درمان پوکی استخوان

دهمین دوره از پروژه های دانش آموزی تبیان نیز با یاری خداوند و حضور پر شور شما دوستان و علاقمندان به پایان رسید اما کار ما هنوز تمام نشده است! این دوره نیز همچون سال های گذشته دوستان بسیاری با ثبت طرح ها و ایده های خلاقانه خود در منوی "پیشنهاد موضوع" ما را در ارتقای تنوع پروژه ها یاری نموده‌اند. هم چون گذشته بر آن شدیم تا با گردآوری این ایده های جالب، علاوه بر قدر دانی از این دوستان نوآور، زمینه ای را برای ایده پروری سایر پژوهشگران علاقمند فراهم آوریم. فراموش نکنید که ما همیشه منتظر طرح های جدید شما عزیزان هستیم.

نام ایده: تولید شربت برای درمان پوکی استخوان
نام ارائه دهنده/دهندگان: حنانه باریکانی، ملیکا رضایی، غزال بلکه جانی
زمینه و نوع پروژه: پزشکی/طب سنتی/ گیاه درمانی
درجه سختی: دشوار
نام مدرسه: آیین روشن نور

پوکی استخوان یا استئوپروز به معنی کم شدن تراکم استخوان است که به دنبال آن قدرت استخوان کم شده و شکننده می شود. شکننده شدن استخوان موجب می شود احتمال بروز شکستگی در آن بیشتر شود. پوکی استخوان معمولاٌ به تدریج پیشرفت می کند و هیچ علامتی از خود بروز نمی دهد تا وقتی که شکستگی به وجود می آید. پوکی استخوان می تواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولاً در ستون مهره، لگن، مچ دست و دنده ها بیشتر دیده می شود.

بافت استخوان از دو قسمت تشکیل شده
• یک داربست سه بعدی شبکه مانند از جنس پروتئین که به آن ماتریکس می گویند
• رسوب کلسیم بر روی این داربست پروتئینی در قالب مولکول های هیدروکسی آپاتیت

استخوان یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد. همین زنده بودن است که به آن امکان می دهد رشد کند و خود را ترمیم کند. در طول عمر، بافت استخوانی بدن مرتباً به توسط سلول های خورنده ای که در آن است (به اسم استئوکلاست) جذب شده و در همان حال استخوان جدید به توسط سلول های استئوبلاست بر روی آن جایگزین می شود.

به این ترتیب بافت همه استخوان های بدن مرتباً در حال نو شدن است. در سنین بچگی و جوانی ساخته شدن بیش از جذب شدن است ولی در سنین بالا بیش از اینکه استخوان ساخته شود جذب می شود ولی حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان، بدن از ساخت استخوان جدید دست نمی کشد و فقط مقدار آن کم می گردد. بیشترین مقدار تراکم استخوان در حدود سن بیست سالگی است.

هورمون های بدن بر روی پدیده جذب و تولید مداوم استخوان تأثیر دارند. مهم‌ترین هورمون های تاثیرگذار در این روند، هورمون زنانه استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پارا تیروئید است. در این بین استروژن بیشترین تأثیر را دارد. زمینه های ژنتیکی و تفاوت های فردی هم در جذب و تولید استخوان و در نتیجه نهایی آن یعنی قدرت و تراکم استخوان تاثیرگذار است. اکثر استخوان های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده‌اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی می گویند و روی آن را لایه ای از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن استخوان کورتیکال می گویند.

در قسمت کورتیکال، استخوان به صورت لایه لایه و بسیار متراکم است. در بعضی استخوان های بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر قسمت کورتیکال. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد شده که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد. از عوامل موثر در پوکی استخوان کمبود دریافت کلسیم است، این کمبود در صورتی که طولانی مدت باشد می تواند باعث ابتلا به پوکی استخوان شود.

کلسیم برای استخوان سازی در بدن لازم و ضروری است. در زنان بعد از یائسگی به علت توقف ترشح هورمون های زنانه و نقش مهم این هورمون ها در استحکام استخوان ها، شیوع پوکی استخوان زیادتر می شود. هورمون زنانه (استروژن) در مقابل از دست رفتن استخوان محافظت ایجاد می کند، جذب کلسیم را بهبود می بخشد.

در پژوهش حاضر دانش آموزان اثر گیاهان دارویی شامل شبدر "یونجه" را بر میزان کلسیم خون بررسی کرده‌اند. آن ها ابتدا گیاهان دارویی موثر در درمان پوکی استخوان را مورد بررسی قرار دادند. چند گیاه را به عنوان گیاهان موثرتر انتخاب و عصاره گیری کردند. در جلسه بعد این عصاره هر روز به خرگوش ها خورانده شدند. و در نهایت میزان کلسیم در خون این خرگوش ها بررسی شد.

مهارت های کسب شده

1. شناسایی گیاهان دارویی موثر در درمان پوکی استخوان
2. چگونگی عصاره گیری از گیاهان
3. بررسی اثر عصاره گیاهان در میزان کلسیم خون

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: مهدی رحمانی

تنظیم: نسرین صادقی