عوارض بیماری سلیاک

دهمین دوره از پروژه های دانش آموزی تبیان نیز با یاری خداوند و حضور پر شور شما دوستان و علاقمندان به پایان رسید اما کار ما هنوز تمام نشده است! این دوره نیز همچون سال های گذشته دوستان بسیاری با ثبت طرح ها و ایده های خلاقانه خود در منوی "پیشنهاد موضوع" ما را در ارتقای تنوع پروژه ها یاری نموده‌اند. هم چون گذشته بر آن شدیم تا با گردآوری این ایده های جالب، علاوه بر قدر دانی از این دوستان نوآور، زمینه ای را برای ایده پروری سایر پژوهشگران علاقمند فراهم آوریم. فراموش نکنید که ما همیشه منتظر طرح های جدید شما عزیزان هستیم.

نام ایده: مطالعه بیماری سلیاک
نام ارائه دهنده/دهندگان: فاطمه زهرا زارع-هاله کریم پور
زمینه و نوع پروژه: طب سنتی
درجه سختی: متوسط
نام مدرسه: آیین روشن نور

بیماری سلیاک‌ یا اسپروی سلیاک
بیماری سلیاک‌ یا اسپروی سلیاک یک اختلال خودایمنی روده باریک با زمینه ژنتیکی (ارثی) است. در این بیماری گوارشی پرزهای روده باریک آسیب دیده و در جذب مواد اختلال ایجاد می شود. در صورتی‌که بیماران مبتلا به سلیاک پروتئینی از دسته گلوتن که در برخی از غلات مانند گندم، جو، چاودار و گاه جوی دوسر وجود دارد را مصرف کنند دچار علایم عدم تحمل می شوند.
 
ظاهراً ورود گلوتن به سلول های پرزهای روده موجب پاسخ سیستم ایمنی می شود. واکنش التهابی ایجاد شده موجب تحلیل پرزهای روده و کاهش فعالیت آنزیم های روده می شود. چون بخش عمده‌ای از جذب مواد غذایی در روده در پرزهای روده انجام می گیرد تخریب پرزها موجب سوء جذب می شود.
اغلب موارد بیماری سلیاک، ژنتیکی هستند. بیماری سلیاک واگیردار یا سرطانی نیست‌. این بیماری معمولاً به هنگام دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی (دو هفتگی تا یک سالگی‌) آغاز می شود. امکان دارد علایم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن می کند. در بزرگسالان، علایم ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند. شیوع سلیاک در اروپا یک در پانصد است. دراستان تهران نیز ‪ ۱۵۰‬مبتلا به‌این بیماری شناسایی شده‌اند. بیماری سلیاک هم‌چنین به نام های اسپروی غیر حاره‌ای و آنتروپاتی حساس به گلوتن هم نامیده می شود.‬‬‬‬‬
 
نشانه ها
بیماری سلیاک طیف وسیعی دارد. شایع‌ترین علائم گوارشی شامل اسهال، نفخ، کاهش وزن، استئاتوره (اسهال چرب) می باشد. اسهال چرب، حجیم و رنگ پریده است. از دیگر علائم این بیماری خستگی، آسیب به رشد کودک، آتروفی و ضعف عضلانی است.
سوءجذب آهن و ویتامین بی ۱۲ موجب کم خونی، سوء جذب کلسیم و ویتامین دی موجب استئوپنی، شکستگی های پاتولوژیک استخوان و هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه می شود. سایر عوارض بیماری آمنوره، ناباروری، تنگی پیلور، اکیموز و پتشی (کمبود ویتامین کا)، آدم و درماتیت هرپتیفورم می باشد. شیوع سرطان های روده در بیماران سلیاکی بالاست.
 
برخی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش گیری از بروز علائم است. برخی از بالغین مبتلا تنها خستگی و کم خونی دارند. علائم این بیماری را می توان به صورت زیر به طور خلاصه دسته بندی کرد.
 این علائم ممکن است در افراد مختلف فرق داشته باشد و به تنهایی یا همراه با سایر علائم در خردسالان و بزرگسالان مشاهده شود:
1. اسهال یا یبوست (در برخی موارد هر دو)
2. شکم درد، ورم و گازدار شدن معده
3. حالت تهوع و استفراغ
4. کم شدن وزن
5. خستگی مزمن و ضعف
6. کمبود آخن و کلسیم
7. کمبود ویتامین ها
8. زخم های دهانی
9. درد مفاصل و استخوان ها
10. افسردگی
در این پژوهش دانش آموزان علاوه بر معرفی بیماری به ذکر دلایل بیماری، عوامل افزایش دهنده خطر، پیشگیری از بیماری، تشخیص بیماری و درمان بیماری پرداختند. دانش اموزان اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق مطالعات کتابخانه ای، جستجو در اینترنت و پرسش از پزشکان و متخصصان جمع آوری کردند.

دلیل بیماری
بیماری سلیاک یک بیماری مادرزادی است که به علت عدم تحمل به گلوتن ایجاد می شود. گلوتن پروتئینی است که در اغلب غلات وجود دارد.
- عوامل افزایش دهنده خطر
- سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
- حاملگی
- سایر آلرژی ها

علایم سلیاک
علایم بیماری سلیاک می تواند به شکل مشکلات روده ای و یا در اثر سوء تغذیه تظاهر یابند.
۱- علایم کلاسیک: اسهال حجیم، بدبو و رنگ پریده، کاهش وزن، کندی رشد، کوتاهی قامت، خستگی مزمن، سوء جذب چربی (مدفوع حجیم و روغنی میگردد)، کم خونی فقر آهن، درد شکم، ورم شکم، نفخ، یبوست، زخم های دهانی، افسردگی، گرفتگی عضلانی، درد استخوان.
۲- به علت آسیب به روده درجاتی از عدم تحمل لاکتوز بروز میکند.
۳- تغییر در ساختار روده باریک جذب ریز مغذی ها، مواد معدنی و ویتامین های محلول در چربی را مختل میسازد.
۴- عدم توانایی در جذب کربوهیدرات ها و چربی ها میتواند به کاهش وزن، کندی رشد در نوجوانان و یا خستگی منجر گردد.
۵- کم خونی (آنمی): به علت سوء جذب آهن، فولیک اسید و ویتامین B12 میتواند به کم خونی فقر آهن و کم خونی مگالوبلاستیک منجر گردد. همچنین التهاب روده باریک ممکن است به از دست رفتن میکروسکوپی خون از روده کوچک بیانجامد.
۶- پوکی استخوان: سوء جذب ویتامین D و کلسیم میتواند به پوکی استخوان، نرمی استخوان، کاهش تراکم استخوانها و انقباضات عضلانی (تتانی) بیانجامد.
۷- کاهش جذب ویتامین K میتواند مکانیسم انعقاد خون را مختل کرده و به خونریزی منجر گردد.
۸- بیماری سلیاک باعث افزایش تکثیر باکتریهای روده کوچک گردیده که سوء جذب ریز مغذی ها را تشدید میکند.
۹- کمبود ویتامینهای A,D,E
10- نقص پادتن ایمنوگلوبین: در ۲ درصد بیماران مبتلا به سلیاک مشاهده می شود. همچنین این عارضه ریسک ابتلا به سلیاک را ۱۰ برابر می کند. این پادتن غشاء مخاطی دهان، مجاری هوایی و مجاری گوارش را در برابر عفونت ها محافظت می کند.
۱۱- درماتیت هرپتی فرم (HERPETIFORMIS DERMATITIS): یک اختلال پوستی مزمن است که با بثورات جلدی خارش دار (در نواحی باسن، آرنج ها، زانوها) بروز می یابد. عامل آن آنزیم ترانس گلوتامیناز پوست می باشد. در ۲ درصد بیماران سلیاک مشاهده می گردد.
۱۲- کندی و یا توقف رشد و تاخیر در بلوغ ممکن است بدون علایم بارز روده ای و یا سوء تغذیه شدید در نوجوانان تظاهر یابد.
۱۳- سقط جنین و ناباروری در زنان
۱۴- صرع، آتاکسی (ATAXI)، (عدم هماهنگی حرکتی، فرد در راه رفتن مشکل دارد) و نوروپاتی محیطی (سوزن سوزن شدن دست ها و پاها)، مشکلات روماتیسمی، ضعف و سردرد های میگرنی.
۱۵- عدم درمان به موقع می تواند به سرطان های روده کوچک منجر گردد. ۲۰ درصد بیماران مبتلا به سلیاک در صورت عدم درمان به سرطان روده کوچک دچار خواهند شد.

علایم در کودکان:
۱- مشکلات یادگیری، رفتاری و تمرکز
۲- تحریک پذیری، اسهال، استفراغ، نفخ شکم، کوتاهی قد و رشد ناکافی، نقص در مینای دندان.
چگونگی تشخیص
۱- غربالگری سلیاک در کودکی و نوجوانی
۲- آزمایش خون برای شناسایی پادتن های ENDOMYSIUM، سطح آنتی بادی ضد گلیادین و سطح آنتی بادی ضد بافتی ترانس گلوتامیناز
۳- بیوپسی (نمونه برداری از بافت) از روده کوچک برای شناسایی آسیب به پرزهای روده ای
۴- آزمایش خون برای تشخیص کم خونی، سطوح کلسیم، آهن و فولیک اسید

درمان بیماری
اساس درمان بیماری سلیاک، رژیم غذایی فاقد گلوتن است که در آن کلیه مواد غذایی حاوی گلوتن حذف می‌ شوند. در بیشتر افراد، رعایت رژیم ذکر شده سبب توقف علائم می‌ شود. به دنبال رعایت رژیم بدون گلوتن، آسیب‌ های ایجاد شده در روده کوچک ترمیم و از ایجاد آسیب‌ های بیشتر پیشگیری می‌ شود. ترمیم پرزهای روده کوچک از زمان آغاز رعایت رژیم فاقد گلوتن شروع می ‌شود و زمان دوره بهبودی، به طور معمول ۳ تا ۶ ماه خواهد بود، که البته این دوره در بزرگسالان به ۲ سال هم می ‌رسد.
رژیم فاقد گلوتن، نیاز همیشگی فرد مبتلا به سلیاک است. خوردن هر نوع ماده حاوی گلوتن به هر اندازه و هر مقدار، می‌ تواند به روده کوچک آسیب برساند. در رژیم فاقد گلوتن، مصرف کلیه مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و احتمالاً جو دو سر ممنوع است. بیشتر حبوبات، ماکارونی، غلات و اکثر غذاهای فراوری شده، دارای گلوتن هستند. با وجود محدودیت‌ هایی که وجود دارد، بیماران مبتلا به سلیاک می‌ توانند رژیمی متعادل با انواع غذاها، شامل نان و ماکارونی داشته باشند. برای مثال به جای آرد گندم از آرد سیب زمینی، برنج، سویا و آرد لوبیا استفاده کنند.

لازم به ذکر است که برای مصرف جو دوسر نظریات متفاوتی وجود دارد، زیرا بعضی از افراد قادر به تحمل آن ها هستند و بعضی دیگر نمی‌ توانند آن را تحمل کنند. تحقیقات بیشتری برای تایید مصرف یا عدم مصرف جو دوسر توسط بیماران سلیاک ادامه دارد و تا تایید کامل این مطلب، بیماران می‌ توانند طبق نظر پزشک یا مشاور تغذیه ‌ای خود عمل کنند.

گوشت، ماهی، برنج، انواع میوه و سبزی، فاقد گلوتن هستند. بنابراین این گروه از بیماران می‌ توانند به راحتی از این گروه ‌های غذایی در برنامه غذایی روزانه خود استفاده کنند. پیروی از رژیم فاقد گلوتن نیاز به دقت ویژه‌ ای دارد. زمانی که در رستوران یا مدرسه و… غذا می‌ خورید، باید مراقب منابع پنهانی گلوتن باشید. منابع پنهانی گلوتن شامل نگهدارنده‌ ها و تثبیت کننده‌ های استفاده شده در مواد غذایی مختلف هستند که در محصولات غذاهای تولید شده در داروها و دهان شویه‌ ها وجود دارند.

تنها راه درمان این بیماری،  پیروی از رژیم غذایی ۱۰۰ بدون گلوتن تا پایان عمر می باشد.
پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی، روده باریک به سرعت شروع به بازسازی خود می کند. اما در مواردی نیز این بازسازی انجام نگرفته و بایستی از داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی (استروئیدها) برای بیمار تجویز گردد.

اصول کلی
تشخیص قطعی با نمونه برداری مسجل می شود. برای این کار، نمونه بافتی کوچکی از روده کوچک برداشته می شود. امکان دارد سه بار نمونه برداری انجام شود. یک بار زمانی که گلوتن در رژیم غذایی وجود دارد، یک بار زمانی که گلوتن از رژیم غذایی حذف شده است و دفعه سوم زمانی که دوباره گلوتن در رژیم غذایی گنجانده می شود.
تنها انتخاب درمانی، حذف کردن گلوتن از رژیم غذایی است.

داروها
– آهن و اسید فولیک برای کم خونی
– کلسیم و مکمل های ویتامینی در صورت کمبود
– امکان دارد داروهای کورتیزونی خوراکی، برای کاهش پاسخ التهابی بدن در موارد حمله شدید بیماری، تجویز شوند.

رژیم غذایی
رژیم غذایی فاقد گلوتن. حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی دشوار است. بنابراین در مدتی که با رژیم جدید به تدریج خو می گیرید، صبر پیشه کنید. برنامه ریزی رژیم غذایی با کمک متخصص تغذیه انجام می پذیرد.

تشخیص
آزمایش خون (اندازه‌گیری آنتی‌بادی های ضد گلیادین و ضد اندومایزیال در آزمایشات سرولوژی، تایپینگ، بیوپسی دئودنوم با آندوسکوپی و تست های تحمل خوارکی (گزیلوز و لاکتوز) از روش های تشخیصی رایج هستند.
 
مهارت های کسب شده
1-فیزیولوژی دستگاه گوارش
2-پاتولوژی دستگاه گوارش

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: مهدی رحمانی

تنظیم: نسرین صادقی