گناهکار را ملامت نکنید

چه بسیار جوانانی که سرزنش و ملامت آنها را بی ایمان کرده است. زیرا سرزنش و عتاب و توبیخ تیشه ای است که ریشه رابطه انسان با ارزش ها و عقایدش و نیز رابطه انسان ها با یکدیگر را قطع می کند.

تاکنون دیده اید چگونه پروانه ها بر گرد یک قطره عسل جمع می شوند؟
آیا یک بشکه زهر می تواند حتی یک پروانه را به طرف خود بکشاند؟
آدمی و روابطش با دیگران نیز همچون رابطه عسل و پروانه هاست؛ هر جور که باشیم انسان هایی مشابه با شخصیت خود را به سوی خود جذب می کنیم.

در زمینه اخلاق حسنه کافی نیست که تنها «فرستنده» اخلاق خوب باشیم بلکه در عین حال باید « گیرنده» اخلاق خوب نیز بود.

شاید بتوان گفت یکی از بدترین خلقیاتی که ما را از داشتن اخلاق حسنه نیکو محروم می کند این است که انسان عادت به سرزنش کردن دیگران داشته باشد.

هر انسانی به راحتی می تواند دیگران را سرزنش کند اما باید بدانیم که سرزنش و عتاب بسیار موجب می شود افراد را از خود برانیم. زیرا مردم طبیعتاً از افراد سرزنش کننده و ملامتگر نفرت دارند!

جوانی می گفت: در کودکی همیشه سعی می کردم نماز خود را در مسجد بخوانم. روزی مشغول خواندن نماز بودم که متوجه شدم پیرمردی مراقب من است. نمازم که به پایان رسید آن پیرمرد به من گفت: نمازت درست نیست و سپس شروع کرد به گفتن سخنانی نیشدار .

من غرق در سکوت بودم و هرگاه می خواستم از او بپرسم کجای نمازم اشتباه است اجازه نمی داد و پیوسته می گفت: نمازت درست نیست و امثال تو حق ندارند به مسجد بیایند.

از آن پس تصمیم گرفتم دیگر به مسجد نروم و نمازم را در منزل بخوانم. این نخستین قدم برای ترک کامل نماز و انحرافم از طریق اسلام بود. ولی خداوند مرا هدایت فرمود و اکنون دوباره نماز می خوانم.
از این داستانها زیاد شنیده ایم. چه بسیار جوانانی که سرزنش و ملامت آنها را بی ایمان کرده است. زیرا سرزنش و عتاب و توبیخ تیشه ای است که ریشه رابطه انسان با ارزشها و عقایدش و نیز رابطه انسانها با یکدیگر را قطع می کند.
برعکس این قصه به داستانی از امام حسن و امام حسین علیهما السلام گوش بسپاریم و ببینیم که برخورد این دو بزرگوار با اشتباهاتی از این قبیل چگونه بوده است:

« روزی آن دو امام (علیهما السلام) که هنوز خردسال بودند پیرمردی را دیدند که اشتباه وضو می گیرد. نزد او رفتند و گفتند: عموجان! ممکن است نگاه کنی و بگویی وضوی کدامیک از ما درست تر است؟ آنگاه شروع کردند به وضو گرفتن به محض آن که وضویشان تمام شد پیرمرد گفت: آفرین بر شما. وضوی هر دوی شما درست است و وضوی من اشتباه بود.
آن دو بزرگوار بدین وسیله به پیرمرد فهماندند که وضویش درست نیست بدون آن که به او بگویند اشتباه وضو گرفتی یا او را به خاطر اشتباهش سرزنش کنند.

حرف بر سر این موضوع است که مواقعی که گناهی و خطایی از دیگران هم می بینیم نباید سریع جبهه بگیریم و شخصیت آن ها را سرکوب و سرزنش کنیم ...بایستی فرد را از این كار، بدون اینكه او را ملامت کرده باشیم، باز داریم ... کار بدش را بررسی کنیم نه کل وجود و شخصیت او را ...

سرزنش گناهکار ممنوع!

در روایات، ملامت و سرزنش گناهكار به خاطر گناهش نهی شده است؛ و شاید به این خاطر باشد که گناه بیماری است و گناهكار بیمار؛ و همان طور كه ملامت كردن بیمار به خاطر بیماری اش صحیح نیست و به جای آن باید به درمانش توجه كرد، توبیخ گناهكار نیز به خاطر گناهش درست نیست و باید با استفاده از راههای درمانی كه ذكر شد به درمان او پرداخت.

و چه جمله ی زیبایی است که می گوید: پناه می برم به خدا، از عیبی که امروز در خود می بینم و دیروز، دیگران را به خاطر همان عیب ملامت کرده ام.

وقتی نه از «دیروز دیگری» خبر داریم و نه از "فردای خودمان"، پس در سرزنش کردن و قضاوت کردن دیگران محتاط باشیم. (به نقل از دکتر شریعتی)

امام صادق علیه السلام در این رابطه تذکر زیبایی را می فرمایند: مَن عَیَّرَ مؤمِناً بِذَنبٍ لَم یَمت حَتّى یَركَبَه : كسى كه مؤمنى را براى گناهى سرزنش كند، نمیرد تا خودش آن گناه را مرتكب شود. (میزان الحكمة: ح 14854)
امام چهارم علیه السلام فرمود: آخرین وصیتی كه حضرت خضر به موسی علیه السلام كرد این بود كه به او گفت: هیچگاه كسی را به خاطر گناهش ملامت نكن. (بحارالانوار، ج 73، ص 386)

این سرزنش و ملامت شخصیت افراد به حدی مذموم شمرده شده است که در روایتی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: «اذا زنت خادم أحدكم فلیجلدها الحد و لا یعیرها» (مجموعه ی ورام، ج 1، ص 57) اگر زنی كه خدمتكار شما است زنا كرد باید او را به وسیله ی حاكم شرع حد بزنید [و كیفر قانونی را درباره ی او اجرا كنید]، ولی او را سرزنش و ملامت نكنید.

امر به معروف و نهی از منکر، جای خودش باقی است

از طرفی حواسمان باشد پرهیز از سرزنش کردن به معنای آن نیست که آدمی در برابر خطاهای دیگران سکوت کند و در حقیقت این را بهانه ای قرار دهد بر اینکه امر به معروف و نهی از منکر نداشته باشد، بلکه سخن بر این است که برای اظهار ناراحتی و ناخشنودی خود از اشتباهات دیگران راه درست و روش نیکو را دنبال کنیم.

چنانچه امام صادق علیه السلام  از امیرمؤمنان علیه السلام روایت كرده است كه آن حضرت فرمود: «لا ینبغی للمرء المسلم أن یواخی الفاجر فانه یزین له فعله و یحب أن یكون مثله و لا یعینه علی أمر دنیاه و لا أمر معاده و مدخله و مخرجه من عنده شین علیه » (وسائل الشیعه، ج 2، ص 269 و 270)
برای مرد مسلمان شایسته نیست كه با گناهكاران طرح رفاقت و دوستی بریزد، زیرا شخص گناهكار عمل [زشت] خود را برای او می آراید [و زیبا جلوه می دهد] و دوست دارد او را نیز همانند خود سازد، و نه بر كار دنیا و نه بر كار آخرت او را كمك دهد و رفتن و آمدنش نزد آن شخص گناهكار برای او ننگ و رسوایی است.

علی علیه السلام می فرماید: «لا تصحب الشریر فان طبعك یسرق من طبعه شرا و أنت لا تعلم»(8) با مردم شریر و فاسد رفاقت نكن كه طبیعت خود به طور ناخود آگاه بدی را از آنها می دزدد و تو بی خبری.
بنابر این همان طوری كه معاشرت با بیمار موجب سرایت بیماری می شود و پزشکان انسان را از  مخالطت با بیماران ممنوع می كنند، گناه نیز این گونه است، و منظور امام علیه السلام در حدیث مذكور این است كه گناه بیماری مسری و خطرناكی است كه در اثر آمیزش با گناهكار، بدون اطلاع تو به جانت سرایت می كند.

کلام آخر با کسانی که مورد سرزنش واقع شده اند

در روایتی از امام باقر علیه السلام است که به جابر فرمودند: «من تو را به پنج چیز سفارش می کنم؛ (تحف العقول، ص 284) که در این مجال قسمتی را بنا به بحث مورد نظر متذکر می شویم: اگر کسی درباره تو بد گویی کرد بی تابی نکن! بنشین فکر کن که آیا این حرف ها واقعیت دارد یا دروغ است. اگر دیدی واقعیت دارد نباید ناراحت شوی. اگر ناراحت شوی در واقع از مطلب حقی ناراحت شده ای و این ناراحتی، تو را از نظر خدا می اندازد. انسانی که از حق ناراحت می شود پیش خدا ارزشی ندارد. اما اگر آنچه درباره تو گفتند واقعیت ندارد بدان که در مقابل آن مذمت، ثوابی رایگان در نامه عمل تو می نویسند. پس باز هم جای ناراحتی ندارد. (به نقل از بیانات آیة الله مصباح یزدی دام ظله)