شرافت تاجران و تولید کنندگان و وظیفه حاکم اسلامی!

حاکم اسلامی وظیفه دارد که بازار را کنترل کند و در این راه باید هم سود فروشندگان و هم سود خریداران را لحاظ کند و مجرمان را به حد متعادل مجازات کند.

اگر از ما درباره شرافت مشاغل بپرسند، چند شغل را در ذهن می آوریم اما در یک نگاه کلی تر، همه مشاغل سالم برای جامعه مفیدند. شخص عادل نمی تواند به اهمیت و فواید مشاغل مختلف بی توجه باشد. علی علیه السلام در عهدنامه ای که برای مالک اشتر نوشته است به نقش و اهمیت تاجران و صنعتگران هم تأکید کرده است.

یکی از طولانی ترین نامه ها در نهج البلاغه، نامه ای است که امیرالمومنین علیه السلام برای مالک اشتر نوشت. او از طرف امیرالمومنین علیه السلام به تازگی به حکومت مصر رسیده بود و این نامه مانند یک دستور العمل کلی در اداره مصر بود. هرچند فریبکاری معاویه و دسیسه او باعث کشته شدن زود هنگام مالک شد، این نامه به عنوان سندی درخشان برای نحوه شایسته حکومت در اسلام می درخشد و در نامه 53 نهج البلاغه برای ما به یادگار مانده است.

اینجا آن قسمت از عهدنامه مالک اشتر که درباره تاجران و صنعتگران است را می آوریم و سپس چند نکته درباره آن یادآور می شویم:

درباره تاجران و صنعتگران پذیراى سفارش باش، و نسبت به آنان سفارش به نیكى كن، بدون فرق بین آنان كه در یك جا مقیمند، و آنان كه با مال خود در رفت و آمدند، و آنان كه با هنر دست خود در پى كسب و سودند، چه اینكه اینان مایه هاى منافع، و اسباب راحت جامعه، و جلب كننده سودها از مكانهاى دور دست، در بیابان و دریا، و زمین هموار و ناهموار منطقه حكومت تواند، از مناطقى كه مردم در آن جمع نمى شوند، و به رفت و آمد در آنها جرأت نمى كنند، اینان اهل سلامت اند كه از ضرر آنان بیمى نیست، و اهل صلح و مسالمت اند كه ترسى از بدى و آسیب آنان وجود ندارد.

از آنان كه در منطقه حكومت تو به سر مى برند و آنان كه در گوشه و كنار شهرهایت هستند كنجكاوى كن، ولى روشن باش كه با همه آنچه تذكر دادم در میان ایشان گروهى تنگ نظر و بخیل به شكلى قبیح و زشت و محتكر، و نرخ گذارانى به دلخواه در امر خرید و فروش وجود دارد، كه در این وضع زیان جامعه و عیب و ننگ زمامداران است. بنابر این از احتكار جلوگیرى كن كه رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله آن را منع فرمود.داد و ستد باید آسان باشد، و بر موازین عدالت صورت گیرد، و به نرخى معامله شود كه به فروشنده و خریدار اجحاف نشود. هر گاه كسى پس از نهى تو دست به احتكار زد او را مجازات كن ولى در مجازاتش از زیاده روى بپرهیز.

با دقت در این قسمت از نامه می توانیم به این نکات اشاره کنیم:

الف) تاجران و صنعتگران نقش مهمی در جامعه دارند و حکومت وظیفه دارد زحمات آنها که سودش به همه مردم می رسد را قدرشناسی کند و از آنها حمایت کند تا با آرامش بیشتری به کسب و کار بپردازند. در شرایط امروز جامعه ما، حاکم وظیفه دارد به فکر بهبود تعاملات خود با تاجران و صنعتگران باشد و همواره سعی کند که راه آنها را برای سود بردن و نیز خدمت رسانی به عموم مردم باز کند.

بدیهی است که قوانین باید به بالاترین حد شفاف باشد و ثابت بمانند زیرا شفاف نبودن قوانین راه را برای سوء استفاده افراد خاص باز می کند و نیز ثابت نبودن قوانین آرامش فکری بازرگانان و صنعتگران را بر هم می زند زیرا هر کار اقتصادی نیاز به طرح ریزی دارد و برای طرح ریزی اقتصادی، قوانین باید ثابت باشند.

ب) حاکم مسلمانان وظیفه دارد در مقابل اقشار مردم همیشه خود را در حال تعادل نگه دارد؛ به این معنا که وقتی به بازرگانان و صنعتگران بها می دهد، اعتماد کورکورانه به آنها ننماید؛ زیرا طبیعتا فعالان اقتصادی به دنبال سود خود هستند و سودجویی بدون تقوا باعث فساد است؛ بنابراین باید مراقب رفتار آنها نیز باشد تا با اقداماتی نظیر احتکار، تبانی برای کنترل بازار، ایجاد قیمتهای کاذب موقت و ... بخاطر سود شخصی خود به عموم مردم ضرر نزنند.

ج) حاکم اسلامی وظیفه دارد که بازار را کنترل کند و در این راه باید هم سود فروشندگان و هم سود خریداران را لحاظ کند و مجرمان را به حد متعادل مجازات کند.

د) اگر بخشی از مسئولان حکومتی برای سود شخصی خود با تغییر عمدی قوانین و یا ایجاد انحصارات و امتیازات نابرابر برای افراد وابسته به خود زمینه ساز بی عدالتی و بر هم خوردن آرامش اقتصادی شوند، مرتکب گناهی بزرگ شده اند و شایستگی خود را برای کارگزار بودن حاکم اسلامی از دست می دهند. در این موارد حاکم اسلامی وظیفه دارد با آنها برخورد کند و نیز برای هر کس که توانایی مقابله با آنها را دارد وظیفه است که از باب نهی از منکر از این اقدامات آنها جلوگیری کند.