تبیان، دستیار زندگی
این استان در حال حاضر دارای 19 شهرستان ، شامل 53 شهر ، 41 بخش ، 139 دهستان و 3179 آبادی است. شهرستان های آن عبارت اند از : 1 – آذر شهر : این شهرستان در جنوب شرقی دریاچه ارومیه قرار دارد و از شمال، شرق و غرب با شهرستان اسكو و...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آذربایجان شرقی ( قسمت اول )

آذربایجان شرقی ( قسمت اول )

این استان در حال حاضر دارای 19 شهرستان ، شامل 53 شهر ، 41 بخش ، 139 دهستان و 3179 آبادی است. شهرستان های آن عبارت اند از :

1 – آذر شهر : این شهرستان در جنوب شرقی دریاچه ارومیه قرار دارد و از شمال، شرق و غرب با شهرستان اسكو و از جنوب با شهرستان عجب شیر هم مرز است . این شهرستان 1347 كیلومتر مربع مساحت دارد . از نظر تقسیمات كشوری آذرشهر دارای دو بخش ، پنج دهستان و سه شهر یعنی آذرشهر، گوگان و ممقان است.

برخی مراكز دیدنی: مسجد شیرامین ، مصلای آذرشهر ، مسجد چهارسو ، گورستان تاریخی بادامیار

2 – ارسباران ( ورزقان) :این شهرستان بامساحت 2368 كیلومتر مربع در سال 1380 تأسیس شد و دارای دو بخش ، هفت دهستان و دو شهر است. در شمال ارسباران شهرستان های كلیبر و جلفا،و در شرق آن اهر قرار دارد.

برخی مراكز دیدنی : به دلیل وجود مناظر بدیع طبیعی ، قلعه های تاریخی متعدد، سنگ نبشته ی معروف سقین دل و نقش و نگارهای سنگی سونگون ، ارسباران از مناطق مستعد برای توسعه صنعت توریسم به شمار می آید.معدن مس رونگون در این شهرستان،مهمترین معدن مس كشور است.

3 – اسكو : شهرستان اسكو از شمال به شهرستان های تبریز و شبستر، از غرب به دریاچه ارومیه ، از جنوب  به شهرستان آذرشهر و عجب شیر و مراغه محدود است. این شهرستان 8/1252 كیلومتر مربع مساحت دارد و دارای دو بخش ،پنج دهستان و دو شهر است.

برخی مراكز دیدنی : مسجد جامع سبزه میدان ، امامزاده اسكو از فرزندان امام جعفر صادق (ع) ،مقبره پیرحیدر ، مزار الله بنده سی ، مسجد پایتخت و روستان كندوان .

آذربایجان شرقی ( قسمت اول )

4 – اهر : قسمت بزرگی از كوه های قره داغ و دامنه های شمالی قوشاداغ ، شهرستان اهر نام گرفته است و در شمال شرقی استان آذربایجان شرقی قراردارد . شهرستان كلیبر ، حدود شمالی آن را می پوشاند و شهرستان ارسباران در غرب آن قرار دارد . این شهرستان از جنوب،همسایه شهرستان هریس است و سراسرِ حدود شرقی آن قسمتی از مرز مشترك استان را با استان اردبیل تشكیل می دهد. اهر دارای نُه دهستان ، دو بخش و دو شهر است. شهر اهر مركز شهرستان ، در 75 كیلومتری شمال شرقی شهر تبریز قرار دارد. وسعت این شهرستان 3073 كیلومتر مربع است.

برخی مراكزدیدنی : مسجد جامع ، بقعه شیخ شهاب  الدین محمود اهری و راسته بازار.

5 – بستان آباد : شهرستان بستان آباد در قسمت میانی استان آذربایجان شرقی قرار دارد . این شهرستان در شرق شهرستان تبریز و جنوب شهرستان هریس واقع شده است و شهرستان های میانه و سراب حدود شرقی و شهرستان هشترود حدود جنوبی آن را می پوشاند . مركز این شهرستان در 47 كیلومتری جنوب شرقی شهر تبریز قرار گرفته است.

برخی مراكز دیدنی : حمام ، آب معدنی و آب گرم.

6 – بناب : شهرستان بناب در گوشه جنوب غربی آذربایجان شرقی قرار دارد . حدود شرقی این شهرستان را شهرستان مراغه می پوشاند و ملكان در سمت جنوب و عجب شیر در شمال آن قرار دارد .

برخی مراكز دیدنی :معماری صخره ای روستای سور.

7 – تبریز : این شهرستان مركز استان آذربایجان شرقی است . ارتفاع تبریز از سطح دریا 1340 متر است و با وسعتی حدود 2054 كیلومتر مربع در قلمرو میانی خطه ی آذربایجان و در قسمت شرقی شمال دریاچه ارومیه، به فاصله 619 كیلومتری غرب تهران قرار دارد.

برخی مراكز دیدنی : مسجد جامع تبریز ، ارك یا مسجد علیشاه ، مسجد كبود ، بازار كبود ، بازار بزرگ تبریز كه شامل تعداد زیادی راسته، سرا ،چهارسوق، مسجد، مدرسه و حمام است.مجموعه مسجد ومقبره سید حمزه و بنای یادبود مقبره الشعرا ، بقعه عون بن علی ( عینالی ) ، بقعه سید ابراهیم ، مقبره دوكمال ( كمال الدینخجندی و كمال الدین بهزاد ) ، خانه های قدیمی مانند خانه مشروطه ، خانه شربت اوغلی و مجموعه خانه های قدیمی كه به دانشكده هنرهای اسلامی تبدیل شده اند و نیز موزه باستان شناسی آذربایجان ، موزه مشروطه ، موزه قرآن و كتابت واقع در بنای مسجد صاحب الامر، موزه ادبی خانه شهریار ، موزه ارامنه ، موزه حیات وحش ، سازمان محیط زیست و همچنینپارك های ایل گلی ، باغلار باغی ، باغ فجر ( گلستان سابق ) همراه با ده ها مسجد، مدرسه تاریخی و ...

آذربایجان شرقی

8 – جلفا : شهرستان جلفا به صورت نوار باریكی در مرز شمالی استان با جمهوری نخجوان و ارمنستان قرار دارد. شهرستان كلیبر حدود شرقی آن را می پوشاند و حدود غربی آن،قسمتی از مرز مشترك استان با آذربایجان غربی است .

برخی مراكز دیدنی : كلیسای سنت استپانوس معروف به وانگ

9 – چاراویماق : جنوبی ترین شهرستان استان كه با مركزیت قره آغاج،در سال 1380 از شهرستان هشترود منفك شد.

10 – سراب : شهرستان سراب در غرب میانی آذربایجان شرقی قرار دارد . شهرستان هریس محدوده شمال غربی و بستان آباد حدود غربی و میانه حدود جنوبی آن را می پوشاند.

برخی مراكز دیدنی : آب های گرم و معدنی.

11 – شبستر : حدود شمالی شهرستان شبستر را شهرستان های مرند و ارسباران و حدود جنوبی و شرقی آن را شهرستان تبریز و اسكو می پوشاند و دریاچه ارومیه و آذربایجان غربی در حدود غربی شهرستان قرار دارند.

برخی مراكز دیدنی : مسجد جامع تسوج و مقبره شیخ محمود شبستری .

12 – عجب شیر : از شهرستان های مهم شرق دریاچه ی ارومیه و از قدیمی ترین مناطق استان،با قلعه های مهم تاریخی است .

برخی مراكز دیدنی : مسجد جامع شهر عجب شیر معروف به " مسجد شیرلو " ، از نمونه های عالی مساجد چوبی استان با نقش و نگارهای دل انگیز است.

13 – كلیبر : قلمرو شمالی شهرستان كلیبر ، قسمتی از مرز مشترك ایران با جمهوری آذربایجان است و شهرستان جلفا و ارسباران در حدود غربی و اهر در حدود جنوبی آن قرار دارند.

برخی مراكز دیدنی :قلعه معروف بابك یا جمهور و پل های بزرگ و كوچك خدا آفرین.

14 – مراغه : شهرستان مراغه در جنوب غربی استان آذربایجان شرقی قرار دارد و از شمال به شهرستان تبریز ، از شرق به شهرستان هشترود و چاراویماق و از غرب به شهرستان های بناب و ملكان و عجب شیر محدود است.

برخی مراكز دیدنی :برج مدور ، گنبد سرخ ، آرامگاه اوحدی مراغه ای ، موزه مراغه ، آب های معدنی و گرم .

15 – مرند : شهرستان مرند در شمال غرب استانقراردارد . شهرستان جلفا و ارسباران حدود شمال و شرق آن را می پوشاند و شهرستان شبستر در جنوب آن قرار دارد. حدود غربی شهرستان مرند قسمت كوتاهی از مرز استان با آذربایجان غربی است.

برخی مراكز دیدنی :مسجد جامع ، مسجد بازار ، قلعه سن سارود ، قلعه گاوور گوهر ، قلعه تپه خاكستر ، قلعه هلاكو ، قلعه پیام .

16 – ملكان : شهرستان ملكان در جنوب شرقی دریاچه ارومیه قرار دارد. از شمال با شهرستان بناب  ، از جنوب با شهرستان میاندوآب و از شرق با شهرستان مراغه مرز مشترك دارد.

17 – میانه : شهرستان میانه در گوشهیجنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد . شهرستان های سراب ، بستان آباد، هشترود و چاراویماق حدود شمالی و غربی آن را می پوشاند . حدود جنوبی آن ، استان اردبیل و حدود شرقی  آن ، شهرستان خلخال است.

برخی مراكز دیدنی :پل دختر، قلعه دختر ، بقعه امامزاده اسماعیل (ع) ، مسجد بزرگ سنگی ترك .

18 – هریس: شهرستان هریس از شمال به شهرستان اهر و ارسباران ، از غرب به شهرستان تبریز و از جنوب و شرق به شهرستان های بستان آباد و سراب محدود است.

برخی مراكز دیدنی : بقعه شیخ اسحاق ، مسجد اسنق ، گورستان مینق ، گورستان گوود.

19 – هشترود : شهرستان هشترود ، در شمال فلات ایران و در جنوب استان آذربایجان شرقی قرار دارد . شهرستان های بستان آباد ، تبریز ، مراغه ، چاراویماق و میانه ، حدود شمالی ، غربی و شرقی این شهرستان و آذربایجان غربی و زنجان حدود جنوبی آن را می پوشاند.

برخی مراكز دیدنی : قلعه ضحاك .

آثار تاریخی

مسجدها

مسجد استاد و شاگرد

یكی از مساجد تاریخی تبریز ، مسجد استاد و شاگرد است كه از طرف " امیر حسین چوپانی " ملقب به علاءالدین ساخته شد و به نام سلیمان خان ، نواده هلاكو خان مغول موسوم گردید. از این رو این مسجد را سلیمانیه یا علائیه نیز می نامیدند. اما از آنجا كه تحریر كتیبه ها و مندرجات دیوارهای داخل و خارج مسجد به خط عبدالله صیرفی خوش نویس معروف دوره ایلخانی و یكی از شاگردان زبردست وی صورت گرفته بود ، عوام مسجد را به نام استاد و شاگرد می نامیدند. این مسجد پس از این كه در زلزله ی سال 1193 به كلی ویران شد ، یك بار در زمان نایب السلطنه عباس میرزا تعمیر اساسی شد و بار دیگر در سال 1295 ه . ق " حاج میرزا محمد علی اوانسرای قراجه داغی " به مرمت آن همت گماشت. برای بار سوم به استناد كتیبهیسنگ مرمرین بیرون دیوار شمالی مسجد " حاج محمد اردبیلی " در سال 1338 ه . ق اقدام به تعمیر آن نمود.

مسجد اسماعیل بیگ

یكی از مساجد تاریخی دوره صفویه ، مسجد اسماعیل بیگ شهر بناب است. ایوان بلند مسجد برروی چهارستون چوبی با سر ستون های مقرنس استوار شده  است.

شبستان این مسجد دارای 11 ستون چوبی با سرستون های كنده كاری با نقوش زیبا و رنگ آمیزی شده ی هم شكل است. پایه های ستون سنگی است. تعداد پنج اروسی معرق با شیشه های رنگی،جلوه خاصی به نمای ورودی این مسجد بخشیده است.

مسجد اسماعیل خاله اوغلی

این مسجد در بین مدرسه ی دینی جعفریه و مسجد جامع بزرگ تبریز واقع شده و طول آن از شمال به جنوب امتداد می یابد . دو پنجره ی این مسجد به دالانی باز می شود كه دارای ده ستون سنگی زیبا و هجده گنبد ضربی آجری است . ستون ها در دو ردیف قرار گرفته اند و گنبدها مساوی و یكنواخت هستند. نادر میرزا قاجار این مسجد را مسجد " ملا محمد حسن پیشنماز " خوانده است.

مسجد اسنق

این مسجد در روستای سنه یا اسنق بخش هریس واقع و از  یك ایوان بلند و یك نمازگاه تشكیل شده است . دو ستون سنگی یا پارچه مارپیچی با سرستون ها و پایه های حجاری شده ی بدیع قسمت جلوی ایوان را نگه می دارد.

نمازخانه به ابعاد 9 متر در 5/10 متر دارای چهارستون سنگی استوانه ای یك پارچه و از پایه ها و سرستون مقرنس خوش طراحی برخوردار است. بلندی كلیه ستون ها به 6 متر می رسد. در ورودی و دو پنجره مسجد در دیوار سنگی سمت شرقی مسجد جای دارند. از مضمون خطوط برجسته كنده شده  در بازوی منبر مسجد و سنگ نبشته های بالای در و پنجره های مسجد بر می آید كه اتمام كار بنای این مسجد و تهیه اثاث آن در سال 733 ه.ق به امر " فخر الدین محمد بن رستم " و به دست نقاش و حكاك هنرمندی موسوم به ملكشاه صورت گرفته است.

مسجد امام جمعه

مسجد امام جمعه تبریز در سمت شرقی بازار مسجد جامع نزدیك مدرسه ی طالبیه واقع شده و دارای بیست ستون سنگی با سرستون مقرنس و سی گنبد ضربی آجری است . ستون ها در چهار ردیف قرار دارند و از آنجا كه همه ی آنها به رنگ سبز در آمده اند، به مسجد سبز نیز شهرت یافته است.

نادر میرزا  درباره ی این مسجد می نویسد: " این مسجد را بازرگانی دین دار ، "  حاج علی نام " از بومیان شهر خوی ( خواهر زاده ی حاج صفرعلیبازرگان معروف تبریزی كه تیمچه و مدرسه و مسجد حاج صفرعلی به خرج وی در تبریز ساخته شده است) به تاریخ 1255 هجری قمری عمارت كرده است ".

مسجد بازار

این مسجد در مركز بازار مرند واقع شده و بنای آن متعلق به دوره صفوی  است ولی براساس سنگ نبشته ی مرمری موجود در مسجد ، بنای فعلی به مباشرت " شیخ علی مرندی " شاگرد مشایخ بزرگ " شیخ محمد حسن " صاحب جواهر الكلام و " شیخ محمد حسین " صاحب الفصول و " شیخ مرتضی " در تاریخ 1268 ه.ق تعمیر شد.

این مسجد دارای 4 ستون سنگی و 9 گنبد ضربی آجری زیبا است . به نوشته مورخان،این مسجد بر پایه های مسجد قبلی كه در قرون دوم یا سوم هجری وجود داشت ، ساخته شده است. عبدالرحیم كیا آورده است مطابق نوشته های تورات ، مادر حضرت نوح در این مكان مدفون شده است.

مسجد جامع اهر

مسجد جامع اهر در كوچهجمعه مسجد واقع  و منسوب به دوره ی سلجوقی و اتابكان است. در ورودی مسجد طاق های آجری و ازاره ی معمولی دارد. سنگ نبشته سر در مسجد تاریخ بنای آن را ( ثلث و عشرین و مائه بعد الالف من الحجره ) ذكر كرده است.

شبستان یا نمازخانه مسجد ، فضایی وسیع و كم ارتفاع به طول 6/30 متر و عرض 16 متر و ارتفاع گنبدها 5 متر است و دارای21 گنبد می باشد. در یكی از گنبدها نیز پس از قید دو بیت شعر،اضافه شده : " حاجی میرزا بابا دزماری سنه 1158 " .

مسجد جامع تبریز ( جامع كبیر )

مسجد جامع تبریز یكی از بناهای تاریخی و باستانی تبریزاست . تاریخ دقیق بنای این مسجد به درستی معلوم نیست اما وجود مسجد جامع كبیر در محل فعلی در زمان اتابكان آذربایجان كه سعدالدین وراوینی به آن اشاره كرده است به دلایل زیر می تواند مستند باشد:

1 – از نخستین سال های فرمانروایی روادیان ، این مسجد درون قلعه تبریز وجود داشت و جزء قسمت معمور شهر به شمار می رفت .

2 – در زمان حكومت روادیان ، سلاجقه و اتابكان ، این ناحیه از قسمت های مقدس شهر بود و بسیاری از سلاطین ، امرا و وزرا در كنار معابد و مساجدی كه شاید خود ساخته بودند ، به خاك سپرده شده اند.

3 – همان مسجدی كه در قرن ششم و هفتم به نام مسجد جامع كبیر خوانده می شد وقبر " شمس الدین عثمان طغرایی " در جانب غربی آن قرار داشت ، در قرن دهم هجریآباد بود و " حافظ حسین كربلایی " به رای العین آن را دیده و از آن به نام مسجد جامع كبیر یاد كرده است. در زمان حكومت تركمانان و صفویه نیز همان مسجد آباد بود.

" حاج طالب خان " پسر " حاج اسحق خان تبریزی " بانی مدرسه طالبیه در سال 1087 ه . ق در وقف نامه ی مدرسه طالبیه ، از این مسجدبا عبارت" مسجد جامع كبیر " نام برده است .

در اثر زلزله های نیمه اول و دوم قرن دوازدهم هجری ، چند طاق این مسجد شكست و فرو ریخت . این بخش ها بعداً به وسیله ی " احد خان " و پسر او " حسین قلی خان دنبلی " مرمت و تجدید بناشد.

در بالای در شمالی مسجد جامع ، سنگ نبشته ای به ابعاد یك متر در یك متر مشتمل بر فرمانی از شاه سلطان حسین صفوی وجود دارد كه به خط " محمد مؤمن تبریزی " در 15 سطر به خط ثلث بسیار زیبا در تاریخ شوال 1106 هجری روی سنگ رخّام نصب شده است.

درون مسجد نیز سنگ نبشته ی دیگری به ابعاد 172 در 112 سانتیمتر از سنگ رخام به دیوار یكی از طاق های غربی مسجد نصب شده و از رؤیای شاه طهماسب اول صفوی برای الغای رسومات تمغا حكایت دارد. این لوح به خط " علاءالدین محمد تبریزی " از خوش نویسان درباره شاه طهماسب اول است كه د ر12 سطر در تاریخ 972 هجری به خط ثلث نگاشته شده و از آثار گرانقدر هنری آن استاد نامدار محسوب می شود.

آذربایجان شرقی

مسجد جامع تسوج

تسوج شهركی در 33 كیلومتری شبستر است . مسجد جامع تسوج را منسوب به دوره ایلخانان می دانند. شبستان این مسجد دارای 20ستون سنگی و 4 ستون آجری است و همه ستون ها دارای پایه ها و سرستون های مقرنس هستند و 35 گنبد آجری بر روی آنها جای گرفته است.

بر ایوان مدخل این مسجد،فرمانی از سلطان محمد خدابنده صفوی به خط ثلث برجسته بر روی سنگ مرمر یك پارچه، نقر(كنده كاری )شده است . این فرمان مبنی بر حذف مالیات كوزه فروشان به تاریخ 989 ه . ق است . آخرین تعمیر كامل مسجد در سال 1252 ه. ق و به امر محمد شاه قاجار صورت پذیرفت .

مسجد جامع سراب

مسجد جامع سراب مسجدی تاریخی است كه در كنار بازار شهر قرار گرفته است . در سر در ورودی شرقی مسجد كتیبه ای از سنگ مرمر به خط نسخ متعلق به دوره تركمانان آق قویونلو به چشم می خورد كه دارای تاریخ 875 ه . ق همزمان با حكومت اوزون حسن قره قویونلو است و نام  بانی مسجد " حاجی رفیع الدین بن الحاجی رشیدالدین " بر روی آن نقر شده است . این در به وسیله 10 پله به صحن و سپس شبستان مربوط می شود.

ابعاد شبستان 21* 5/47 متر و سقف آن مركب از 60 گنبداست كه بر روی طاق جناغی و پایه های آجری از گچ به ابعاد متفاوت استقرار یافته است . در ضلع جنوبی این شبستان،سه محراب به چشم می خورد كه یكی از محراب ها ازكاشی های برجسته بسیار زیبایی با نقوش برجسته اسلیمی خطایی و لعاب فیروزه ای از دوره مغول تزیین شده است.

مسجد دارای منبر چوبی با 7 پله بلند به طول 6/3 متر و ارتفاع 10/2 متر است و در بالای سطح شرق ، نام واقف آن با خط ثلث زیبا از چوب سفید منبت كاری شده است.

مسجد جامع شیخ بابا

بنای اولیه مسجد تاریخی شیخ بابا درمراغه مربوط به قرون هشتم و نهم هجری است كه بر پایه هایآن ، مسجد كنونی بازسازی شد. آنچه امروز از مسجد جامع شیخ بابا باقی مانده یك ستون سنگی و دو ستون چوبی مقرنس كاری شده است . این ستون سنگی استوانه ای شكل ، و مركب از 20 قطعه سنگ مدور است كه روی هم گذاشته شده و در مجموع ارتفاع آن به 5 متر و محیط آن به 186 سانتیمتر می رسد. 60 سانتیمتر از پایین ستون صاف و بدون نوشته است. بخش بالایی این ستون كتیبه ای به خط ثلث در اندازه 160 سانتیمتر وجود دارد . تاریخی كه در ستون قید شده 864 ه . ق است و متن كتیبه شامل اسمای متبركه  حضرت رسول اكرم ( ص ) و حضرت علی (ع) و نیز نام مشایخ و مرادهای شیخ بابا و نام بانی بنا و حجار آن است. اخیراَ این ستون سنگی برای حفاظت بیشتر به موزه مراغه منتقل شده است.

مسجد جامع مرند

مسجد جامع مرند در مركز شهر مرند واقع شده است . طبق كتیبه ی محراب  مسجد ، این بنا در سال 731 ه . ق در زمان سلطنت ابوسعید بهادرخان از محل خیرات مردم مرند و جزیه ای كه در آن زمان از غیر مسلم می گرفتند به تولیت " حسین بن محمود ابن تاج خواجه " ساخته شد.

امروزه كف مسجد به اندازه سه پله از سطح كوچه مجاور پایین تر است و دالانی به طول 12 متر با سه طاق گنبدی ، ورودی را به شبستانهامربوط می سازد. در سمت چپ این دالان،شبستان جنوبی با گنبدی كم خیز واقع شده كه بر فراز آنكتیبه ای از سنگ به چشم می خورد . چنین به نظر می رسد كه در سال 740 ه . ق در حالی كه بیش از9 سال از عمر این مسجد نمی گذشت  توسط " تاج خواجه " مرمت شد و توسعه یافت . محوطه  اصلی مسجد با سقفی مشتمل بر شش گنبد ، فضای اصلی مجموعه را تشكیل می دهد. محراب به عرض 75/2 و ارتفاع 6 متر در جنوب مسجد واقع شده و مزین به آیات قرآنی به خط كوفی و گچ بری های زیبا و بدیع  است . كتیبه تاریخی محراب در قوس بالای آن دیده می شود. در فاصله دو ستون تزیینی و گچ بری كنار محراب ، نام سازنده محراب به خط رقاع نوشته شده است: " عمل عبدالفقیر نظام بند گیر تبریزی " در داخل هلال و در پایین دو كتیبه مزبور ، كتیبه ی گچ بری دیگری به خط رقاع وجود دارد.

عبدالرحیم كیا می نویسد : " در سرلوحه ای كه در مسجد جامع مرند موجود بوده است چنین نوشته شده بود :"قد باش بعد تعمیر هذالمسجد الواقع فیه مقبرة امّ نوح علیه السلام ، 1268 ه . ق "

راجع به وجه تسمیه مرند روایتی است كه می گوید : بنای این شهر به امر دختر ترسایی به نام ماریا گذاشته شد و كلیسای بزرگ شهر نیز كه فعلاَ پابرجاست ، با تغییراتی به صورت مسجد جامع شهر در آمد . آثار كلیسایی این مسجد مشهود است و صلیب های بزرگ و كوچك شكسته دور تا دور قسمت فوقانی آن را به طرز زیبایی پوشانده است.

این كه نوشته شده مسجد جامع مرند قبلاَ كلیسا بود ، چندان بعید به نظر نمی رسد؛ زیرا ترسایان و نسطوریان كه در قرن پنجم میلادی از ترس امپراطوران روم شرقی و كشیشان متعصب مسیحی به مغرب آذربایجان گریخته بودند در این منطقه جمع شده و برای خود كلیسایی ساخته بودند.

مسجد جمال آباد

روستایجمال آباد در 6 كیلومتری مهربان و 21 كیلومتری تبریز قرار دارد . مسجد تاریخی این روستا دارای 6 ستون عظیم سنگی به بلندی 5/5 متر با سرستون های سنگی نقشدار و پایه های سنگی بزرگ می باشد.

برطاق سردر سنگی ورودی مسجد،آیاتی از قرآن مجید با تزیینات دیگر نقر شده است. ا زشیوه ساخت منبر چوبی مشبك چهار پله ی این مسجد كه مشابه كارهای چوبی دوره ی تیموری و صفوی است تصور می شود تاریخ بنای مسجد حدود قرن دهم ه . ق باشد.

مسجد حاج صفرعلی

در بازار " یمنی دوز " تبریز،مسجد معروف به مسجد حاج صفرعلی،در ضلع شمالی حیاط مدرسه حاج صفر علی واقع شده است . این مسجد دارای گنبدی بلند با مناره منقش به كاشی های آبی رنگ است كه كلاهك و قسمتی از بالای مناره فرو ریخته است. بنای اولیه مسجد متعلق به دوره ی صفوی است ، ولی بانی مسجد فعلی ، " حاج صفرعلی خویی "  بازرگان معروف و معاصر نایب السلطنه عباساست .مسجد حاج صفرعلی یكی از مساجد آباد و دایر تبریز است كه قبلاَ دو امام داشت كه یكیآقای " حاج میرزا عبدالحت مهاجر ایروانی " از علمای درجه اول و موجه شهر تبریز و دیگری استاد بزرگوار آقای " حاج میرزا جواد سلطان القرائی " بودند.

بنیان مسجد حاج صفرعلی به اندازه ای محكم واساسی نهاده شده كه در سال 1288 ه . ق با وجود این كه هنگام جریان سیل معروف ، نصف بیشتر فضای مسجد پر از آب شد ، شكستی در بنای آن به وجود نیامد.

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی

زهره پری نوش - سایت تبیان