اکثر ما در سنین جوانی تصور می‌کنیم، بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان فقط مخصوص پدربزرگ ها، مادربزرگ ها و پدرها و مادرهاست. در واقع هیچگاه تصور نمی‌کنیم شاید این بیماری سراغ ما نیز بیاید. البته قصد نگران کردن شما را نداریم. اما باید مراقب بود.

آقای سعید مزین طارمسری، دانشجوی کارشناسی فیزیوتراپی در خصوص بیماری پوکی استخوان، علل و عوامل ابتلای به آن و روش های درمانی موجود، اطلاعاتی را در اختیار ما قرار می دهد.

200 میلیون نفر در سرتاسر جهان پوکی استخوان دارند

در روند پیر شدن، استخوان‌ها مواد معدنی خود به خصوص کلسیم را از دست می دهند که اصطلاحا به آن پوکی استخوان یا استئوپروز می گویند و اگر میزان کاهش تراکم استخوانی به حدی برسد که احتمال بروز شکستگی استخوان را بیفزاید بیماری تلقی می‌شود. ویژگی بارز پوکی استخوان، کاهش چگالی استخوان است.

برآورد شده است که بیش از 200 میلیون نفر در جهان از این بیماری رنج می برند که با بالا رفتن میزان سالمندی، این تعداد رو به افزایش است.

بر اساس مطالعه انجام شده در انگلستان تا سال 2040 تعداد افرادی که در دنیا در معرض شکستگی استخوان ناشی از این بیماری هستند، دو برابر و به 319 میلیون نفر خواهد رسید. همچنین افزایش میزان بروز شکستگی‌های ران تا 200 درصد طی 30 سال گذشته در کشورهای آسیایی گزارش شده است.

استخوان بافتی زنده و حاوی رگ‌های خونی است و همین زنده بودن است که به آن امکان رشد و ترمیم را می‌دهد.

در طول عمر، بافت استخوانی بدن مرتبا توسط سلول‌های خورنده استخوانی (استئوکلاست‌ها) جذب شده و در همان حال استخوان جدید توسط سلول‌های استئوبلاست (استخوان ساز) بر روی آن جایگزین می‌شود. به این ترتیب بافت همه‌ی استخوان‌های بدن مرتبا در حال نو شدن است.

ساختمان استخوان‌های بدن انسان بر دو گونه است:
- استخوان متراکم
- استخوان اسفنجی

اکثر استخوان‌های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی می‌گویند.

روی این استخوان‌ها را لایه ای از استخوان سخت و بدون سوراخ گرفته است که به آن کورتیکال می‌گویند. در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه لایه و بسیار متراکم است.

در بعضی از قسمت های بدن، قسمت اسفنجی و در بعضی از قسمت‌های دیگر، قسمت  کورتیکال بیشتر است. ساختار سه بعدی مشبک استخوان به این علت ایجاد شده است که استخوان در عین محکم بودن، سبک هم باشد.

روند ساخت استخوان در سنین کودکی و جوانی بیشتر از جذب آن است، ولی در سنین بالا بیش از اینکه ساخته شود، جذب می‌شود. اما حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان، بدن دست از ساخت استخوان جدید بر نمی‌دارد و فقط مقدار آن کم می‌شود.

روند ایجاد بیماری استئوپروز به این صورت است که تحلیل استخوان اسفنجی بیشتر می‌شود، به طوری که حفرات داخل آن بزرگ تر و فاصله بین تیغه بیشتر شده و تیغه های داربست نازک تر می‌شوند. همچنین قسمت کورتیکال روی استخوان نازک تر می گردد.

علل پوکی استخوان

- ژنتیک: میزان حداکثر توده استخوانی بطور عمده ای تحت تاثیر عوامل ژنتیکی است، اما در سال های بعد سایر عوامل اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. با وجود این، آمارها نشان می‌دهند افرادی که اسکلت‌بندی کوچکتری دارند، امکان ابتلا به این بیماری در آنها بیشتر است.

- یائسگی زودرس: در یائسگی زودرس، کمبود هورمون استروژن خطر ابتلا به بیماری پوکی استخوان را بیشتر می‌کند.

- آمنوره (توقف عادت ماهیانه): آمنوره در خانم‌های مبتلا به بی اشتهایی، خانم‌های لاغر که ورزش حرفه ای می‌کنند و همچنین در زنانی که مبتلا به بیماری‌های کبدی مزمن یا التهاب روده هستند دیده می‌شود و شانس ابتلا پوکی استخوان در این خانم‌ها بیشتر است.

- درمان با استروئیدها

- سابقه شکستگی استخوان

- بیماری تیروئید

- سرطان

عوامل خطرمربوط به نحوه زندگی درایجاد پوکی استخوان شامل موارد زیر است:
عوامل مربوط به برنامه غذایی شامل کمبود ویتامین D و کلسیم. همچنین مصرف زیاد پروتئین ها، کافئین و نمک ممکن است خطر بروز پوکی استخوان را افزایش دهد.

علاوه بر این مصرف الکل، استعمال دخانیات و عدم فعالیت بدنی نیز در ایجاد این بیماری دخیل هستند.

علایم پوکی استخوان

استئوپروز، یک بیماری خاموش و بدون علامت است. بر خلاف بسیاری از بیماری‌های مزمن دیگر که علائم و نشانه های متعددی دارند، این بیماری تا زمانی که شکستگی استخوان ایجاد نشود، علامتی را بروز نمی دهد.

شکستگی ناشی از استئوپروز، شکستگی‌هایی هستند که به طور معمول در افراد سالم رخ نمی دهد.

نقاط شایع این شکستگی‌ها بیشتر در مهره های ستون فقرات، مچ دست ، لگن و به ندرت در سایر استخوان‌های بدن است که در این بین، شکستگی مهره ها به صورت خاموش بوده و حتی می تواند به دنبال کارهای معمول روزانه از قبیل بلند کردن یک جسم، عطسه کردن و خم شدن رخ دهد.

تشخیص نهایی بیماری پوکی استخوان، معمولا به دنبال یک شکستگی حاد یا انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان مسجل می‌شود.

همچنین رادیوگرافی می تواند شکستگی فشاری مهره ها را نشان دهد، ولی این داده ها مادامی قابل اعتماد هستند که 30 درصد از توده استخوانی تحلیل رفته باشد.

پیشگیری از پوکی استخوان

بهترین راه پیشگیری از این بیماری، مقابله با عوامل مرتبط با نحوه زندگی است. انجام اقداماتی مثل اصلاح برنامه غذایی، تمرینات ورزشی و... باعث بهبود سلامت استخوان‌های افراد مبتلا می‌شود. این اقدامات حتی در افرادی که دچار پوکی استخوان هم نیستند بسیار مفید است، واز بروز این خطر جلوگیری می‌کند.

کنترل برنامه غذایی: برنامه غذایی سرشار از کلسیم و ویتامین D کمک شایانی در جهت سلامت و قوی شدن استخوان‌ها می‌کند. از موادغذایی حاوی کلسیم و ویتامین D می توان به لبنیات، تخم مرغ و ماهی های چرب و روغنی اشاره کرد.

باید گفت که منبع اصلی این ویتامین نور آفتاب است. مصرف این مواد غذایی باعث رسیدن به حداکثر توده استخوانی و همچنین کاهش از دست دادن استخوان‌ها در سنین بالاتر می‌شود.

اثرات کاهش شدید وزن: کاهش غیرمنطقی و شدید وزن اثرات مضری بر استخوان و سایر سیستم های بدن دارد. بر عکس افراد چاق دارای توده ی استخوانی زیادی هستند، اما این به این معنا نیست که چاقی و چاق شدن را تشویق کنیم بلکه توصیه بر این است که با در نظر داشتن قد، به یک وزن مناسب و ایده آل دست بیابیم.

تمرینات ورزشی: با در نظر داشتن اصل تعادل در انجام تمرینات ورزشی، از انجام ندادن و یا انجام دادن زیاد و غیر اصولی ورزش بپرهیزید.

انجام تمرینات ریتمیک که در آن اعمال وزن صورت گرفته است، توصیه می‌شود. پیاده روی و ورزش های هوازی، تمرینات کششی و تقویتی مناسب که در علم فیزیوتراپی وجود دارد بسیار کمک کننده هستند.

درمان پوکی استخوان

اغلب استئوپروز پیرامون مفاصل باعث بروز آرتروز می‌شود. اصل کلی در این بیماری تقویت عضلات، حفظ دامنه حرکتی مفاصل، کاربرد کارآمد اعضا و سیستم های بدن می باشد و هرگز نقش ورزش های تنفسی و اکسیژن رسانی به بافت ها نباید از ذهن دور بماند.
برای این منظور، مشاوره با یک متخصص فیزیوتراپی در دستور کار می باشد.