تولید محصول سالم با گیاهان دارویی

دهمین دوره از پروژه های دانش آموزی تبیان نیز با یاری خداوند و حضور پر شور شما دوستان و علاقمندان به پایان رسید اما کار ما هنوز تمام نشده است! این دوره نیز همچون سال های گذشته دوستان بسیاری با ثبت طرح ها و ایده های خلاقانه خود در منوی "پیشنهاد موضوع" ما را در ارتقای تنوع پروژه ها یاری نموده‌اند. هم چون گذشته بر آن شدیم تا با گردآوری این ایده های جالب، علاوه بر قدر دانی از این دوستان نوآور، زمینه ای را برای ایده پروری سایر پژوهشگران علاقمند فراهم آوریم. فراموش نکنید که ما همیشه منتظر طرح های جدید شما عزیزان هستیم.

نام ایده: تولید محصول سالم و بهینه سازی منابع با بکارگیری گیاهان دارویی
نام ارائه دهنده/دهندگان: ندا محمد نژاد، ساقی خدری
زمینه و نوع پروژه: عملی/ تحقیقاتی، گیاه پزشکی، کشاورزی
درجه سختی: دشوار
نام مدرسه: آیین روشن نور

بیشترین عامل تلفات توت فرنگی کپک خاکستری می باشد.
کپک خاکستری نوعی قارچ بیماری‌زا است که بر بسیاری از گونه های گیاهی عمل می کند، گرچه معروف‌ترین میزبان آن تاک های انگور هستند. قارچ عامل این بیماری در گیاه پوشش خاکستری سست و شکننده‌ای به وجود می آورد. برای مبارزه با این بیماری، استفاده از قارچ‌کش های مسی توصیه می گردد.

قارچ کپک خاکستری (Botrytis cinerea ) باعث سوختگی شکوفه، برگ و دم‌برگ می شود و معمولاً روی میوه پوشش نرم و مخملی تولید می کند. گل‌برگ ها و دم‌برگ ها قهوه‌ای شده و تمام شکوفه ها و گل ها از بین می روند. این قارچ گاهی در مزرعه، قبل از برداشت، مخصوصاً هنگامی که بارندگی پایداری وجود دارد، ظاهر می گردد، ولی به طور عمده هنگام برداشت میوه بیماری دیده می شود. به طور کلی، اپیدمی کپک خاکستری به واسطه کنیدی های موجود در برگ های مرده توت‌فرنگی، قسمت های پیر گل و میوه های مومیایی شده شروع می شود و گاهی کنیدی ها در مالچ به کار رفته، مثل جو و علف هرز، به سر می برند. این قارچ اغلب روی بقایای آلی در مزرعه به صورت اسکلروت به سر می برد. اسکلروت‌ در بقایای توت‌فرنگی کمیاب است. اسکلروت ها تحت شرایط مساعد رشد کرده و تعداد زیادی اسپور تولید می کنند. این اسپورها منبع اینوکولم برای آلودگی گل ها محسوب می شود.

در طول فصل گل‌دهی و میوه‌دهی معمولاً اسپور قارچ در هوا وجود دارد، لذا هنگام برداشت، میوه ها به این قارچ آلوده می شوند. آلودگی اولیه روی قسمت های در حال پیر گل (جایی که کنیدی ها در پایه نهنج ساکن هستند) اتفاق می افتد. وقتی میوه کاملاً رسیده باشد، بیماری به صورت پوسیدگی انتهایی ساقه ظاهر می شود. ظاهراً میوه ها هنگام انتقال به بازار پوسیده می شود. اکثر آلودگی های میوه در انبار اتفاق می افتد و فقط بیماری در تعداد کمی از میوه ها به وسیله آلودگی های ساکن در انتهای ساقه شروع می شود. اسپورزایی روی گل های بیمار و میوه ها منبع مهمی از اینوکولم ثانویه در سیستم های تولیدی یکساله است؛ جایی که گل ها پیوسته در طول چند ماه تولید می شوند. پوسیدگی کپک خاکستری قهوه‌ای رنگ و سفت است و سطح میوه با کنیدی های خاکستری- قهوه‌ای پوشیده می شود. تحت شرایط مرطوب میسلیوم، سفید و خاکستری است و تعداد کمی اسپور در اطراف میسلیوم قابل تشخیص است. پوسیدگی به راحتی با تماس بین میوه های سالم و پوسیده از طریق زخم در انبار گسترش می یابد. کاهش درجه حرارت در مزرعه و انبار تا یک درجه سانتی‌گراد باعث به تأخیر انداختن توسعه قارچ می شود.

لذا بسیاری از تولید کنندگان از سموم شیمیایی جهت مبارزه با این آفت استفاده می کند. مصرف سموم شیمیایی به دلیل عوارض گوناگونی مانند آلودگی زیست محیطی، در محصول منسوخ شده و به سمت تولید محصولات سالم تغییر یافته است. در این پژوهش دانش آموزان با به کارگیری عصاره و اسانس چند گیاه را در کنترل کپک خاکستری میوه توت فرنگی را مورد بررسی قرار می دهند. عصاره گیاه دارویی آقطی در کنترل کپک خاکستری میوه توت فرنگی را مورد بررسی قرار داده است. استفاده از ترکیبات طبیعی گیاهان برای رسیدن به منظور فوق مورد توجه قرار گرفته است. لذا در جلسه اول انواع عصاره و اسانس های گیاهی در ارتباط با قارچ خاکستری توت فرنگی بررسی شد. در جلسه دوم چگونگی عصاره گیری از گیاهان مرزه و ریحان بررسی شد. در جلسه سوم محیط کشت برای کشت قارچ کپک خاکستری آماده شد در جلسه بعد قارچ کپک خاکستری بر روی محیط کشت قرار داده شد و رشد کرد پس از آن اثر اسانس ها و عصاره گیاه بر از بین رفتن قارچ کپک خاکستری بررسی شد.

مهارت های کسب شده

1. آشنایی با عصاره و اسانس‌گیری گیاهان
2. چگونگی تهیه محیط کشت تکثیر قارچ
3. کشت قارچ کپک خاکستری بر روی محیط کشت
4. اثر اسانس و عصاره گیاهان بر از بین بردن قارچ کپک خاکستری

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: مهدی رحمانی

تنظیم: نسرین صادقی