با این آیه به امام سجاد علیه السلام طعنه زدند!

بعد از جریان کربلا و ورود اسرا و اهل بیت علیهم السلام به کاخ یزید ملعون، یزید لعنة الله علیه رو به امام سجاد علیه السلام کرد و گفت: این بلاها و مصیبت هایی که کشیدید به واسطه ی اعمالتان است و این آیه را خواند: وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ »; (شوری/ 30)

بعد از جریان کربلا و ورود اسرا و اهل بیت علیهم السلام به کاخ یزید ملعون، یزید لعنة الله علیه رو به امام سجاد علیه السلام کرد و گفت: این بلاها و مصیبت هایی که کشیدید به واسطه ی اعمالتان است و آیه 30 شوری را خواند.
آن گاه خطاب به علی بن الحسین علیهما السلام گفت: علی، پدرت، پیوند خویشاوندی را برید و حق مرا ندیده گرفت و بر سر قدرت با من به ستیز برخاست، خدا با وی آن کرد که دیدی. (تاریخ طبری، ج 7، ص 376 و بلاذری، ج 2، ص 220)
امام سجاد علیه السلام در جواب یزید فرمود: این آیه در مورد ما نیست، این قول خدای عز و جل«ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها» (هیچ مصیبتى در زمین و نه در نفس شما به شما نمى رسد مگر آنکه قبل از اینکه آن را ایجاد کنیم در کتابى[لوح محفوظ] نوشته شده است(حدید، 22) در مورد ما است.[نورالثقلین ذیل آیه 22 حدید، حدیث 85]
یزید به پسرش (خالد) گفت: پاسخ او را بگو. خالد ندانست چه بگوید و یزید مجدّداً آیه ای را خواند که قبلا متعرض آن شده بود.

مصائب و مصیبت ها بر چه کسانی وارد می شود؟

قسم اوّل مصائب و بلاها  که غالب افراد را این نوع از بلاها در بر می گیرد، بلاها و مصائب کفاره ای هستند. این نوع از بلاها در حقیقت به عنوان یک مطهَّر و پاک کننده عمل می کنند که از سر لطف خداوند در همین دنیا به انسان داده می شود که کار مؤاخذه آنها به آخرت کشیده نشوند.
به عبارتی دیگر خداوند گاهی مؤمنان را در دنیا به بلاها و رنج ها مبتلا می كند تا این گرفتاری ها كفاره گناهان آنان شود و در روز قیامت دیگر چیزی كه به خاطر آن عقوبت و كیفر شوند در كار نباشد و آنان را از نعمت خود برخوردار سازد، ولی افرادی كه كافر و مشرك هستند چنانچه برخی كارهای نیك داشته باشند، پاداش آنان را در همین جهان به آنان می دهد;  در نتیجه، در آن جهان با دست خالی حاضر خواهند شد . گاهی عامل بلاها و گرفتاری ها، برخی از گناهان و شکستن سدها و حریم های الهی است. هلاک شدن برخی اقوام گذشته در تاریخ مانند قوم نوح، عاد، ثمود و ... از این قبیل است.
قرآن کریم در این باره آیات زیادی دارد از جمله فرمود: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ و لَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُواْ یَكْسِبُونَ: اگر اهل آبادی ها ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند درهای رحمت را از آسمان و زمین به روی آنها می گشاییم، ولی آنها [آیات ما را] تکذیب کردند و ما هم آنها را به مجازات اعمال خودشان گرفتار ساختیم» (اعراف،96)

نتیجه این که هر کاری که برای انسان پیش می آید و هر گرفتاری را که دچار می شود از طریق اختیار و اراده خود انسان است چون خداوند در این عالم از طریق اسباب و وسیله تدبیر می کند نه مستقیم، منتهی همان گرفتاری ها گاه بر اثر گناهان و نتیجه آن ذلت و رسوایی و دوری از خداوند است و گاهی همان کاری که انسان با دست خویش انجام می دهد با عنایت خداوند باعث تنبه و آگاهی و یا ترفیع درجه و مقام می شود.
امام علی علیه السلام در بیانی می فرمایند: مؤمنین با محنت ها و بلاها در دنیا پاک می شوند و نیز امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «انّ العبد اذا کثرت ذنوبه و لم یکن عنده من العمل ما یکفرها ابتلأه بالحزن لیکفرها» [اصول کافی، کلینی، ج 2، ص 444] هنگامی که بنده ای گناهانش افزون شود و اعمالی که آن را جبران کند نداشته باشد، خداوند او را گرفتار اندوه می کند تا گناهانش را پاک کند.»
حتی خوبان و حتی انبیاء که ترک اولی داشته اند نیز به همین بلاها دچار شده اند؛ چنانچه در مورد حضرت یونس علیه السلام ، خداوند می فرماید: اگر یونس در شکم ماهی ذکر ما را نمی گفت، تا قیامت در آنجا می ماند: فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنْ الْمُسَبِّحِینَ ، لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ (صافات، 143 و144)
در واقع بسیاری از موارد، مصائب و بلایای انسان ، بازتاب رفتار و عملکرد خود اوست. از آنجا که پدید آورنده این گونه مصائب، خود انسان است، مصائب اکتسابی نام می گیرند. مثلاً افراد گناهکار، در اثر گناه و نافرمانی، معمولاً زندگی پریشان و ناآرامی دارند و این مصیبت را خود به وجود آورده اند.
این همان موضوعی است که قرآن کریم نیز می فرماید: « ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ» (هر گزندى به شما برسد از کردار خود شماست ) (30 شوری)
جالب این كه در حدیثی از امیرمومنان علی (علیه السلام) می خوانیم، كه از پیامبر گرامی خدا (صلی الله و علیه و آله) نقل می كند كه فرمود: خیر آیة فی كتاب الله هذه الایة، یا علی ما من خدش عود و لا نكبة قدم الا بذنب و ما عفی الله عنه فی الدنیا فهو اكرم من ان یعود فیه و ما عاقب علیه فی الدنیا فهو اعدل من ان یثنی علی عبده: این آیه (و ما اصابكم من مصیبة...) بهترین آیه در قرآن مجید است، ای علی هر خراشی كه از چوبی بر تن انسان وارد می شود و هر لغزش قدمی، بر اثر گناهی است كه از او سرزده و آن چه خداوند در دنیا عفو می كند، گرامی تر از آن است كه (در قیامت) در آن تجدید نظر فرماید و آن چه را كه در این دنیا عقوبت فرموده، عادل تر از آن است كه در آخرت بار دیگر كیفر دهد.( مجمع البیان، جلد 9، صفحه 31، ذیل آیات مورد بحث.)
مصیبت اکتسابی یا بلای ناشی از گناه یا اشتباه، از سوی خداوند سبحان نازل نمی شود و خود انسان، پدید آورنده آن است. در این صورت، کسی حق ندارد مصیبت اکتسابی خود را تقصیر خدا بداند و مهم تر اینکه در صورت رخداد چنین مصائبی، کسی حق ندارد انتظار پاداش از جانب خداوند متعال داشته باشد.
... إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ : خداوند سرنوشت هیچ جمعیتی را تغییر نمی دهد، مگر این كه خویشتن را تغییر دهند.(رعد،11)
انسانی که در اثر گناه یا خطای خود دچار بلا شده، چاره ای جز توبه ندارد. او باید با بازگشت به سوی خدا و جبران گذشته، به محو آثار زیان بار گناه و اشتباه خود بپردازد، وگرنه گناه او، او را به نوعی زندگی توأم با نگرانی، فقر، دلهره و اضطراب مبتلا می کند.
در این مورد روایتی از پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله) است که می فرماید: «هیچ بیماری یا دردی نیست كه به مؤمن برسد، مگر این كه كفاره گناه او باشد» (ترجمه میزان الحكمه، ج 11، ص 5209، محمدی ری شهری)

دسته دوم از مصیبت ها که عده ی قلیلی را شامل می شود ، بلاهای کفاره ای نیستند، بلکه از نوع بلایی است که ترفیع درجه ایجاد می کند. مثل بلایی كه برای سیّدالشّهدا (علیه َالسلام) پیش آمد
تنها و تنها 14 معصوم علیهم السلام هستند که بلاهای آنها اختصاصاً برای ترفیع درجه بوده و کفاره ای نیست. چنانچه همان طور که در بالا هم ذکر شد، امام سجاد علیه السلام آیه « وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ»; (شوری، 30) «هر مصیبتی که به شما برسد، نتیجه دست آوردهای خود شماست و خدا بسیاری را عفو می کند.» را برای خود صحیح نمی دانند و می فرمایند؛ این آیه در مورد ما نیست، این قول خدای عز و جل«ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها» (هیچ مصیبتى در زمین و نه در نفس شما به شما نمى رسد مگر آنکه قبل از اینکه آن را ایجاد کنیم در کتابى[لوح محفوظ] نوشته شده است) 22 حدید) در مورد ما اهل بیت علیهم السلام است. (نورالثقلین ذیل آیه 22 حدید، حدیث 85)
روزی پیامبر (صلی الله و علیه و آله) به شدت بیمار شد به گونه ای که از شدت درد، به خود می پیچید و می نالید. عایشه که از این وضع در شگفت شده بود گفت: اگر بعضی از ما این کار را می کرد، به او خرده می گرفتی.
پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله فرمود: «همانا بر صالحان سخت گرفته می شود. به تحقیق رنجی به مؤمن نمی رسد، از یک تیغ باشد تا بالاتر از آن، مگر آن که خطایی را از او پاک می کند و او را درجه ای بالاتر می برد. (همان/295)
به تناسب درجه ایمان و خلوصی که هر فرد  دارد  بلاها و ناملایمات نیز اثرات مختلفی در او دارد که در افراد غافل موجب تنبیه و بیداری و در اولیای الهی سبب بالا رفتن درجه معرفت و قربشان به خداوند می گردد.
امام علی (علیه السلام) فرموده اند: بلاها برای انبیا مایه (افزایش) مرتبه (قرب و معرفت) آنان است.

کلام را با روایتی از امیرمؤمنان (علیه السلام) به پایان می بریم :

انّ البلاء للظالم ادب، و للمؤمن امتحان، و لِلأَنبیاءِ درجة، و لِلأَولیاء كرامة. بلاها و گرفتاری ها براى بیدادگران مایه ادب آموزى و براى توحیدگرایان شایسته وسیله آزمون و براى پیامبران باعث ترفیع درجه و براى دوستان خاصّ خدا مایه كرامت و اوج گرفتن به مقام والاتر است."(تفسیر مجمع البیان) (ترجمه میزان الحكمه، ج 2، ص 583)

منابع:
سایت پرسمان
بیانات حجت الاسلام عالی
سایت حوزه
سایت غدیر
سایت اندیشه قم