جانوران بی مهره

چکیده:

مى دانید كه در بدن جانوران، اسكلتى از جنس استخوان وجود دارد امّا در بدن گروه بزرگى از جانوران، اسكلت استخوانى وجود ندارد. اىن گروه از جانوران را كه اسكلت استخوانى ندارند، بى مهره مى نامیم. دانستید که جانوران را به دو دسته مهره داران و بی مهرگان تقسیم می کنیم.

اهداف

• آشنایی با جانوران بی مهره و گروه های اصلی آن ها
• توانایی نام بردن چندجانور از هر دسته نرم تنان
• شناخت کرم ها و بندپایان به عنوان دوگروه اصلی بی مهره ها
  

شرح درس

جانوران مهره دار را می شناسید و می دانید که ماهی ها، دوزیستان، خزنده ها، پرنده ها، پستان داران در گروه جانوران مهره دار طبقه بندی می شوند. در واقع در بدن همه این گونه جانداران اسکلتی از جنس استخوان وجود دارد، اما در بدن بعضی جانوران اسکلت استخوانی وجود ندارد، که به آن ها بی مهرگان می گویند. كیسه تنان، نرم تنان، خارتنان، اسفنج ها، كرم ها و بندپایان از بى مهره ها هستند.
بی مهره به معنای بدن بدون ستون مهره است. البته بدن همه ی جانوران بی مهره کاملا نرم یا بدون حفاظ نیست، برخی از آن ها یک پوسته ی سخت بیرونی از جنس آهک یا کیتین دارند. این پوسته به عنوان زره عمل می کند، اما در عین حال برخلاف استخوان های ما به جای درون، از بیرون نوعی اسکلت برای جانور به وجود می آورد. بیش تر جانوران بی مهره جثه کوچکی دارند، بیش تر آن ها در آب زندگی می کنند و شناور بودن آن ها در آّب سبب شده است که وزن شان کاهش یابد و بتوانند وزن خود را تحمل کنند.
کیسه تنان: بدن این جانوران ساختمانی کیسه مانند دارد و بیشتر آن ها در دریا و برخی نیز در آب شیرین زندگی می کنند. بدن این جانوران نرم است و دستگاه گوارش آن ها تنها یک راه به خارج دارد و مواد زاید نیز از همان راه دفع می شوند. از انواع کیسه تنان می توان شقایق دریایی، عروس دریایی، و هیدر را نام برد که در شکل زیر می توانید مشاهده کنید.

نرم تنان: نرم تنان به جز چند نمونه ی محدود در آب زندگی می کنند، بدن آن ها نرم است و بیشترشان صدف دارند. حلزون، هشت پا و صدف دو کفه ای از دسته نرم تنان هستند که در شکل زیر می بینید.

 خارتنان: این دسته از جانوران کمی عجیب به نظر می رسند،زیرا دستگاه تنفس، گردش خون و دفع ندارند، و به جای آن دستگاه گردش آب دارند که نیاز سلول را تامین می کند. توتیا، ستاره شکننده، ستاره دریایی از دسته ی خارتنان حساب می شوند که در شکل زیر می بینید.

اسفنج ها: این جانوران آبزی دارای ساختمان بدنی بسیار ساده و فاقد هرگونه اندام و دستگاهی هستند. آن ها وسیله حرکتی ندارند. در سطح بدن اسفنج ها سوراخ های فراوان وجود دارد که از طریق آن ها آب به درون حفره داخلی بدن می شود. سلول های بدن اسفنج می تواند اکسیژن، موادغذایی و مواد لازم را از آب بگیرد و مود زاید را به آب بریزد. در شکل زیر نوعی اسفنج را می بینید.

کرم ها: کرم ها گروه بسیار بزرگی از جانوران هستند که اقسام زیادی دارند، کرم ها در آب های شور، شیرین، خاک، بدن جانوران و گیهان زندگی می کنند. کرم ها بدنی نرم و بدون اسکلت دارند که بر اساس ساختمان بدن خود به سه دسته حلقوی، لوله ای، و پهن طبقه بندی می شوند که در نوشتار بعدی به تفصیل به شرح انواع آن ها خواهیم پرداخت.

بندپایان: بندپایان اسکلت خارجی و سختی دارند. بدن و اندام های حرکتی آن ها بند بند است. حشرات فراوان ترین بندپایان هستند. عنکبوت ها، خرچنگ ها و هزار پاها از گروه بندپایان هستند.

آیا جانورانی که تصویر آن ها را مشاهده کردید را از نزدیک دیده و یا تصویر آن ها در تلویزیون دیده اید؟ آیا تاکنون جانورانی از آن چه که نام بردیم را لمس کرده اید؟ بدن آن ها سفت بود یا نرم؟ تجربیات خود را از دیدن و یا لمس جانوران بی مهره بیان کنید.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: نسیم گوهری