تبیان، دستیار زندگی
نیتروژن یکی از عناصر شیمیایی در جدول تناوبی است که نماد آن N و عدد اتمی آن 7 است. نیتروژن معمولا به صورت یک گاز،غیر فلز، دو اتمی بی اثر، بی رنگ، بی مزه و بی بو است که 78% جو زمین را در بر گرفته و عنصر اصلی در بافت های زنده است....
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نیتروژن

نیتروژن یکی از عناصر شیمیایی در جدول تناوبی است که نماد آن N و عدد اتمی آن 7 است. نیتروژن معمولا به صورت یک گاز، غیر فلز، دو اتمی بی اثر، بی رنگ، بی مزه و بی بو است که 78% جو زمین را در بر گرفته و عنصر اصلی در بافت های زنده است. نیتروژن ترکیبات مهمی مانند آمونیاک اسید نیتریک و سیانیدها را شکل می دهد.

نیتروژن

ویژگی های قابل توجه

نیتروژن از گروه غیر فلزات بوده و دارا بار الکترون منفی 3.0 می باشد. نیتروژن پنج الکترون در پوسته خود داشته و در نتیجه در اکثر ترکیبات سه ظرفیتی می باشد. نیتروژن خالص یک گاز بی اثر و بی رنگ می باشد و 78% جو زمین را به خود اختصاص داده است. در 77K منجمد شده و در 63k به صورت مایع تبدیل به ماده برودتی معروف Cryogen می شود.

کاربردها

مهم ترین کاربرد اقتصادی نیتروژن برای ساخت آمونیاک از طریق فرایند هابر (Haber) می باشد. آمونیاک معمولا برای تولید کود و مواد تقویتی و اسید نیتریک استفاده می شود. نیتروژن همچنین به عنوان پر کننده بی اثر، در مخزن های بزرگ برای نگهداری مایعات قابل انفجار، در هنگام ساخت قطعات الکترونیک مانند ترانزیستور، دیود و مدار یکپارچه و همچنین برای ساخت فلزات ضد زنگ استفاده می شود. نیتروژن همچنین به صورت ماده خنک کننده، برای هم منجمد کردن غذا و هم حمل و نقل آن، نگهداری اجساد و سلول های تناسلی (اسپرم و تخم مرغ)، و در بیولوژی برای نگهداری پایدار از نمونه های زیستی کاربرد دارد.

نیتروژن


نمک اسید نیتریک شامل ترکیبات مهمی مانند نیترات پتاسیوم و سدیوم و نیترات آمونیوم می باشد. که اولی برای تولید باروت و دومی برای تولید کود به کار می رود. ترکیبات نیترات شده مانند نیتروگلیسرین و تری نیترو تولوئن (TNT) معمولا منفجر شونده هستند.

اسید نیتریک به عنوان ماده اکسید کننده در مایع سوخت راکت ها استفاده می شود. هیدرازین و مشتقات آن نیز در سوخت راکت ها به کار می روند.
نیتروژن اغلب در مبردها (Cryogenic)، به صورت مایع استفاده می شود. نیتروژن مایع با عمل تقطیر هوا به دست می آید. در فشار جو، نیتروژن در دمای -195.8 درجه سانتیگراد (-320.4 درجه فارنهایت) مایع می شود.

تاریخچه

نیتروژن (که لاتین آن nitrum و یونانی آن Nitron به معنی "جوش شیرین محلی"، "شکل دادن" و "ژن یا عامل" می باشد) توسط شخصی به نام Daniel Rutherford که آن را هوای مهلک نامید، در سال 1772 کشف شد. دو اواخر قرن 18 شیمیدانان بخشی از هوا را یافتند، که عمل احتراق را همراهی نمی کرد. در همان زمان نیتروژن توسط Carl Wilhelm Scheele، Henry Cavendish و Joseph Priestley که آن را هوای سوخته نامیدند مطالعه و بررسی شد. گاز نیتروژن به قدری بی اثر بود که Antoine Lavoisier آن را ازت که به معنی بدون زندگی است، نام نهاد.


ترکیبات نیتروژن در قرون وسطی شناخته شده بود. کیمیا گران اسید نیتریک را به عنوان بازدم آب می شناختند. ترکیب نیتریک و اسید هیدروکلریک به عنوان تیزاب سلطانی شناخته شده بود، برای آب کردن طلا مشهور بود.

پیدایش

نیتروژن بیشترین عنصر جو کره زمین از نظر حجم می باشد. (78.1 % حجمی) و برای اهداف صنعتی با عمل تقطیر هوای مایع به دست می آید. ترکیباتی که حاوی این عنصر هستند در فضای بیرونی نیز مشاهده شده اند . نیتروژن -14 در اثر عمل هم جوشی هستهای در ستارگان، تولید می گردد. نیتروژن از ترکیبات عمده ضایعات حیوانی (مانند چلغوز یا کود) بوده و معمولا به صورت اوره، البته هیدرازین نیز مشهور است. ترکیب آمونیاک ساده تر از آب بوده و در محلول یون های آمونیاک را تشکیل می دهد. آمونیاک مایع در حقیقت کمی آمفیروتیک بوده و آمونیاک و یون های آمینه را به وجود می آورد؛ که البته هر دو نمک آمیدها و نیترید شناخته شده اند، ولی در آب تجزیه می شوند. ترکیبات جانشین آمونیاک به تنهایی یا باهم، آمین ها نامیده می شوند. زنجیره ها، حلقه ها و ساختارهای بزرگتر هیدریدهای نیتروژنی نیز شناخته شده اند، ولی در واقع ناپایدار هستند.

گروه های دیگر آنیون های نیتروژن، آزیدین ها هستند، که خطی بوده و نسبت به دی اکسید کربن ایزو الکتریک می باشند. مولکول دیگر با ساختار مشابه، مونوکسید دی نیتروژن یا گاز خنده می باشد، و یکی از اکسیدهای گوناگون بوده و برجسته تر از مونوکسید نیتروژن و دی اکسید نیتروژن است، که هر دوی آن ها الکترون غیر زوج دارند.

اکسیدهای استاندارد بیشتری مانند تری اکسید دی نیتروژن و پنتاکسید دی نیتروژن معمولا تا حدی نا پایدار و قابل انفجار هستند. اسیدهای متناظر آن ها نیتروس و اسید نیتریک بوده با نمک های متناظر که نیتریت ها و نیترات ها نامیده می شوند. اسید نیتریک یکی از چند اسیدی است که از هیدرونیوم قوی تر می باشد.

نقش بیولوژیکی

نیتروژن عنصر اصلی اسیدهای آمینه و اسیدهای هسته ای که نیتروژن را ماده ای حیاتی برای ادامه زندگی می کنند، می باشد. لوبیا مانند اکثر گیاهانی که دانه های سبوسی دارند می تواند عمل بازیافت نیتروژن را به طور مستقیم از هوا انجام دهد، چراکه ریشه های آن ها دارای برآمدگی هایی، برای نگهداری میکروب هایی است که عمل تبدیل به آمونیاک را فرایندی به نام تثبیت نیتروژن انجام می دهد، می باشد. این گیاهان آمونیاک را به اکسیدهای نیتروژن و آمینو اسید تبدیل کرده و پروتئین می سازند.

ایزوتوپ ها

نیتروژن دو ایزوتوپ پایدار دارد: (N-14 , N-15). که مهم ترین آن دو N-14  می باشد که در چرخه CNO در ستارگان تولید می شود.

واکنش های بیولوژیکی-واسطه ای (مانند همانند سازی، جذب و ترکیب نیترات سازی) و ... پویایی نیتروژن در خاک را به شدت کنترل می کنند. این ترکیبات معمولا باعث عمل غنی سازی N-15 لایه زیرین و تخلیه محصول می شود. البته این فرایند سریع اغلب مقادیری از آمونیام و نیترات نیز در بر دارد، زیرا آمونیوم به صورت ترجیحی به وسیله سایبان جو نیترات، نگهداری می شود. خاک نیتراتی نسبت به خاک آمونیومی، توسط ریشه درختان بهتر جذب و ترکیب می شود.

هشدارها

کودهای نیتراتی شسته شده منبع اصلی آلودگی رودها و آب های زیر زمینی است. سیانو حاوی ترکیباتی است که بی نهایت سمی بوده و برای حیوانات و همه پستانداران کشنده است.


مرکز یادگیری سایت تبیان