7ویژگی پسندیده یک پزشک مسلمان

در منابع اسلامی، روایت های فراوانی از پیشوایان دین درباره رعایت بایسته های پزشكی و اخلاق پزشك وارد شده است، امروزه نیز با پیشرفت دانش پزشكی و روش های نوین آن، شرایطی پدید آمده كه ضرورت توجه به اخلاق پزشكی را می نمایاند.

اخلاق پزشکی؛ علمی است که موضوع آن بررسی مجموعه آداب و رفتار پسندیده و ناپسندی است که صاحبان مشاغل پزشکی باید به آن توجه نمایند.

اخلاق پزشکی در دو حیطه قابل بررسی است: اخلاق فردی و اخلاق حرفه ای؛ در این نوشتار ما به بررسی مواردی می پردازیم که پزشک باید از لحاظ فردی آن را رعایت کند.

پزشكی در اعتبار شرعی

پزشكی یك وظیفه ‌ای شرعی محسوب می‌شود و واجب كفایی است. همه از تركش مجازات می ‌شوند و با عمل بعضی به آن، از دیگران ساقط می ‌گردد كه موارد زیر صحت این گفته را تأیید می ‌كنند:

1ـ از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است كه فرمود: «مردم هر سرزمینی از سه چیز بی ‌نیاز نمی شوند كه هم در دنیا و هم در آخرت نجات دهنده آنان است، اگر از آنها روی برگردانند، نادانند: فقیه عالم و دانا و امیری نیكوكار و اطاعت شونده و طبیبی بینا و مطمئن.»(1)

2ـ از ابی عبدالله (علیه السلام) روایت شده است كه فرمود: «حضرت مسیح فرموده است: كسی كه مداوای شخص زخمی را ترك كند به ناچار شریك زخم زننده است و چون زخم زننده خواستار فساد مجروح شد، كسی كه از درمان او دوری كند خوبی او را نمی ‌خواهد پس اگر خوبی او را نمی‌ خواهد به ناچار خواستار فسادش شده است.» (2)

اخلاق فردی پزشک

پزشکان ملزم هستند که در درمان بیماران خود موارد اخلاقی را رعایت نمایند که از این قبیل می باشد:

الف) توجه به معنویت و تقوا

توجه به معنویت؛ یعنی باور به نظم جهان و ایمان به قدرت برتر. پزشك مۆمن می داند تمام كارها و حركاتش در پیشگاه خداوند ثبت می شود و برای تجویز كوچك ترین دارو یا بزرگ ترین عمل جراحی باید در دادگاه عدل الهی پاسخ گو باشد.

توجه به معنویت، در درمان بیماران و حتی پیش گیری از افسردگی آنان نیز نقش چشم گیری دارد. از دیگر آثار توجه به معنویت، تقوا و پاكدامنی است. تقوا، به دست آوردن قدرت روحی و معنوی است كه بتواند نفس سركش اماره را آرام و مطیع سازد.

پزشك باتقوا حتی در نگاه كردن برای معاینه، حدود اسلامی را رعایت می كند؛ یعنی اگر بتواند مرضی را بدون نگاه كردن به جایگاه هایی كه نگاه به آنها در اسلام ممنوع است، تشخیص دهد، نگاه نامشروع نمی كند و اگر ناچار به نگاه كردن باشد، به میزان ضرورت اكتفا می كند.

خیرخواهی برای بیمار و تلاش برای درمان او نیز از مصداق های تقوای پزشكی است، چنان كه امام علی (علیه السلام) در سفارش به پزشكان درباره تقوا می فرماید: «مَنْ تَطَیَّبَ فَلْیَتَّقِ اللّه وَ لْیَنْصَحْ وَ لْیَجْتَهِدْ؛ هركس طبابت پیشه كند، باید از خدا پروا كند و خیرخواهی و جدیّت ورزد.»(3)

نصح به معنای خیرخواهی و اجتهاد به معنای به كارگیری همه توان است. بنابراین، تقوای پزشكی؛ یعنی پزشك برای انجام درست وظیفه اش باید سود بیمار را در نظر بگیرد و از همه توان فكری و عملی خود برای درمان وی استفاده كند.(4)

ب) بردباری

بردباری، از لوازم حرفه پزشكی و زینت بخش آن است؛ زیرا پزشك همواره با افرادی روبه روست كه بر اثر بیماری، صبر خود را از دست داده اند و ممكن است برخورد تند و نامناسب داشته باشند.

بی شك، درمان این افراد، صبر و حوصله ویژه ای می خواهد. بنابراین، باید توجه داشت كه بیماران افزون بر ناراحتی جسمی، از نظر روحی نیز آزرده اند. پزشك باید خود را به جای بیمار قرار دهد تا شرایط او و همراهانش را درك كند.

ج) نفی خود محوری و غرور پزشكی

خودمحوری و غرور، از خودپسندی انسان سرچشمه می گیرد. اعمال و افكار انسان مغرور، در نظرش عالی و الگوست. بنابراین، بدی ها، و كاستی های خود را نمی بیند و چون خود را بالاتر از دیگران می پندارد، به تحقیر آنان می پردازد. پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «مَنْ تَواضَعَ اللّه رَفَعَهُ اللّه وَ مَنْ تَكَبَّرَ وَضَعَهُ اللّه؛ هركس برای خدا فروتنی كند، خدا او را بالا برد و هر كه تكبر ورزد، خدا او را پست كند.»(5) احتمال ابتلا به این بیماری اخلاقی، برای همه وجود دارد، ولی نیاز حیاتی مردم به پزشك و جایگاه ویژه پزشكان در جامعه، آنان را بیش از دیگران می تواند گرفتار این صفت ناهنجار سازد.

«غرور پزشكی مانع مشورت و تحقیق پزشك می شود و گاهی او را از توجه به سخنان بیمار نیز كه از مهم ترین راه های تشخیص بیماری است، باز می دارد.»(6)

د) خوش اخلاقی

اخلاق خوش، در زبان و چهره انسان نمود می یابد و مۆمن همواره دارای چهره ای گشاده و بشاش است، چنان كه رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) نیز فرمود: «إِنَّ اَحَبَّكُمْ إِلَیَّ وَ أَقْرَبَكُمْ مِنِّی مَجْلِسا یَوْمَ الْقِیامَةِ أَحْسَنُكُمْ خُلُقا؛ محبوب ترین شما نزد من و نزدیك ترین شما به من در روز قیامت، شخصی است كه اخلاقش از همه بهتر باشد».(7)

برای كسانی كه با جامعه ارتباط مستقیم دارند، حسن خلق ضروری تر است. پزشك تندخو، بیماران را در وضع دشوار و ناهنجار قرار می دهد. چنین پزشكی تحمل شنیدن سخنان بیمار را ندارد و در نتیجه، بیمار جرأت نمی كند بیماری خود را به درستی با او در میان بگذارد.

هـ) بی توجهی به امور مادی

امور مادی نباید از توجه پزشك به امور معنوی و رسالت انسانی اش بكاهد. پزشكی فقط حرفه نیست، بلكه یك مسئولیت است. بنابراین، نباید آن را با معیار مادی سنجید، بلكه باید آن را فراتر از مادیات و در شمار امور معنوی دانست.

برای مثال، گاه دیده شده است كه پزشكان جراح و متخصص، افزون بر حق عمل و سهم پزشك كه بیمارستان ها برای آنان در نظر می گیرند، از بیمارانی كه به عمل جراحی نیاز دارند، دست مزد می خواهند.

و) احساس مسئولیت

احساس مسئولیت پزشك را به رعایت وظایف حرفه ای و اخلاقی اش در برابر بیماران وا می دارد. بنابراین، پزشك در برابر دین، جامعه و همه همنوعانش، از نظر اخلاقی مسئول است و باید تا حد توان برای درمان بیماری ها بكوشد. بر اساس این احساس مسئولیت، وظایف پزشك به بهترین و كامل ترین شكل انجام می شود.

ز) وقت شناسی

حرفه پزشكی زمان مشخصی ندارد و پزشك باید همیشه آماده خدمت باشد. او نمی تواند از درمان مجروح تصادفی یا بیمار اورژانسی، به بهانه اینكه در زمان كاری و وقت اداری نیست، سر باز زند. به ویژه در موارد اورژانسی اگر تنها یك پزشك حضور داشته باشد، درمان بیمار بر او واجب عینی می شود و چنانچه اقدامی نكند، در پیشگاه خداوند متعال بازخواست خواهد شد. بنابراین پزشک باید در درمان بیماران، بردبار، با تقوا، خوش اخلاق و وقت شناس باشد و مادی گرایی و غرور را از خود دور سازد.

پی نوشت ها:

1ـ تحف العقول، ص 238 ـ سفینة البحار،ج 2، ص 78.

2ـ الوسائل، ج 2،ص 629 و ج 11، ص 401.

3ـ بحارالانوار، ج 1، ص 67، ح 32.

4ـ دكتر عبد خدائى، اخلاق پزشكى، ص 209.

5ـ نهج الفصاحه، ص 578.

6ـ حسین منصورى، اخلاق پزشكى، ص 24.

7ـ جامع السعادات، ج 1، ص 308.

منبع:

پزشکی در اسلام، سید علی صمیمی - سایت سبطین