مـواردی قانونـی بـرای «خاتمه قـرارداد كار»

قرارداد كار عبارت است از قراردادی كتبی یا شفاهی كه به موجب آن، كارگر در قبال دریافت حق‌السعی، كاری را برای مدت موقت یا غیرموقت برای كارفرما انجام می‌دهد. با این حال، این قرارداد در مواردی خاتمه پیدا می‌کند. مثلا اگر قرارداد كار برای مدت موقت یا برای انجام كاری معین منعقد شده باشد، هیچ‌یك از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارد، اما چنانچه كارگر آیین‌نامه‌های انضباطی كارگاه را پس از تذكرات كتبی نقض کند، کارفرما می‌تواند قرارداد كار را فسخ کند.

مراحل فسخ قرارداد کار
 قرارداد كار به یكی از طرق زیر خاتمه می‌یابد: 1- فوت كارگر. 2- بازنشستگی كارگر. 3- از كار افتادگی كلی كارگر. 4- انقضای مدت در قراردادهای كار با مدت موقت و تجدید نشدن صریح یا ضمنی آن. 5- پایان كار در قراردادهایی كه مربوط به كار معین است. 6- استعفای كارگر.

استعفای کارگر
كارگری كه استعفا می‌كند موظف است یك ماه به كارش ادامه دهد و بدواً استعفایش را به صورت کتبی به اطلاع كارفرما برساند. در صورتی كه کارگر حداكثر ظرف مدت 15 روز انصراف خود را كتبا به كارفرما اعلام کند، استعفای وی منتفی تلقی می‌شود. در این حالت، كارگر موظف است رونوشت استعفا و انصراف از آن را به شورای اسلامی كارگاه یا انجمن صنفی یا نماینده كارگران تحویل دهد.

اگر کارگر فوت کند
طبق ماده 22 قانون کار، در پایان كار، تمامی مطالباتی كه ناشی از قرارداد كار و مربوط به دوره اشتغال كارگر است، به كارگر و در صورت فوت وی، به وراث قانونی‌اش پرداخت خواهد شد.
تا زمان تعیین تكلیف وراث قانونی و انجام مراحل اداری و برقراری مستمری از سوی سازمان تامین اجتماعی، این سازمان موظف است حقوق متوفی را به میزان آخرین حقوق دریافتی، به طور علی‌الحساب و به مدت 3 ماه به عائله تحت تكفل وی بپردازد.
طبق ماده 23 قانون کار، كارگر از نظر دریافت حقوق یا مستمری‌های ناشی از فوت، بیماری، بازنشستگی، بیكاری، تعلیق، از كار افتادگی كلی و جزئی یا مقررات حمایتی و شرایط مربوط به آنها تابع قانون تامین اجتماعی خواهد بود.

از کار افتادگی کارگر
«از کار افتادگی کلی» یعنی اینکه کارگر دچار امراضی شود که بنا بر نظر پزشک یا پزشکان معالج وی، لاعلاج باشد. البته کمیسیون‌های بدوی و تجدید نظر پزشکی سازمان تامین اجتماعی نیز باید لاعلاج بودن بیماری کارگر را تایید کنند. همچنین این بیماری باید باعث کاهش بیش از 66 درصد قدرت او شود. این‌گونه کارگران به عنوان «از کار افتاده کلی» شناخته می‌شوند و طبق قانون، قرارداد کار آنها با کارفرمایان قطع می‌شود. بیمه ‌شده‌ای که بر اثر حادثه‌ای ناشی از کار یا بیماری حرفه‌ای «از کار افتاده کلی» شناخته شود، بدون در نظر گرفتن مدت پرداخت حق بیمه، مستحق دریافت مستمری برای «از کار افتادگی کلی ناشی از کار» خواهد شد.
میزان مستمری ماهانه برای از کار افتادگی کلی ناشی از کار عبارت است از یک‌سی‌ام مزد یا حقوق متوسط بیمه ‌شده ضرب‌در سنوات پرداخت حق بیمه، مشروط به اینکه این مبلغ از 50 درصد مزد یا حقوق متوسط ماهانه او کمتر و از صد در صد آن بیشتر نشود.
در مورد بیمه ‌شدگانی که متاهل هستند یا فرزند یا پدر و مادر تحت تکفل داشته باشند و مستمری استحقاقی آنها نیز از 60 درصد مزد یا حقوق آنها کمتر باشد، علاوه بر این مبلغ، معادل 10 درصد مستمری استحقاقی به عنوان کمک پرداخت خواهد شد، مشروط به اینکه جمع مستمری و کمک از 60 درصد تجاوز نکند.

تکلیف کارفرما در صورت خاتمه قرارداد كار
در صورت خاتمه قرارداد كار (در كار معین یا مدت موقت) كارفرما مكلف است به كارگری كه مطابق قرارداد، یك سال یا بیشتر به كار اشتغال داشته، برای هر سال سابقه (اعم از متوالی یا متناوب) بر اساس آخرین حقوق، مبلغی معادل یك ماه حقوق به عنوان مزایای پایان كار به وی پرداخت کند. همان‌طور که ذکر شد، هر گاه قرارداد كار برای مدت موقت یا برای انجام كاری معین منعقد شده باشد، هیچ ‌یك از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارد.

اگر مشکلی پیش بیاید
رسیدگی به اختلافات ناشی از نوع این قراردادها در صلاحیت هیات‌های تشخیص و حل اختلاف است. هر نوع تغییر عمده در شرایط كار كه خلاف عرف معمول كارگاه یا محل كار باشد، پس از اعلام موافقت كتبی اداره كار و امور اجتماعی محل، قابل اجراست. در صورت بروز اختلاف نیز رأی هیات حل اختلاف قطعی و لازم‌اجرا است.

قصور کارگر
هر گاه كارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد یا آیین‌نامه‌های انضباطی كارگاه را پس از تذكرات كتبی نقض کند، كارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی كار، علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه، به نسبت هر سال سابقه كار معادل یك ماه آخرین حقوق كارگر را به عنوان «حق سنوات» به وی بپردازد و قرارداد كار را فسخ کند. در واحدهایی كه شورای اسلامی كار ندارند، نظر مثبت انجمن صنفی در این موارد لازم است.در هر یک از موارد یادشده، اگر مشکل با توافق حل نشود، به هیات تشخیص ارجاع می‌شود. در صورتی که اختلاف باز هم حل نشود، از طریق هیات حل اختلاف رسیدگی و اقدام خواهد شد. در مدت رسیدگی مراجع حل اختلاف، قرارداد كار به حالت تعلیق در می‌آید.

محسن نامی

بخش حقوق تبیان

مطالب مرتبط:
 قانون کار، مدافع کارگر تازه کار 
کارگر؛کارفرما اختلاف چرا؟
برداشت عوامانه از مفهوم کارگر