملی پاریس نگهداری می شود. یکی دیگر از هنرمندان این دوره عبدالله نقاش است (953 ه. ش) که در نسخه ی خطی دیوان جامی از مجموعه دِموت، آثار این هنرمند به چشم می خورد، او صورتها را بسیار ظریف نقاشی کرده است. عبدالله از شاگردان محمود مُذهب بود.

از ویژگیهای این مکتب، تاثیر نقاشی بهزاد در آثار هنرمندان و ثابت بودن رنگها و تابش آن است. با مقایسه یک نسخه خطی بوستان سعدی که در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می شود و در سال 933 هجری در بخارا روی آن کار شده است، با یک نسخه خطی بوستان سعدی که تصاویر آن به وسیله ی بهزاد نقاشی شده و هم اکنون در کتابخانه مصر نگهداری می شود، می توان به شباهت زیاد آثار مکتب بخارا با نقاشی های بهزاد پی برد.

مکتب بخارا مدت طولانی دوام نیاورد و در انتهای قرن دهم هجری رو به فنا گذاشت ولی تاثیر زیادی بر مکتب های بعدی در زمان صفویان بر جای نهاد.