چلچلا،طوق بندان و سنگ زنی در سمنان

آیین های محرم در ایران

اجرای تعزیه، تشکیل هیات های عزاداری، سینه زنی و زنجیرزنی، حرکت شتران با کجاوه به عنوان نمادی از کاروان کربلا و اسرا، نخل گردانی، اطعام و نذری دادن بویژه در شب های تاسوعا و عاشورا و شام غریبان از جمله سنت هایی است که هر سال در ماه محرم در استان سمنان برگزار می شود.

تعزیه یکی از این سنت هاست که طرفداران زیادی دارد.نخل گردانی" به خصوص در شهرهای سمنان و شاهرود مرسوم است که نمادی از تشییع پیکر مطهر امام حسین (علیه السلام) است، همچنین حرکت شتران با کجاوه ها که نمادی از کاروان کربلا و اسرا می باشد.
مراسم نخل گردانی در شاهرود، مراسم طوق در روستای علاء سمنان و شام غریبان از جمله دیگر سنت های محلی مردم استان سمنان است.
آیین سنتی علم گردش در روستای طزره دامغان نیز از آیین های باسابقه ای است که هر ساله در این روستا برگزار می شود.
این آیین که سابقه ای ۵۰۰ ساله دارد همه ساله از پنجم محرم الحرام به یاد شهادت علمدار کربلا حضرت قمر بنی هاشم(علیه السلام) در این روستا آغاز و تا روز عاشورا ادامه دارد.یکی از آیین های ویژه و سنت های محلی در شهر دامغان که قدمت ۱۲۰ ٬ساله دارد، مراسم سنگ زنی است، در این مراسم عزاداران با در دست داشتن دو تکه چوب صیقل داده در عزای سالار شهیدان به سنگ زنی و عزاداری می پردازند.

مراسم سنگ زنی یکی از شیوه های سنتی عزاداری ماه محرم در برخی از نقاط استان سمنان است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این مراسم سنتی در استان سمنان بیش از ۲۰۰سال قدمت دارد.
سنگ زنان در این مراسم ۲چوب کوچک دایره ای شکل به اندازه کف دست با قطر تقریبی ۷سانتی متر را با هدف عزاداری، همراه با آهنگ نوحه و در ۲شیوه تک ضرب و ۳ضرب به هم می زنند. مراسم سنتی سنگ زنی همه ساله و در ایام دهه محرم در روستای کهن آباد گرمسار، صالح آباد و دامغان، علاء (سمنان) و شهر بسطام برگزار می شود.
آیین یا عباس یا عباس اوج سوگواری مردم شاهرود در مظلومیت تشنه لبان کربلاست که طبق آداب و سنت های قدیمی، عصر پنجم محرم با اجرای مراسم طوق بندان، قرائت سوگنامه «باز این چه شورش است»، به راه افتادن دسته های چاوش خوانی و سینه زنی در محدوده بافت قدیمی شهر برگزار می شود.
اوج این مراسم در تکیه بزرگ بازار برگزار می شود که سوگواران با نوای نوحه ای ماه بی قرینه، آب آور سکینه فریاد یا عباس یا عباس را سر می دهند. آئین سوگواری سنتی یا عباس یا عباس شاهرود در فهرست آثار معنوی ایران به ثبت رسیده است .
رسم طوق بندان نیز به این ترتیب برگزار می شود که کسی که طوقی را از اجدادش به ارث برده آن را آماده حمل می کند. این نشانه از ۳قسمت پایه چوبی، بدنه فلزی سینی مانند مشبک به شکل قلب و زبانه فولادی تشکیل می شود. در باور اهالی منطقه، این نشانه، نمادی از علم و بیرق علمدار واقعه کربلا حضرت ابوالفضل العباس(علیه السلام) است. بزرگ ترین و سنگین ترین طوق شهر طوق «بابا علی» نام دارد. پس از جامه شدن همه طوق ها، در ساعت ۴بعدازظهر، عده ای از بزرگان تکیه ها درحالی که اشعار محتشم کاشانی را زمزمه می کنند در جلوی دیگر عزاداران به حرکت درمی آیند؛ در مقابل آنها بیرق سفیدی توسط یکی از خادمین تکیه بازار حمل می شود. این بیرق به حضرت عباس(علیه السلام) منتسب بوده و رنگ سفید آن از عزیمت آن حضرت برای آوردن آب و نه جنگ طلبی حکایت دارد.

تکیه بازار شاهرود از بزرگ ترین تکایای این شهر که به «تکیه زنجیری» معروف است،وظیفه جمع آوری طوق ها و برگزاری دسته طوق بندان را بر عهده دارد.
در گرمسار آیین خاصی با عنوان ورود حضرت امام حسین(علیه السلام) به دشت کربلا در روزهای اولیه ماه محرم برگزار می شود که در این برنامه شیفتگان سیدالشهدا(علیه السلام) با برتن کردن لباس عزا و در قالب دسته های مخصوص همراه با علم و کتل، در میان اشک و ناله سوگواران صحنه ورود کاروان امام حسین(علیه السلام) را به تصویر می کشند.
شهر زیبا و پلکانی شکل مجن كه در فاصله 33 كیلومتری شمال غرب شاهرود واقع شده همه ساله در ایام ماه محرم میزبان هزاران تن از عزاداران حسینی و گردشگران مذهبی از اقصی نقاط كشور خصوصاً تهران و گرگان است. 
از قدیم الایام از شب سوم ماه محرم در صحن دو تکی بزرگ مجن تکایای بالا و پایین مقارن با غروب آفتاب مراسم با شکوهی تحت عنوان "چِلچِلا" انجام شده و این آیین تا شب دهم با حضور خادمین و انبوه عزاداران ادامه می یابد.

در تکیه پایین قبل از غروب آفتاب ابتدا فراشان تکیه را آب و جارو می کنند پس از آن فضای تکیه را با تعدادی جاجیم و چادر شب فرش نموده و چهل پایه چراغ شمعدان برای برگزاری مراسم در محل می چینند. گویا به همین دلیل است که این مراسم زیبای معنوی را چلچلا یا همان چهل چراغ نامیده اند.
خدام تکیه مقابل چراغ ها و رو به جمعیت حاضر می ایستند و فردی که غالباً متولی و به اصطلاح محلی ها بابای تکیه است، شروع به خواندن دعا با لحنی دلنشین می نماید.
تکیه پایین از فضای معنوی خاصی برخوردار است. پوششی چادری که بروی صحن تکیه و بر فراز ستون چوبی برافراشته شده نمادی از خیمه گاه اباعبداله الحسین (علیه السلام) است.
در این آیین پس از ذکر صلوات قسمت هایی از دعای زیارت عاشورا خوانده می شود آنگاه برای سلامتی و فرج آقا امام زمان (علیه السلام) دعا می کنند و حضار همگی با الهی آمین پاسخ می گویند. 
 قسمتی از این دعا بدین شرح است:  از جهت تعجیل ظهور حامل لواح ولایت الهی/ و صابح محبت لایتناهی/ نور انوار شارقه احدیت / و نور انوار بارقه عزلیت / شمس فلک عصمت و طهارت / قمر آسمان عزت و جلالت / حجت پروردگار و زریه احمد مختار و ...
در همین حین مردم نذورات خود که بیشتر شامل نان محلی و قند بوده و برای مراسم اطعام روز بعد عزاداران مورد استفاده قرار می گیرد را به تکیه آورده و بروی سفره های کرباسی قرار می دهند ایشان در قبال آن بسته ای کوچک از نبات را به عنوان تبرک از خادمان دریافت می دارند.
در پایان مراسم نیز جهت آمرزش اموات، شفای بیماران و رفع و دفع بلیات و قبولی نذورات دعا و فاتحه می خوانند سپس چراغ ها را دست به دست می بوسند و می چرخانند و برای اقامه نماز مغرب آماده می شوند.
آیین معنوی "چلچلا" بهمن ماه 1391 در شورای ثبت آثار معنوی کشور در شاهرود به ثبت رسیده است.

منابع:همشهری،مجن نیوز،مهر،باشگاه خبرنگاران